Solyaris (1972)

Het verhaal van de film lijkt wel wat op dat van Stalker (1979) - MovieMeter.nl: we reizen naar een mysterieus oord waar vreemde dingen gebeuren waarbij de clue is dat het oord ons slechts een spiegel voorhoudt zodat we onszelf en de waarheid kunnen ontdekken. Het doet denken aan Heisenbergs uitspraak dat de mens alleen maar zichzelf tegenkomt in zijn onderzoek naar de natuur. Bij deze film blijkt de ruimtevaart ons dan ook niet naar groene mannetjes à al Alien (1979) - MovieMeter.nl te sturen maar ons te confronteren met ons Faustisch verlangen naar kennis en onsterfelijkheid en in verband daarmee naar wat ons tot mens maakt. Vervreemden we ons niet van onszelf door kennis na te jagen tegen alle kosten (en moet wetenschap moreel zijn om geldige kennis op te leveren)? En is een neutrinokopie van een mens ook een mens of vereist menselijkheid atomen en herinneringen? En als we van iemand houden, houden we dan van die persoon zelf of van ons beeld van die persoon: kunnen we een ander of zelfs onszelf wel kennen? De boodschap van de film lijkt te zijn dat de mens niet het begrip of de ruimte maar de medemens c.q. liefde nodig heeft; onsterfelijkheid bereiken we door de grote levensvragen te stellen wanneer we in feite niet meer leven (dat doet denken aan Plato’s opvatting van filosofie als voorbereiding op de dood).

Hoe dan ook, de film is traag en lang(dradig) en is soms moeilijk te volgen, zoals we gewend zijn bij Tarkovsky, maar de film stelt interessante filosofische vragen en net als Stalker heeft de film vanaf het begin een zekere spanning en mysterieuze sfeer die de aandacht vasthoudt. In ieder geval lijken filmmakers nog steeds inspiratie bij deze film te halen want bv. Annihilation (2018) - MovieMeter.nl en Ad Astra (2019) - MovieMeter.nl lijken schatplichtig aan deze film. Toch vond ik Stalker indrukwekkender.

Heerlijke herziening op groot doek.

Blijft een prachtige ervaring, die voortdurend boeit, maar na een kijkbeurt of 5 daagt het me nog niet helemaal.

Film duurt eigenlijk gewoon te lang. Dat is geen probleem bij verhalende films, maar bij films als deze met een meer filosofische inslag is de lengte toch een probleem. Aan het eind weet ik echt niet meer goed wat er in het begin allemaal gezegd en getoond is, terwijl me dat wel van belang lijkt.

Na Stalker en Zerkalo mijn derde Tarkovsky en met afstand de eenvoudigste. Het verhaal is goed te volgen en de levensvragen die gesteld worden (wat is liefde, wat is het om mens te zijn, etc.) leiden niet echt tot nieuwe inzichten, maar toch vond ik het weer prima uit te houden. Mooie liefde, mooie decors, mooie acteurs.

Stiekem vind ik Tarkovsky op zijn best als er niets gebeurt, als hij van die repetitieve, mediterende scènes maakt, zoals hier de autoscène of die ellenlange shots van regen of water. Maar ergens was het ook wel weer fijn dat er dit keer een duidelijk verhaal was om je aan vast te houden. Bij Zerkalo was ik dermate de draad kwijt dat het genieten er een beetje bij in schoot. Stalker is nog altijd favoriet, maar Solyaris mag er zijn.

Na Stalker mijn tweede film van Tarkovsky. In vergelijking met Stalker is Solyaris wel wat toegankelijker. Als je goed oplet valt het best te volgen. Deze film bevalt mij wel net iets minder dan Stalker. Het eerste uur is zeker de moeite waard, maar daarna begint het erg te slepen. Het middenstuk is erg traag, met slechts af en toe interessante momenten. Tegen het einde trekt het dan weer wat bij. Moeilijk om te beoordelen. Het deed mij niet zo veel. Misschien ooit nog eens kijken...

Zeker niet gek. Het kostte wel enige moeite om erin te komen. Daarna bracht de film me in een prettige meditatieve stemming die je filosofisch voortdurend uitdaagt. Al was het soms net te veel droppen van punchlines en vragen stellen. Verder vond ik het niet altijd even mooi. Een film die nog kan groeien, zoals onlangs A Hidden Life (2019) dat deed, alleen dat bleef bij Stalker (1979) uit.

Mijn derde van Tarkovsky (in chronologische volgorde) en daar waar ik die andere 2 erg sterk vond was dit voor mij een misser...

Ik vond met name dat de film erg langdradig was. Er gebeurde gewoon te weinig om zo’n lange speelduur te kunnen boeien. Daarnaast leende het decor van het ruimteschip niet echt voor plaatjes die blijven hangen. Bij Ivan’s Childhood en Andrei Rublev zijn er nog een aantal prachtige shots en scenes blijven hangen, maar bij deze film kan ik hooguit wat mooie beelden uit het eerste half uur herinneren.

Het hele middenstuk sleepte waardoor ik op een gegeven moment op de klok zat te kijken. Het einde vond ik dan wel weer goed gevonden, maar dat maakte het voor mij niet meer goed. Helaas een nipte onvoldoende.

Op naar de volgende: Zerkalo

Volgens mij heeft mijn stem zelfs deze film uit de top 250 gekegeld... oeps! Excuses aan de fans

Dit weekend heb ik de Criterion-bluray maar eens opgezet, in de eerste plaats uit nieuwsgierigheid naar hoe de film zich tot het boek van Stanislaw Lem verhoudt en toch ook een beetje om het onrecht vanwege mijn post-puberale recensie uit 2011 te herstellen. Conclusie: die "recensie" uit 2011, geschreven na de film op groot scherm in een of ander Antwerps filmhuis geconsumeerd te hebben, is hopeloos gedateerd en bijgevolg compleet irrelevant.

