Stalker (1979)

Met dank aan Eye Film Instituut en Lumière deze eindelijk, ik bedoel EIN-DE-LIJK, eens gezien.

Prachtfilm, die ik nog veel vaker ga kijken.

Want veel is me nog niet duidelijk, maar het is een lust voor oog en oor.

De prachtige vormgeving ten spijt werd ik toch een beetje jeukerig van al die vage dialogen. Met name het laatste uur was teveel van het goede, al waren de allerlaatste scenes wel weer interessant. Het trage tempo droeg ook niet bij aan een echte beleving van het avontuur. Het waren vooral de grauwe beelden en toepassen van filters bruin / grijs / kleur die de film tot leven brachten. Ook de minimale muziek was een sterk punt. Inhoudelijk zijn er vast vele theorieën over het hoe en wat, maar ik voelde nergens de behoefte me daar in te gaan verdiepen.

Na de bekendmaking van de top 1000 heb ik hier op het forum plechtig gezworen om eindelijk eens een Tarkovski te zien. Nog enkel het juiste moment vinden. Wel, laten we even terug flitsen naar begin augustus. We zitten in hartje zomer en de natuur heeft beslist een paar dagen herfst door het universum te jagen. Ik zit dus op het terras onder een kleine parasol en ik voel nattigheid want ik zie de donderwolken ophopen. Na een paar minuten is het zover. Het plenst van je welste. In de verte doemen al mistbanken op die gevaarlijk deze bistro indammen. Mensen lopen weg, terras gesloten en hier zit ik dan. Overal water en niks te vinden om te drinken. Dit kon wel eens het moment zijn om een Tarkovski te bekijken.

Magistraal shot van de vissen in het water en langzaam de olie die alles toedekt, het leven, natuur wordt zwart. Het is een beeld dat me bijblijft. In het begin in de kamer waar Stalker, zijn vrouw en kind liggen te slapen horen we een trein en op de achtergrond een bekend lied. Dit wordt herhaald op het einde bij de terugkeer in het bijzijn van vrouw en kind. Het is een moment dat me bij blijft; Beide gevallen raadselachtig en mysterieus. Maar ook intrigerend want je kan natuurlijk van alles interpreteren bij die twee voorvallen. Dat de film een kritiek zou zijn op het Russische regime kan : de gids die de burgers moet leiden maar een omweg maakt, beslist, dreigt terwijl de burgers uiteindelijk niet meer geloven in de kamer (beleid)). Het is echter zo vaag dat het in feite op elk regime kan slaan (ook bv het Belgische beleid van de Corona crisis bv). De filosofische beschouwingen zijn interessant (boom die lenig doch tenger is, staat voor leven terwijl boom hard en droog voor dood (mensen sterven op het hoogtepunt van hun bestaan ) en ook is er ruimte voor diepgaander analyses over het plot (de kamer waar wensen uitkomen 1) bestaat dit want je weet niet of de wensen in vervulling zijn gegaan 2) gevaarlijk want misschien zijn zo staatsgrepen en natuurrampen ontstaan, moorden en andere geweldvormen want wie zijn de mensen die er naar toe gingen 3) als het niet bestaat is alles zinloos, is de reis en bijgevolg ook de film.

Stalker imponeert op visueel en auditief vlak en creëert meesterlijk een universum waarin natuur en mens botsen, waarin heden en toekomst één zijn (er zijn die shots in een bruine, gele tint met de hond bv die volgens mij toekomst zijn) en waarin vooral pessimisme de bovenhand neemt. Schrijven (kunst) en professor (wetenschap) geloven niet meer, elk heeft zijn nederlaag geleden (geen inspiratie, geen aanzien bij collega’s), alles is kaal en sober, verlaten en geïsoleerd. Schitterende film.

Het is nu al laat en ik pik nog het weerbericht mee. Morgen wordt er regen, wind en mist voorspeld. Die Tarkovski momenten blijven dus duren en dat komt goed uit want dan kan ik nog een film meepikken uit de blu ray Tarkovski collection uitgegeven door Lumière/Eye.

Dus gister werd door oudste kind in huis gezegd "zullen we Stalker van Tarkovsky kijken?" Tja, nog niet gezien en als een tiener vraagt om deze film te kijken kun je moeilijk nee zeggen.

Uiteindelijk wel blij deze gezien te hebben aangezien ik Solyaris van Tarkovsky helemaal niet zo goed vond. Maar vooral de opening van deze film is ontzettend gaaf. Heerlijke camerastandpunten tot en met het treinkarretje.

In het middenstuk verdwijnt de filmische magie toch wel wat hoewel de scene waar ze bij het water liggen er weer mag zijn hoor. Richting het einde verliest de film zichzelf wat in pretentie en ligt de boodschap er niet iets teveel op maar werkt wel. Met enkele mooie schots eindigt de film dan wel weer.

En wat vond de tiener ervan?

Volgens mij wel goed! (6 VWO, en blij dat ie filosofie als keuzevak heeft gekozen).

Vage film dit. Heerlijk dat Russisch, zo eentonig. Van die vieze mannen die er twintig jaar ouder uitzien dan dat ze zijn waarschijnlijk, maar fijn.

Tijdens het eerste deel viel me vooral het camerawerk op. Die eerste shot dat dat gezin in bed ligt te slapen en die camera heen en weer gaat over die gezichten terwijl er een trein voorbij raast. Leuk om te zien. Daarna wordt de hoofdpersoon - Stalker - langzaam wakker en verwachtte ik dat het verhaal van start zou gaan, maar niets bleek minder waar. Wat volgde was een naar mijn beleving uiterst trage voorbereiding van de drie mannen die elkaar in een of ander café ontmoette. Stalker, Schrijver en Professor - wat een namen ook weer, typisch: de schrijver en professor als "intellectuelen" maar vanuit eigen professie juist weer intellectuele tegenpolen - besluiten naar "de Zone" te gaan, waar een of andere kamer is waar hun diepste verlangens worden behartigd, afijn, ik zal niet uitweiden over het plot, dat is hierboven te lezen.

