Shoah (1985)

Helaas heb ik maar een klein deel van deze docu van 9 uur kunnen zien, maar elke seconde ervan maakte diepe indruk op me. De film laat zien hoe de Jodenvernietiging in zijn werk ging hetgeen puur machinaal kan worden genoemd: de film legt bovenal alle radartjes van de vernietigingsmachine bloot. De film is daarmee een tijdloos document over een bizarre en gruwelijke ontsporing van de mensheid die nog niet eens zo lang geleden heeft plaatsgevonden.

Je zou willen dat ze deze docu elk jaar op 4 mei (Dodenherdenking) uitzenden, want het is de beste film over de Holocaust die ik ken. Ik vind de docu ook vooral veel beter dan de speelfilms met hetzelfde thema zoals bv. recentelijk Saul Fia. De verhalen van de echte betrokkenen komen niet alleen veel harder binnen dan zo’n ‘gemaakte’ film, het maakt die speelfilms ook min of meer tot belachelijke toneelspelletjes.

Een film waar je voor moet gaan zitten, want zowel qua tijdsduur als qua thema is dit wel een zware film om naar te kijken. Het eerste wat in me opkwam bij het zien ervan is hoe verkeerd gekozen de term "onmenselijk" wel niet is als men dit soort misdaden wil omschrijven, want ze zijn allemaal door (vele) mensen begaan. En op kleinere schaal was dit niet de eerste en ook niet de laatste genocide wat gepleegd is, of het moslims zijn die door Serviërs worden geliquideerd, of Armeniërs door Turken, of Maya's door Spaanse kolonisten, het komt allemaal wel op hetzelfde neer. Al is het waarschijnlijk veel geruststellender om onszelf wijs te maken dat dit een eenmalig iets was waartoe de mens niet in staat is, behalve "deze ene keer" dan.

Lanzmann heeft denk ik geprobeerd om met veel detail een soort gefilmde encyclopedie te maken. Qua onderwerp is het uiteraard erg heftig, maar een vlekkeloze documentaire is het niet geworden. Er is veel herhaling van beelden en verhalen nodig om de 10 uur te vullen, sommige beelden werden zeker 3x maal getoond, zoniet meer. En wat hier al vaker is genoemd: het vertalen had men middels ondertitels kunnen weglaten. Daardoor had men vermoed ik wel minstens een uur of twee uit de film kunnen knippen zonder dat ook maar iets van de essentie verloren gaat. Qua structuur, of gebrek aan, overtuigt het ook niet, het komt net te willekeurig over wanneer van het ene thema, plaats of periode naar een andere wordt geswitched, sommige verhalen werden ook niet afgerond (zoals het verzet binnen Auschwitz). Ondanks die gebreken hield het begin me wel 3 uur lang aan de buis gekluisterd, maar 10 uur naar zulke ellende kijken is wat teveel van het goede, helemaal wanneer je merkt dat het ook veel korter had gekund.

Inhoudelijk is het wel interessant. De film laat (indirect) zien hoe makkelijk het kennelijk is om mensen te laten samenwerken aan het bereiken van de meest inktzwarte doelen, zolang men het maar zakelijk en afstandig verkoopt en mensen zich niet verantwoordelijk voelen voor wat er gedaan wordt. Die zakelijkheid was kennelijk nodig om de focus op het doel te houden (het verwerken van x "stukken") en niet de slachtoffers als mens te zien. Ik denk dat er weinig verschillen zijn tussen de zakelijke en technische aanpak in een slachthuis en in deze vernietigingskampen. De ene doet alleen maar zijn werk als machinist (en dan krijg je ook nog zo'n fijn flesje wodka voor als bedankje!), de ander doet alleen maar de dienstregeling, weer een ander zamelt de mensen bij elkaar, enz. Zo werken ze allen mee aan iets waar ze achteraf van zeggen dat ze daar niet aan hadden willen meewerken, of niet wisten dat ze daaraan meewerkten (hoe ongeloofwaardig dat ook klinkt), maar kennelijk niet de ballen hadden om afstand van te nemen (als dit je baantje is, en je wil niet meewerken, dan hoef je alleen maar een ander baantje te zoeken, of je minstens zo nu en dan ziek te melden, heldendaden zijn niet nodig lijkt me).

