In het boek Hitchcock/Truffaut noemt Hitchcock het “een ongeschreven wet: Hoe succesvoller de boef, hoe succesvoller de film.” Er zijn dan ook vele voorbeelden te bedenken van films die we ons vooral herinneren vanwege de slechterik. Dit artikel richt zich op vijf iconische schurkenrollen uit de jaren '30, '40, '50 en '60 die hun sporen hebben nagelaten in de filmgeschiedenis en vaak nog steeds onderdeel uitmaken van de popcultuur.

Bela Lugosi als Dracula in Dracula (1931)

De lijsts van topacteurs die de rol van deze iconische vampier hebben gespeeld is indrukwekkend. De interpretaties van de rol variëren enorm: enerzijds hebben we de afstotelijke Max Schreck in Nosferatu, eine Symphonie des Grauens en de daarop gebaseerde interpretatie van Klaus Kinski in Herzogs Nosferatu: Phantom der Nacht lezing van het verhaal, anderzijds hebben we charmante, fysiek aantrekkelijke tegenhangers zoals gespeeld door onder anderen George Hamilton in Love At First Bite en Frank Linghella in Dracula (1979). Ook topacteurs als Gary Oldman, Gerard Butler en Luke Evans staan in de lange lijst van acteurs die de rol hebben gespeeld. Maar vraag een willekeurige voorbijganger om Dracula na te doen of te omschrijven, blijkt Bela Lugosi nog altijd ons beeld van Graaf Dracula te bepalen. Bij een imitatie van Dracula horen nu éénmaal de woorden: “I am Dracula”, uitgesproken met dat dikke, Hongaarse accent. Taalpuristen weten dat dat accent totaal niet klopt, omdat Dracula geboren en getogen is in centraal Roemenië. Ondanks de sfeervolle regie en enkele onheilspellende momenten is Dracula in veel opzichten gedateerd, maar het spel van Lugosi – die de rol al honderden keren had gespeeld in het theater – is nog steeds indrukwekkend en blijft de blauwdruk voor één van de meest beroemde personages uit de literatuur- en filmgeschiedenis.

Richard Widmark als Tommy Udo in Kiss of Death (1947)

Hoewel Widmark vooral bekend is van rollen als gedreven detectives of militairen in films als Panic in the Streets, Cheyenne Autumn en Judgment at Nuremburg, maakte hij zijn debuut als de meedogenloze Tommy Udo in Kiss of Death. Met zijn grote, rollende ogen, zijn sarcastische blik, zijn sardonische humor en vooral dat veel geïmiteerde, sinistere hyena-achtige lachje boezemde hij de bioscoopbezoekers al enorm veel angst in. Tommy Udo is in elk opzicht een verachtelijk persoon, maar hij beschikt over een hoge mate van intelligentie waardoor hij een formidabele tegenstander is voor Nick Bianco, gespeeld door Victor Mature, die zich nederig neerlegt bij het feit dat Widmark deze film steelt. Tweevoudig Oscarwinnaar Ben Hecht tekende voor het script dat één moment bevat dat grensverleggend was op het gebied van geweld en nog steeds indruk maakt. Nick Bianco is een crimineel die weigert zijn handlangers te verraden nadat de politiek hem oppakt bij een mislukte juwelenroof. Drie jaar later vindt hij een reden om van gedachten te veranderen en keert hij als informant terug in de bende van Tommy Udo. Al snel heeft Tommy door dat één van zijn handlangers een verrader is, maar Nick weet de verdenking af te schuiven op Rizzo. Tommy besluit een bezoekje te brengen aan Rizzo’s moeder, een vrouw van middelbare leeftijd in een rolstoel. Alleen die scène verklaart al waarom Tommy Udo nog steeds behoort tot de meest ‘succesvolle’ boeven uit de filmgeschiedenis. Het katapulteerde Richard Widmark tot één van de topsterren van zijn generatie.

Robert Walker als Bruno Anthony in Strangers on a Train (1951)

De meest gevaarlijke psychopaat is degene die er niet uitziet als een psychopaat, zich ongemerkt kan begeven tussen ‘normale mensen’ en zichzelf van geen enkel kwaad bewust is. Bruno Antony voldoet aan al die criteria en het is dan ook begrijpelijk dat toptennisser Guy Haines zijn gesprek met Bruno tijdens een treinreis totaal niet serieus neemt. Bruno presenteert zich als een fan en Guy, die de aandacht van fans gewend is, luistert beleefd naar wat Bruno hem vertelt. Het gesprek krijgt een vervelende wending wanneer Bruno zich uitspreekt over het gerucht dat Guys huwelijk op de klippen dreigt te lopen, zeker wanneer Bruno voorstelt dat hij en Guy moorden uitwisselen: “Criss Cross”. Tot zijn opluchting moet Guy uitstappen en wanneer Bruno zegt: “We talk the same language, don’t we?” kapt Guy het gesprek af door op sarcastische toon te zeggen: “Sure Bruno.” Bruno ziet dat als een vrijbrief, vermoordt Guys echtgenote kort daar op in een pretpark en verschijnt even later bij Guy op de stoep om te vragen wanneer hij Bruno’s vader gaat vermoorden. In Bruno’s ogen heeft met Guy een mondelinge overeenkomst gesloten. Zijn bizarre geestelijke gesteldheid wordt nog eens versterkt in twee beroemde scènes. Zo is daar een zwartkomische scène waarin Bruno’s moeder hem de les leest over “dat plan om het Witte Huis op te blazen” en ze een levensecht portret van haar echtgenoot presenteert aan haar zoon. Later draait Bruno door wanneer hij onuitgenodigd op een feestje verschijnt. Hij spreekt met twee enthousiaste oudere dames over de beste manier om van je echtgenoot af te komen. Een demonstratie loopt uit de hand wanneer hij in de ogen kijkt van Barbara , die ontzettend lijkt op Guys echtgenote die door Bruno is gewurgd. De grootste verdienste van Alfred Hitchcock is waarschijnlijk het feit dat we in de beroemde finale – met het horloge en de put – ons mogelijk meer identificeren met Bruno dan met Guy. Nog gevaarlijker: een psychopaat die de sympathie van het publiek krijgt.