Conclusie nummer twee: het boek is wat mij betreft nog een stuk interessanter omdat psychologie en wetenschap (= de solaristiek) meer in evenwicht zijn. Nu begrijp ik ook dat de natuurkundige verschijnselen op die planeet makkelijker in woorden dan in beelden te vangen zijn en dat Tarkovsky daarom inzoomt op de personages, hun gedachtenwereld en hun interactie. Er komen af en toe wel wat shots van de gelei-oceaan voorbij, maar die wekken amper het ontzag dat auteur Lem in het boek wel doet. Dat betekent niet per se dat Tarkovsky's adaptatie inferieur is, ze bereikt alleen een andere beleving.

Dat de film traag is? Ja. Dat is wellicht een understatement en vroeger had ik daar moeite mee, zeker omdat ik daar op voorhand niet op ingesteld was. Een "juiste" mindset draagt volgens mij wel degelijk bij aan een betere appreciatie van de verstilling die Tarkovsky's cinematografie kenmerkt. Gedwongen worden om alles aan een surrealistisch traag tempo te laten inzinken; het is wat ongemakkelijk maar in zekere zin ook heilzaam en verfrissend.

De crux van de film – het materialiseren van ons onderbewustzijn, of het nu om een wens, een trauma, een schuldgevoel of wat dan ook gaat – en de wijze waarop de kijker dit vraagstuk voorgeschoteld krijgt, wist mij echt te prikkelen. Niet alleen op intellectueel niveau, maar vooral op het vlak van gevoel. Wie zich blootgeeft aan die prikkel kan een en ander terugkoppelen aan de ervaringen uit zijn/haar eigen leven en dat levert interessante, maar ook confronterende denkoefeningen op. En misschien was ik daar in 2011 nog niet “klaar” voor. Of anders gezegd: een film kan je kijk op het leven veranderen, maar even vaak is het net andersom.

Ik zou het natuurlijk nog over de esthetiek van Solaris kunnen hebben, al weet ik niet of dat wel zinvol is, want: subjectief. Wel loont het om de Criterion-release te checken. Die is zo helder dat de openingsscène, waarbij Kelvin gebiologeerd naar de waterplanten in de vijver bij het ouderlijke huis zit te staren, de indruk wekt alsof je in een pas gereinigd aquarium kijkt. De transfer doet het visuele stempel van Tarkovsky, waarbij lome, dromerige camerabewegingen en koele kleurfilters de toon zetten, alle eer aan.

Prachtig op blu-ray na herziening. Tarkovsky is een meester. Het te trage eerste half uur houdt me van de volle 5 sterren, maar verder is deze filosofische film vol met vragen over de liefde, de mens en het leven een genot om naar te kijken. Werkelijk prachtige plaatjes. Binnenkort 'Stalker' ook maar weer eens herzien.

Ik hou wel van vervreemdende sci-fi cinema, maar deze vond ik te taai. 3*

Na afloop van de film moest ik denken aan het liedje van Kommil Foo 'Ruimtevaarder'. Ook ik had een brief willen schrijven maar niet aan meester Frank maar aan meester Tarkovski met de volgende woorden :

"Meester Tarkovski, ik kom morgen niet meer naar de bioscoop en overmorgen waarschijnlijk ook niet want ik ben nog steeds aan het nadenken over wat U, meester Tarkovski, wil zeggen met uw film Solaris. Het is zeker niet omdat ik mij een domkop voel maar alleen, hier van binnen voel ik verwarring, het heeft geen zin dat ik het ontken. Ik weet dat kleurengebruik belangrijk is in uw films, ik weet dat water een rol speelt. Maar wat precies ?

Zeg nu zelf, Meester Tarkovski, wat ben je in 't heelal ? Een wens die niet in vervulling kan gaan ? Een spiegel die een schuldgevoel reflecteert ? En mijn boeken over kunst, dienen die nu tot niets ? Hebben die wel zin op Solaris ? Ik blijf hopen dat ik iets kan ontdekken in Solaris, ik hoop dat er iets kan beginnen leven in mijn hoofd.

Doe de groeten, Meester Tarkovski, aan de rest van uw films, ik zal ze nooit vergeten. En alhoewel ik in Solaris weinig concreets vind, toch wil mijn blu ray collectie niet aan de buurman schenken. Zo, meester Tarkovski daarmee is alles gezegd. Vaarwel en het mag u nog goed gaan hierboven in de eeuwigheid. En wat die kleinigheid betreft dat ik een domkop ben, wel dat deert een filmliefhebber niet."

Ik had de brief deze morgen willen posten maar toen bedacht ik nog iets :

"Oh, en voor ik het vergeet, mijn dochter komt ook niet meer naar de bioscoop maar dat is voor een heel andere reden die ik ooit wel nog eens vertel in mijn volgende brief."

Getekend : Cinemanukerke, december 2021.

Het eerste half uur was traag maar filmisch wel mooi gedaan met o.a. het nagebouwde huis van de opa van Chris en de omgeving. Ook leuk gevonden is het kopje koffie met de druppels van een onweersbui. Eerst had ik het idee dat iemand met een gieter op het dak stond maar nee, ik zag ook op het pad de druppels neerkletteren.

In het eerste half uur is er dus een bespreking over de problemen op de planeet Solaris en daarna begint de film echt interessant te worden. Je moet even doorbijten maar dan heb je ook iets moois gezien.

Van mij een 8- vanwege het trage te lange 1e half uur wat korter had gekund. Je moet eigenlijk meer afweten van solaristiek, een wetenschap om een aantrekkelijk begin van de film te hebben.