Verder interessant om te zien hoe het 'doorgesneden keel'-gebaar wat naar de treinen werd gemaakt kennelijk een hele andere bedoeling had (als waarschuwing) dan in veel films wordt getoond. Aan de andere kant vraag ik me dan af wat voor nut zo'n waarschuwing dan heeft, als het inderdaad als waarschuwing was bedoeld. Andere anekdotes vond ik de "default" van de Grieken toen ze niet voor de Duitse transporten betaalden (alsof zij die hadden besteld), of de weerzinwekkende gelijkenissen tussen hoe Joden toen en asielzoekers nu binnen Europa worden behandeld. Niet alleen zijn de "concentratiekampen" en muren van prikkeldraad anno 2015/2016 weer helemaal terug, in sommige landen wordt ook het ontnemen van de bezittingen van mensen die voor terreur vluchten goedgepraat om daarmee het verblijf te bekostigen, net als bij Joden hun bezittingen werden ontnomen om daarmee deze hele operatie te betalen. Weerzinwekkende overeenkomsten dus, ook nu vinden dus dit soort mensonterende gedragingen gewoon plaats. Alleen vergassen dat gebeurt nu niet, maar als mensen die voor terreur vluchten in de oceaan verdrinken daar ligt men ook niet echt wakker van.

Voor mij was deze film dus vooral een interessante (maar ook deprimerende) reflectie op de duistere kanten van de mensheid. Een ruime 3,5*.

14 keer genomineerd op verschillende festivals, 14 keer gewonnen... maar geen Academy Award. Claude Lanzmann, de drijvende kracht achter dit immense, historisch gezien extreem relevante project, vond dit meer een kunstwerk dan een documentaire. Hoewel “Shoah” in ieder geval nauwlettend de omstandigheden schetst waarin de systematische uitroeiïng van de Joden tijdens WOII kon plaatsvinden – waarmee het inhoudelijk door kan gaan voor een documentaire – is de vorm die Claude Lanzmann zo radicaal, dat je hier wel degelijk van een ongrijpbare vorm van kunst mag spreken. Lanzmann begon aan deze schier onmogelijke taak nadat zijn succes met een uitgebreide documentaire over De Zesdaagse Oorlog hem wat financiële steun opleverde. In de 11 jaar die daarop volgden, spoorde hij unieke ooggetuigen op die hij – vaak met veel moeite – wist over te halen om hun verhaal voor de camera te vertellen.

De film opent met een lang shot van de Narew rivier. We horen en even later zien we Simon Srebnik, die staat in een roeiboot en een Jiddisch liedje zingt. Srebnik zat als kind in het concentratiekamp Chelmno, waar hij alleen overleefde vanwege zijn zangstem en zijn behendigheid, waardoor hij vaak door de Nazi’s georganiseerde wedstrijden won. Hij was een bron van vermaak die vaak met een SS-officier mee mocht varen over de rivier. Aan het eind van de oorlog liquideerden de Duitsers alle gevangenen met een kogel door het hoofd. Srebnik overleefde als enige deze moordpartij. Later neemt Lanzmann hem mee naar de ruïnes van het concentratiekamp die zich bevinden op een stuk grasland in de midden van een bos waar nu de stilte van de natuur heerst. Van afstand zien we de eenzame Srebnik moederziel alleen door het kamp lopen, in de wetenschap dat hier tijdens zijn verblijf tienduizenden Joden zijn vermoord en dat zij hier zijn begraven of verbrand. Hij dwingt je als kijker om te voelen hoe het moet zijn geweest...

