Au Hasard Balthazar (1966)

Alweer mijn vijfde Bresson en de Ezel in Au Hasard Balthazar lijkt symbool te staan voor zuiverheid, nederigheid en verlossing. Het deed me denken aan de intocht van Jezus in Jeruzalem op een ezel. Het deed me denken aan Balthasar als één van de drie wijzen uit het Oosten, die goud, wierook en mirre brachten naar de pasgeboren Jezus. Balthasar gaf Jezus mirre, dat symbool stond voor het lijden en sterven van Jezus.

Marie legt al vrij vroeg in het verhaal een krans van margrietjes tussen Balthazars oren, waarmee Bresson de eerste link legt met het Christus-verhaal. Hier de scène.

Link en hier de slotscène.

Oh, en wat kijkt Bruno Dumont toch graag naar het werk van Robert Bresson. Tel alleen al de overeenkomsten met zijn debuut La Vie de Jésus en Au Hasard Balthazar en je zou hem bijna van plagiaat verdenken...

Interessant, ik had de link Dumont-Bresson nog niet zo duidelijk gelegd (maar ik heb Balthazar ook nog niet gezien). Zie je in de rest van de oeuvres ook nog verwantschap (thematisch, cinematografisch etc)? Uiteraard is er het religieuze aspect, maar dat delen de filmmakers met heel veel anderen.

Nu je 't zegt, inderdaad. Sterker nog, ik kan me eigenlijk niet voorstellen dat Tarr niet aan deze film heeft gedacht met Á Torinoi Ló

Ik heb overigens met beide films géén probleem.

Bressons opvatting over film en de rol van acteurs daarin komt hier meer dan ooit naar voren, met een stoïcijnse ezel in de hoofdrol, waar je van alles op kunt projecteren.

Serieuze downer lijkt dit natuurlijk in eerste instantie, die ook aan enkele Bunuels doet denken, met dit verschil dat Bresson mijns inziens het 'probleem' niet zozeer bij het handelen van het 'slachtoffer' legt, maar meer focust op de diepe en (in aardse, 'darwinistische' omstandigheden) verschrikkelijke waarheid: 'Alles van waarde is weerloos'.

Ik moest zelfs denken aan Irréversible.. maar Bresson toont niet. De suggestie maakt het niettemin af en toe niet minder gruwelijk. De scènes in en rond de 2CV met Marie als opgejaagd wild, dat vergeefs probeert te ontsnappen, zijn wat dat betreft meesterlijk. In deze episode, met het rennen rond Balthazar, dat als twee druppels water lijkt op het luchtige spel van twee geliefden, maar dat niet bepaald is, wordt voor mij de essentie van de hele film samengebald.

De film is tegelijkertijd een requiem voor, en een ode aan, dat waardevolle en kwetsbare, dat in deze wereld altijd ten onder gaat of ten onder dreigt te gaan, door toedoen van de mens, maar er toch ook altijd is... zolang de mens er is.

Ik ga eens lekker mezelf citeren.

Ach nee, dat lijkt me bij nader inzien toch niet juist. Wel is het zo dat Balthazar direct (als hij aanwezig is) én indirect (bij afwezigheid) als projectiescherm dient, als de achtergrond die het verhaal van perspectief voorziet, 'zichtbaar' maakt.

Het optreden van de personages is hier volledig transparant, getoond als teruggebracht tot de essentie. Ze zeggen alleen het hoogst noodzakelijke, ze liegen niet, en als ze liegen, is het duidelijk dát ze dat doen (bijvoorbeeld de vader van Marie die zegt zijn bonnetjes kwijt te zijn, vlak nadat we hem uitgebreid met zijn administratie bezig hebben gezien).

Dat gebeurt met een zekere terloopsheid, onnadrukkelijkheid en vanzelfsprekendheid. Het zonder 'commentaar' registreren van Bresson maakt dat je het nog bijna over het hoofd ziet, omdat het allemaal zo onspectaculair voor de hand liggend is. Tegelijkertijd komt een en ander natuurlijk gekunsteld over, omdat er in de interactie zoveel wordt weggelaten.