Robert Mitchum als Harry Powell in The Night Of The Hunter (1955)

Twee handen met elk vier knokkels. Op de rechterhand de letters L.O.V.E. en op de linkerhand H.A.T.E. Een zoekopdracht op Internet levert talloze foto’s op van mensen die deze tatoeage, of een variant daarop, hebben laten zetten. Hoewel velen van hen zich dat niet zullen beseffen, komt de populariteit van deze tatoages voort uit deze bizarre thriller die pas decennia later erkenning kreeg als American Gothic-meesterwerk. Robert Mitchum speelt Harry Powell, een seriemoordenaar die tijdens The Great Depression vast komt te zitten voor een licht vergrijp en zijn cel enige tijd deelt met Ben Harper , een man die ter dood is veroordeeld nadat hij uit wanhoop een bankroof pleegde. Ben laat zich ontvallen dat hij de buit ergens bij zijn huis heeft weten te verstoppen. Na Bens executie komt Powell vrij en hij besluit een bezoekje te brengen aan Bens weduwe Willa . Powell schuwt geen enkel middel om de locatie van het geld te achterhalen. Daarbij heeft hij echter niet gerekend op de weerstand van Willa’s zoontje John . Harry Powell toont regelmatig zijn LOVE- en HATE-tatoeages op zijn vingers en gebruikt ze zelfs in een geïmproviseerde preek over de eeuwigdurende strijd tussen liefde en haat. Die strijd staat ook centraal in de film, waarin de legendarische Lilian Gish, als een vrouw van middelbare leeftijd die zich ontfermt over dakloze kinderen, de liefde vertegenwoordigt. De tatoeages staan bovendien symbool voor de twee gezichten van Powell: hij is immers een levensgevaarlijke psychopaat die gelooft dat God hem opdracht geeft om rijke weduwes te vermoorden, maar hij doet zich voor als een vrome predikant die gelooft in de kracht van liefde. De ultieme wolf in schaapskleren.

Henry Fonda als Frank in Once Upon A Time In The West (1968)

Fonda is de vreemde eend in de bijt in deze lijst van schurken, want hij koesterde al sinds de jaren ’30 het imago van de ultieme rechtschapen Amerikaan in films als Young Mr. Lincoln, The Grapes of Wrath en Twelve Angry Men. Hij begreep zelf dan ook absoluut niet waarom Sergio Leone juist hém benaderde om de rol van Frank te spelen in deze western-opera. Vroeg in de film zien we hoe het gezin McBain, bestaande uit een onschuldige ogende moeder, een vader en hun oudste zoon zonder aantoonbare reden worden doodgeschoten. De jongste zoon stormt het huis uit en het legendarische thema van Ennio Morricone zwelt aan. In de verte zien we vijf schutters uit de struiken tevoorschijn komen en zij lopen recht op het jochie af. Leone zorgt ervoor dat de gezichten van deze schurken niet herkenbaar zijn, maar het is duidelijk dat de man in het midden de leider is. Leone snijdt naar een hoge camerapositie waarin we de bandieten van achteren het jochie zien naderen en vervolgens naar een shot waarin we de leider, nog steeds onherkenbaar, in de nek kijken. De leider blijft staan, de camera draait om hem heen en we zien.... Henry Fonda?! Leone wist dat dit een schok zou zijn voor het publiek en snijdt terug naar een shot van het afwachtende jongetje om het even te laten bezinken. Maar dan komt hét moment: een extreme close-up van Henry Fonda. Hij grijnst totdat iemand hem vraagt: “What are we gonna do with this one, Frank?” Fonda’s grijns verandert in een meedogenloze blik. Hij kijkt opzij, spuugt op de grond, kijkt het jochie opnieuw aan een zegt: “Now that you’ve called me by name...”, waarmee hij de verantwoordelijkheid voor wat er staat te gebeuren afschuift op zijn handlanger. Frank trekt zijn pistool, richt het op het jochie, tovert opnieuw een grijns op zijn gezicht en de scène eindigt met een verwijzing naar de slotscène van The Great Train Robbery. Als dat niet genoeg is om Frank te bombarderen tot één van de meest legendarische schurken uit de klassieke cinema, kijk dan nog maar eens naar de scène met de jongen en de harmonica.