Lanzmann spreekt ook uitgebreid met Abraham Bomba, een kapper die hij op een gegeven moment filmt en ondervraagt terwijl hij in een volle kapperszaak één van zijn klanten knipt. Bomba overleefde het concentratiekamp omdat de SS hem vanwege zijn kappersachtergrond inzetten om de Joden kaal te scheren voordat ze de gaskamer in gingen. En hij vertelt zijn verhaal, tot hij zich herinnert dat hij een aantal mensen uit zijn eigen dorp moet knippen voor ze de gaskamer inmoeten. De man kan zijn emoties nauwelijks bedwingen, maar Lanzmann praat op hem in door te zeggen dat het cruciaal is dat hij het verhaal vertelt. Het is een scène die je naar de keel grijpt, want Lanzmann houdt de camera constant gericht op het gezicht van Bomba. Als kijker zie je een tipje van het verdriet en – misschien wel boven alles – de schaamte die deze man tientallen jaren later nog met zich meedraagt en het haast onmogelijk maakt om erover te praten.

Maar “Shoah” bestaat niet alleen uit de verhalen van slachtoffers. Lanzmann riskeerde wellicht zijn leven door, tegen de afspraak in, zijn gesprek met Franz Suchomel, de SS-Unterscharführer in de periode 1942-1943 in concentratiekamp, op te nemen. Dit was in de jaren ’70, dus het was technisch haast onmogelijk en de beelden zijn – zoals je op de foto kunt zien – van slechte kwaliteit, maar het resultaat is van onschatbare waarde. Suchomel zingt het Treblinkalied op verzoek van Lanzmann 2 keer en meldt dat ‘geen enkele Jood’ dit lied kent. Hij legt ook, aan de hand van een zeer gedetailleerde bouwtekening, uit hoe het vernietigingsproces precies in elkaar zat. Een gefilmd ooggetuigenverslag van een hooggeplaatste SS-officier die direct betrokken was bij uitvoeren van dit proces, cruciaal bewijsmateriaal waarmee je iedere Holocaust-ontkenner de mond kunt snoeren.

“Shoah” bevat ook gesprekken met boeren wiens land grensde aan de concentratiekampen en er komen ook veel Poolse dorpelingen aan het woord die zonder schroom toegeven dat ze wisten wat er aan de hand was. In het laatste deel is er aandacht voor de opstandelingen in de getto’s en er is een indrukwekkend ooggetuigenverslag van Jan Karski, die door Joodse leiders werd rondgeleid door het getto van Warschau en de opdracht kreeg om alle verschrikkingen die hij onder kreeg te onthouden en te delen met de buitenwereld. Karski geeft aan het begin van het gesprek aan dat hij zich heeft afgesloten voor die herinneringen, maar aangezien het historische belang van deze film erkent haalt hij de herinneringen toch weer terug.

Ik kan nog honderden woorden gebruiken om de stijl te roemen, maar deze film moet je zien vanwege de inhoud. De stijl staat in dienst van de inhoud en die stijl dwingt je als kijker om je eigen beelden te creëren in je hoofd en je eigen emoties daarbij te voelen. Lanzmann gebruikt geen archiefbeelden, heeft de getuigenissen niet verknipt, ook niet de gesprekken met Pools-, Hebreeuws- en Jiddischsprekende getuigen, waarbij de tolk elke vraag en elk antwoord vertaalt. In het begin is dat misschien wat lastig te accepteren, maar Lanzmann houdt de camera tijdens die vertalingen steeds gericht op de getuige. En wanneer die stil is, probeer je als kijker diens gedachten te lezen en dat maakt de film extra intrigerend. Ja, dit is een extreem lange zit, maar dit is een monumentale documentaire: de beste in zijn soort en de belangrijkste film over de Holocaust.

Had deze ruim een jaar geleden opgenomen en pas deze week de tijd gehad om me er doorheen te worstelen. Was destijds een bejubelde docu, maar heeft wat van zijn glans verloren, ondanks dat het nog steeds een belangwekkend werkstuk is. Goed te merken dat Lanzmann van oorsprong een filosoof is, zijn werkwijze bij Shoah deed me denken aan mijn vroegere leraar wijsbegeerte. Die liet tijdens zijn lessen ook vaak lange stiltes vallen, waarin wij als leerlingen volgens mij geacht werden met enige diepgang na te denken over datgene wat net besproken was. Bij de een werkt dit, bij de ander werden op die manier vooral de lachspieren in werking gezet. Ook Lanzmann laat hier erg veel ruimte voor een eigen interpretatie van de beelden en is geen man die hapklare brokken aflevert.