De drie mannen lopen door "de Zone" wat een apocalyptisch, grimmig natuurgebied lijkt te zijn. In de Zone is niets wat het lijkt en worden de mannen op de proef gesteld, zowel door zichtbare en onzichtbare dreigingen. Het is hier ongeveer dat deel twee begint en het verhaal eindelijk wat vaart lijkt te krijgen. Ik raak steeds meer gehypnotiseerd door die monotone Russische taal van die drie mannen en het intimiderende camerawerk, ook al gebeurt er eigenlijk nergens echt iets spannends.

Terwijl de drie door de Zone trekken betwijfelen met name de Professor en de Schrijver de zin van het leven en spreken beide zich uit over filosofische vraagstukken, terwijl Stalker vooral bezig is om die twee pannekoeken naar de kamer te krijgen, waar ze hem zo hard voor nodig hadden.

Uiteindelijk raakte ik zo in mijn eigen gedachtewereld verstrengeld, worstelend met mijn eigen diepe verlangens en begeertes, dat ik niet goed meer begreep waar de film nu naartoe wilde tegen de tijd dat ze bij het laatste stuk van de Zone uitkwamen. Alles wat ik nog kon doen was naar het scherm staren, volledig de weg kwijt. En misschien was dat wel juist Takorvsky's bedoeling, want hoe die drie mannen daar voor die plas water zaten en een van hen stenen in het water gooide, leken zij er wel net zo verloren bij te zitten als ik op de bank zat.

Al met al een zeer sterke, krachtige film met hier en daar wat filosofisch geraas wat niets nieuws onder de zon was - misschien toentertijd wel, misschien zeker in de Sovjet-Unie, maar dat waren andere tijden natuurlijk - maar omdat de film me zo ontwrichte, heb ik het idee dat ik bepaalde momenten niet helemaal fatsoenlijk tot me heb kunnen nemen, en voel ik me haast genoodzaakt om de film nogmaals te zien. Wat natuurlijk geen ramp is, om alleen al die scène opnieuw te kunnen zien dat dat drietal op dat treinkarretje zit en we Schrijver hopeloos het landschap zien gadeslaan. Heerlijk. Geen muziek, alleen dat geratel van dat karretje en die hopeloosheid in zijn ogen. Fantastisch.

Die van ons snuffelt regelmatig aan Inland Empire van David Lynch. Hij is gek op konijnen namelijk. Binnenkort weer eens kijken, denk ik. (Blij dat ie zindelijk is.)

Zoon: Ik houd van konijnen!

Vader: heb je Inland Empire van David Lynch al gezien?

Weinig berichten van mensen die het niet geweldig vinden.

Ik ben bang dat ik hier gewoon te dom voor ben. Ik heb een 3,5 gegeven omdat ik de sfeer fantastisch vond, maar nog een keer kijken... dat nooit.

Nou ik ben helemaal niet dom dus jij misschien ook niet

Daar ga ik dan maar voor!

Jij bent slimmer dan je denkt, domme mensen noemen zichzelf slim en slimme mensen noemen zichzelf dom want ze kunnen altijd alleen maar meer leren

There you go!

Ik moest het even een paar keer lezen voordat hij viel, maar ik zal het een haast Tarkovskyaanse uitspraak willen noemen. Om er maar een citaat van Tarkovsky in te gooien: ''voor wie de waarheid niet zoekt blijft ook het schone verborgen''.

Het blijft een genot om naar die magnifieke koppen te kijken, zelfs gedurende langere tijd, en dat is maar goed ook, want net als bij bijvoorbeeld de "geloofstrilogie" van Bergman kan de kijker hierbij wel eens een andere ervaring van tijd (en vooral van hoe die al dan niet verstrijkt) krijgen. Dat geloof is ook hier een belangrijk thema, want zowel Schrijver als Wetenschapper lijkt elk geloof in wat dan ook verloren te hebben, en dan kan ook Stalker ze niet goed meer helpen. Ook in Nostalghia is dat geloof natuurlijk belangrijk, het geloof van de hoofdpersoon dat het zin heeft om een brandende kaars naar de overkant van het water te brengen – wat dat betreft lijkt het wel alsof Stalker naar die film vooruitwijst, maar het zal vermoedelijk meer te maken hebben met Tarkovski's eigen ideeën.

        Visueel ongelooflijk indrukwekkend, vooral het post-industriële landschap dat er zo "bleak" uitziet (ik kan even geen Nederlands woord verzinnen dat dezelfde betekenis en bovendien ook dezelfde klankwaarde bezit), en de muziek draagt onnoemelijk bij aan de sfeer van vervreemding en desoriëntatie. Grote minpunt is voor mij de manier waarop Schrijver en Wetenschapper hun overtuigingen op tafel leggen: ze worden zo wel èrg de spreekbuis voor clichématige archetypes, en voor mij ligt de waarde van deze film meer in de briljante vormgeving en het gevoel van totale onthechtheid dan in hun "filosofische" discussies. Desalniettemin in mijn boekje toch een meesterwerk: ik heb niet altijd zin om Stalker te bekijken, maar als ik er eenmaal aan bezig ben word ik toch weer volledig Tarkovski's wereld ingezogen. Wat dat betreft heeft hij toch een totaal uniek oeuvre.