Shoah is goed, maar had nog veel beter kunnen zijn als het kordater en effectiever was gemonteerd. Van die negen uur hadden er makkelijk een stuk of drie afgekund zonder dat deze docu aan kracht had ingeboet. Er zitten enkele pareltjes van interviews tussen, maar door de vaak veel te lange opnamen/shots tussendoor van in mijn beleving niet al te belangwekkende zaken worden die bijna teniet gedaan. Voor mij dus een unieke kijkervaring, die toch wat tegenstrijdige gevoelens losmaakte. Jammer dat de stijl hier de inhoud zo overheerst.

Shoah-regisseur Claude Lanzmann (92) overleden | NOS

De afgelopen dagen heb ik de langste film uit mijn filmcollectie bekeken. Het was een lange zit want de film duurde maar liefst 566 minuten, bijna negen en een half uur dus. Ik heb hem in vier etappes bekeken. Dat kwam mooi uit, want mijn dvd-box bestaat uit vier dvd's van elk zo'n kleine tweeënhalf uur.

Ik heb het over de oorlogsdocumentaire Shoah (1985), geregisseerd door de Franse filosoof en journalist Claude Lanzmann. De film bestaat voornamelijk uit interviews met zowel slachtoffers als daders van de gruwelijkheden in de vernietigingskampen Auschwitz, Sobibor en Treblinka, plaatsen die van belang waren voor de holocaust in Polen. Ook worden de Duitse kampbeulen geïnterviewd, vaak in het geheim gefilmd met een verborgen camera.

Bijzonder aan de film is dat er helemaal geen archiefbeelden gebruikt worden. Vernietigingskampen als Auschwitz en Treblinka zijn wel te zien in de film, maar dan zoals ze er in de jaren '80 uitzagen. Omdat Lanzmann geen Pools, Hebreeuws of Jiddisch spreekt, was hij bij de meeste interviews afhankelijk van tolken. Dat is eerst wel even wennen. Het gaat als volgt: Lanzmann vraagt iets in het Frans, de tolk vertaalt het en de geïnterviewde geeft antwoord in een vreemde taal. Vervolgens wordt het antwoord door de tolk vertaald in het Frans. Uiteraard wordt alleen het Franse gedeelte ondertiteld, zodat we soms minutenlang zitten te luisteren naar iemand die brabbelt in een onverstaanbare taal. Met een effectievere montage had dit volgens mij veel beter opgelost kunnen worden.

Daarnaast laat Lanzmann vaak lange stiltes vallen tijdens zijn interviews. Regelmatig worden de kampoverlevenden door emoties overmand, en dan worden we minutenlang geconfronteerd met iemand die vecht tegen zijn tranen.

Toch is Shoah een belangrijke film. Over niet al te lange tijd zijn er geen overlevenden van de vernietigingskampen meer in leven, zodat er niemand meer over is om de verhalen te vertellen. Het is een mooi tijdsdocument voor de komende generaties, zodat zij er ook van kunnen leren en dit soort verschrikkingen hopelijk nooit meer plaats zullen vinden. 4*

Shoah: The Four Sisters

Moeilijk te beoordelen documentaire vind ik. Een zware dobber, enerzijds door de lange (en monotone) speelduur, anderzijds uiteraard door het zeer beladen thema. 35 jaar oud intussen, maar los van de inhoudelijk boeiende getuigenissen niet altijd makkelijk om je gedachten bij te houden. Daar heeft de verteltechniek waar veel mee te maken. Niets zo vervelend dat iemand te horen spreken, maar intussen niet weten wat hij of zij te vertellen heeft. De vertaling gebeurt vaak letterlijk achteraf via een tolk. Het haalt de vaart wat uit de docu en de docu kon een pak korter.

De vele getuigenissen die de docu rijk geven een goede impressie van hoe de mensen zovele jaren later nog steeds getekend zijn door deze gebeurtenissen. Mimiek en emoties komen op die manier sterk naar voren. Groot pluspunt is ook dat men aandacht schonk aan zowel daders, slachtoffers als toeschouwers/plaatselijke bevolking. De getuigenissen zijn authentiek, zijn niet verknipt of ingekort. Geen of amper archiefbeelden, geen voice-over, alles vertrekt vanuit de interviewer en geïnterviewde. Pure journalistiek en de volledige Endlösung komt aan bod met de getto's, de transporten en uiteindelijk de kampen met zijn gaskamers.

Confronterende docu. Auschwitz staat op mijn lijstje om ooit eens te bezoeken als mijn kinderen wat groter zijn. Een docu om te koesteren.

Amper doorheen te komen.

Nochthans vond ik de opzet wel interessant. Laat mensen die het van dichtbij hebben meegemaakt hun verhaal doen, en dan vooral vanuit enkele perspectieven (dus niet enkel de klassieke verhalen van gevangenen). Maar dat is dan vooral op papier, in realiteit is het een stuk minder boeiend.

Komt omdat Lanzmann eindeloos door blijft bomen over kleine details die eigenlijk niet zo heel veel boeien. Fijn dat je een gedetailleerd relaas wil brengen, maar de mensen kunnen zo amper hun verhaal doen omdat ze de hele tijd in een bepaalde, weinig interessante richting gestuwd worden.

De overdub/tolk is trouwens ook echt dramatisch. Wat mij betreft onverdedigbaar, ik was telkens blij wanneer er stukken waren waar er op een normale manier geïnterviewd kon worden. Het vertraagt daarnaast de film nog eens eindeloos, terwijl het toch al een slome bedoening is.

De troosteloze cinematografie zal wel voor het effect gekozen zijn, maar die was ik na een tijdje ook wel beu gezien. Hier en daar wel een aardig shot, maar ook veelal droge registraties. Rest het onderwerp, daar staat of valt de docu dan mee voor de meesten gok ik. Mij kon het eerlijk gezegd niet geweldig meer boeien, maar het is dan ook een onderwerp waar al tal van docus over gemaakt zijn.

De lengte zal verder wel meewegen in de waardering, zo gaat dat wel vaker bij dit soort projecten, maar is ben er deze keer toch echt in een aantal etappes doorgemoeten.

1.0*

Niet mijn soort docu.

Alle respect en lof voor de opzet van de film en respect naar de mensen die worden geïnterviewd. Wat ze hebben meegemaakt is natuurlijk vreselijk en dit soort praktijken mogen nooit meer gebeuren. Deze docu maakt dat gelukkig wel duidelijk, maar daar heeft de docu dan ook 9 uur de tijd voor.

Het probleem dat ik heb met Shoah is dat ik het gewoon niet aankan. De speelduur is serieus extreem en echt te lang. Om te bedenken dat Lanzmann in totaal 350 uur heeft geschoten. Ik kon het in ieder geval niet in 1x, ook niet in 2x. In heb de film in etappes van 140 minuten gekeken, en zelfs toen moest ik vechten om mijn aandacht erbij te houden.

De docu is dan ook erg traag en je kijkt 9 uur tegen de geïnterviewden aan met tussendoor wat trage tracking shots en beelden van de plaats delict. De scenes tussendoor verschillen van extreem lelijk geschoten naar heel mooi. Zeker de rails naar Auschwitz-Birkenau en de trein die langzaam op de camera af rijdt zijn speciaal.

Enkele interviews zijn erg intrigerend. Sommige personen kunnen namelijk erg mooi vertellen en de rauwe emoties komen sterk naar voren. Ik kreeg direct een brok in mijn keel wanneer 1 persoon zijn tranen niet kon inhouden. Sterk gefilmd.

Jammer dat Lanzmann als interviewer erg weinig voorstelt. Het is me een compleet raadsel waarom Lanzmann soms blijft vragen naar leeftijden of waar een spoor ligt. Dat dit soort scenes door een proces van 5 jaar editen uit 350 uur materiaal in het eindresultaat belanden is me vreemd. Lanzmann is regelmatig ook gewoon erg vervelend, zeker op het stuk waarbij hij de Poolse huisbewoners interviewt.

En ander kritiekpunt is de tolk. De ondertiteling vertaald alleen maar de tolk, waardoor ik vermoedens krijg soms dat de tolk mogelijk verhalen verdraait. Bovendien doen enkele mensen een heel verhaal waarbij er geen ondertiteling staat, maar minuten later bij de tolk wel. Bovendien hadden ze de tolk er makkelijk uit kunnen knippen.

Uiteindelijk vind ik dit niet meer dan een 9-uur durende interviewsessie en daar kan ik gewoon mijn aandacht niet bijhouden. Hoe hard ik het probeer, hoe kort ik de etappes doe, het lukt me niet. Soms kan een verhaal erg intrigeren, maar wanneer het volgende verhaal me minder interesseert is de focus compleet weg en komt te moeizaam terug. Het had overigens misschien ook geholpen als de functie van de geïnterviewden werd aangegeven. Alle lof voor de opzet, maar het resultaat is gewoon niet mijn soort docu.

Een documentaire van ruim negen uur lang. Dat is uiteraard een lange zit. Deze documentaire heb ik dan ook in twee delen gezien. De versie die ik heb gezien was ook in tweeën opgedeeld. Een eerste deel van ruim vierenhalf uur en een tweede deel van een kleine vijf uur. Het onderwerp is en blijft altijd zeer aangrijpend. Ik heb al diverse films en documentaires hierover gezien en het blijft altijd indruk maken. Zo ook hier. Daarbij past wel de kanttekening dat niet al het materiaal even interessant is. Lanzmann beschikt kennelijk over nog veel meer materiaal, maar had hier desondanks nog wel meer in mogen knippen. Niet alle interviews zijn even interessant. Het laatste gedeelte over het Getto van Warschau had niet zo mijn interesse, maar ook daarvoor zijn er wel wat interviews die minder interessant zijn. De omstandigheid dat bij menig interview zowel de geïnterviewde als de vertaling door de tolk aan bod komen maakt het daarnaast onnodig lang. Er worden zoveel verschillende talen gesproken, dat ondertiteling hoe dan ook nodig is. Dat had daarom wel anders gemogen. Lanzmann is er bovendien ook nogal bedreven in om vragen te stellen die niet echt relevant zijn. Knap is dat Lanzmann alles inzichtelijk maakt zonder ook maar ergens gebruik te maken van archiefbeelden. Met name de beelden van Auschwitz zijn zeer indrukwekkend. Een groot deel van de interviews is zeker de moeite waard, ook als je al vaker films of documentaires over dit onderwerp hebt gezien. Enkele overlevenden van de kampen maken grote indruk met het vertellen van hun verhaal. Ook het interview met Franz Suchomel over Treblinka is zeer de moeite waard. De slotsom is dat dit een indrukwekkend werk is over een belangrijk onderwerp, maar het had absoluut wat kernachtiger gemogen. Er had nog best behoorlijk wat in geknipt kunnen worden, zonder dat de kijker dan echt iets gemist had. Ik heb vrij recent nog Night Will Fall gekeken en die documentaire is qua speelduur veel korter en kwam bij mij toch sterker over dan deze documentaire. Dit is een groots opgezet monument dat ik alleen al vanwege de speelduur waarschijnlijk niet nog eens zal gaan bekijken.

Moet de kritiek van TMP weerleggen. Lanzmann koos er bewust voor de interviews integraal te tonen, dus inderdaad inclusief de vertalingen over en weer van de tolk, om de integriteit van zijn gesprekken te garanderen. Voor hem was de absolute zuiverheid van de verhalen belangrijk. Bovendien houdt hij de camera ten allen tijde gericht op de persoon die hij interviewt. Het onderwerp was te belangrijk en te delicaat om door middel van montage (of eerder gebruikte archiefbeelden) te manipuleren. Enige uitzondering is het gesprek met Franz Suchomel, omdat daarbij de beeldverbinding soms wegviel. Dit is zuivere cinema en daarom staat dit ook als het ultieme filmische monument van de Shoah.

Shoah. Een documentaire die al jaren op mijn kijklijst stond, maar waar ik door de bizar lange speelduur nooit aan begonnen ben. Tot aan deze week dan, toch maar eens opgezet al heb ik het wel in meerdere kijkbeurten bekeken. 9,5 uur…

Ik vind een eindoordeel vellen best lastig, want ik denk dat geen enkele kijker van Shoah iets slechts over het onderwerp heeft te zeggen. Het is een monsterklus geweest van Claude Lanzmann die tig jaren in jaren 70 en 80 bezig is geweest met filmen. Het is een resultaat geworden met eeuwigheidswaarde dat hij echt vanuit elk perspectief mensen die de Holocaust hebben meegemaakt aan het woord laat. Of dit nu Joden zijn die de kampen hebben overleefd of juist Nazi’s die in de kampen actief waren of dorpsbewoners vlakbij kampen, iedereen kan zijn verhaal doen. Zeker de verhalen van de Joden en de Nazi’s zijn natuurlijk enorm interessant, omdat je vanuit de twee belangrijkste groepen mee krijgt hoe deze genocide plaats heeft gevonden. Vanuit Joods perspectief hoe mensonterend en gruwelijk alles was en vanuit Duits perspectief op welke systematische wijze alles plaats heeft gevonden. Af en toe zit je echt met open mond te luisteren naar zoveel afschuwelijke details. Zo vertelde iemand dat een groepje Joden bij Treblinka nieuwe Joden die uit de trein kwamen op moesten vangen en dat een van die mensen aan iemand vertelde wat er met hen ging gebeuren, waarna de persoon die dit hoorde helemaal panisch van angst werd. Dit merkten de Duitsers op en zij martelden de persoon op een vreselijke wijze tot zij bekende wie dit aan haar had gemeld. Zij wees de persoon aan en die werd levend in een verbrandingsoven gegooid. Ja, op zulke momenten draait mijn maag dan om, dit kan en wil je eigenlijk niet geloven. Ontzettend goed dat dit soort dingen op beeld staan, want dit mag nooit worden vergeten.

Alleen zit ik ook met het feit dat ik dit als docu moet beoordelen en dan moet ik wel een stuk kritischer geworden. Inhoudelijk is het heel sterk, maar als docu is het echt lastig uit te zitten. Het duurt 9,5 uur en dat is gewoon echt te veel. Zelfs in meerdere kijkbeurten merkte ik zo na de helft van de speelduur dat mijn interesse aan het wegzakken was. Lanzmann heeft namelijk honderden uren aan materiaal geschoten en wilde niet korter dan dit eindresultaat afleveren. Dat is zijn goed recht natuurlijk, maar het maakt het allemaal niet heel toegankelijk. En ook is zijn manier van interviewen en vertalen enorm omslachtig. Hij vraagt wat, iemand anders antwoord in een vreemde taal (Duits, Hebreeuws etc) en daarna gaat zijn tolk het weer vertalen. Maar in plaats van gewoon de boel direct te ondertitelen krijgen we dus bij elk antwoord twee mensen die met die zin bezig gaan en dat vertraagt alles enorm. Had gewoon alles met die tolk eruit geknipt en ondertitel de boel. Hij zal een reden hebben gehad dit niet te doen, maar het maakt het niet erg fijn. En de interviews duren al behoorlijk lang, je zit niet voor het eerst in de 9,5 uur naar interviews te kijken die zo 20/25 minuten per gesprek duren. En wat me ook tegen begon te staan is dat het wel erg monotoon werd. Lanzmann neemt namelijk ruim de tijd en is er niet vies van een vraag wel 2, 3 of 4 keer in andere vorm te stellen, tot hij zijn gewenste antwoord heeft na bevestiging. Soms gaat hij zo diep op details in die op zich niet al te belangrijk waren, dat het saai was.

Dit alles maakt dat Shoah inhoudelijk erg sterk is, maar dat dit denk ik veel aansprekender was geweest als de boel was ingekort naar pakweg 4, 5 uur, met wat meer bewerking van het geheel. Nogmaals, zijn keuze en die respecteer ik, maar ik denk dat dit alleen zal worden bekeken met mensen die meer dan gemiddelde interesse in de Holocaust hebben. Zelf vind ik die periode fascinerend, dus ik wilde dit hebben gezien. Maar als mensen hier meer over willen weten, dan zou ik ze eerder Night Will Fall (2014) en vooral Auschwitz: The Nazis & the 'Final Solution' (2005) aanraden. Zeker die laatste reeks is uitgebreid, maar toch kijkbaar genoeg om je volledig in te lichten over hoe het in het bekendste vernietigingskamp er aan toe ging. Toch ben ik blij het eens te hebben gekeken. Maar een tweede kijkbeurt zal nooit meer volgen.

3,5*

Mooi verwoord Ajax&Litmanen1. Sluit me aan bij dit verhaal. Enige verschil is dat ik deze in 1 dag heb weggetikt wat misschien wat too much was. Zeker omdat het ook cinematografisch ook wat monotoon wordt vanwege het ontbreken van archiefbeelden. Opzich heeft dat wel wat en vind ik het zeker een pluspunt t.o.v. andere documentaires, maar als de interviews te lang beginnen duren haak je soms net wat te snel af en dat is jammer. Om vervolgens bij een ander 'onderwerp' weer geboeid te beginnen.

Waar heb je deze film bekeken Ajax&Litmanen1? Probeer al tijden ergens deze film te zien, helaas zonder resultaat. Of je moet 70 euro neertikken..

Ik kon de film van iemand lenen, mazzel. De film is inderdaad peperduur. Om die reden heb ik ook jarenlang gewacht.

Sinds wanneer is deze gebannen uit de top 250? Spijtig.

Aan wat wel eens de vooravond van de derde wereldoorlog kan zijn zou het eigenlijk verplichte kost moeten zijn om met een meer dan indringende documentaire terug te kijken op de vorige.

Het definitieve verhaal van de gruwelen van de concentratiekampen werd gemaakt door de Franse cineast Claude Lanzmann. 'Shoah' uit 1985 is een documentaire van maar liefst 9,5 uur. Zonder gebruik te maken van archiefbeelden, maar door het voeren van gesprekken met overlevenden (slachtoffers, daders en getuigen) brengt Lanzmann de schokkende verhalen tot leven. Als documentairemaker gaat hij daarbij geregeld over de normaal gesproken gebruikelijke schreef: hij filmt zonder toestemming verder, gebruikt verborgen camera's, blijft doordraaien terwijl geïnterviewden aangeven dat niet meer te willen: alles is zijn ogen geoorloofd om de waarheid boven tafel te krijgen.

Een beetje goede bibliotheek heeft deze docu voor uitlenen beschikbaar; kopen hoeft niet.

Ik vond dit juist meer een documentaire dan een kunstwerk. Extreem relevant als historisch document, maar op artistiek vlak kwam ik wel van een koude kermis thuis. Het voelt voor mij ook haast als een 'contradictio in terminis', een kunstzinnige documentaire, en ik heb dan ook altijd moeite om documentaires een score te geven.

Hulde aan Lanzmann en zijn team voor alle moeite die zij hebben gestoken in dit kolossale werk, maar voor mij was het wel een tamelijk willekeurige opeenvolging van interviews en ontbeerde de docu van bijna 10 uur toch wel structuur. Een epiloog of slotgedachte had ik in zo'n episch werk wel verwacht bijvoorbeeld, maar vlak voor de aftiteling ben je nog steeds naar een van de vele interviews aan het kijken. En daarom voelt dit voor mij dus veel meer als een historisch document dan als een kunstwerk.

Overigens vond ik Lanzmanns stijl van interviewen soms wat al te tendentieus en drammerig. Ook ging hij m.i. soms veel te veel op oninteressante details in.