De personages wekken in hun omgang met elkaar de indruk alsof ze geen enkele consideratie met elkaar hebben; alsof ze volkomen onbeholpen zijn in het sociaal verkeer. Geen glimlach of verbazing wordt getoond. Sociale beleefdheidsnormen, theatraliteit en gespeelde emoties blijven achterwege; niet zozeer omdat die leugenachtig of hypocriet zouden zijn, maar omdat ze afleiden van de essentie; de werkelijke gevolgen, de werkelijke inhoud, van het handelen van mensen ten opzichte van elkaar.

Die van alle sociale tierelantijnen gestripte directheid geeft deze film ook een zekere bruuskheid, een sfeer van hardheid en zelfs van meedogenloosheid.

Mededogen.

Balthazar en zijn lotgevallen fungeren hier als weerspiegeling van het effect, de gevolgen van het handelen van de personages. Hij is inderdaad een soort zondebok, maar hij brengt geen verlossing van die zonden, waar hij de gevolgen van ondervindt. Het optreden (of liever, de aanwezigheid) van die machteloze is alleen een mogelijkheid tot identificatie, tot inzicht.

Au hasard Balthazar is een eigenaardige film, die er bij mij wel in slaagt een gevoel over te brengen, maar op meer analytisch niveau teleurstelt. Dat komt vooral omdat de personages te weinig interne coherentie vertonen: overtuigingen en acties komen niet met elkaar overeen, of opeenvolgende daden conflicteren met elkaar, en daardoor komen de karakters niet tot leven. Ze lijken me teveel symbool te moeten staan, voor wat dan ook. Ook het verhaal vertoont weinig samenhang en Balthazar als verbindende schakel overtuigt niet altijd, bijvoorbeeld bij de verhaallijn van de mogelijke moordenaar Arnold. Maar er zijn ook genoeg mooie scenes, vooral rond de ezel en mede dankzij prachtige cinematografie. Ik moest net als mijn voorgangers hierboven soms denken aan Tarr's The Turin horse in dit verband. Beide films werken niet helemaal voor me, maar wellicht is een herziening ooit op z'n plaats.

Het zat er nu niet helemaal in. Ik vond sommige scènes en met name het einde van de film prachtig, maar ik heb wel een beetje moeten worstelen soms om er doorheen te komen en de aandacht erbij te houden. Op intellectueel vlak kan ik Bressons filosofie en aanpak wel waarderen, en voor filmanalytische discussies is het prachtig, maar gevoelsmatig ligt het wat moeilijker.

Op de vorige pagina's staat een lange discussie die dat aanstipt: de vergelijking met een film als Hachiko. Hoe bizar het ook moge lijken: ook ik heb Hachi vooralsnog een half sterretje hoger staan (schreef hij óók zichzelf verbazend). Bressons film is oneindig veel dieper, maar dat sentimentele Hollywoodvehikeltje raakte toch een diepe snaar, en dat gebeurde hier niet. Noch kwam er een andere soort van openbaring.

Moet je dat dan willen, dat raken van een gevoelige snaar? Hevige emotie? Ik weet het niet. Eerlijk gezegd heb ik daar nog niet genoeg over nagedacht. Ik zou zeggen van niet, niet persé in elk geval. Bressons film stemt meer tot nadenken, dat is zeker. Maar deze eerste aanschouwing van een van Bressons grote titels, heeft me niet genoegd meegenomen om een 4* te legitimeren. En daarme schaart hij zich in goed gezelschap, aangezien Un Condamné à Mort S'est Échappé ou Le Vent Souffle Où Il Veut (1956) en Pickpocket (1959) het tot nog toe ook beide met een 3,5* moeten doen uit kamp John Milton.

Heb je ook het Criterion Collection essay van James Quandt gelezen, Verhoeven? Dat haakt specifiek in op wat jij hierboven aanhaalt, wat symboliek e.d. betreft.

3,5*

Nee, ik heb de Britse DVD. Zit geen boekje bij.

Dat is toch geen beletsel, ze staan altijd op hun site.

Ik kijk bij iedere film die ik zie die óók door hen is uitgebracht, even voor de essays op hun site, ook al zie ik hem op Mubi, FilmStruck, Netflix, pindakaas of wat dan ook. Leek me wel een interessant essay voor jou, gezien je bericht hierboven.

Oh, maar dat wist ik helemaal niet. Thanks!

Sombere allegorie over uitbuiting en misbruik. De meningen over deze film lopen sterk uiteen. Terwijl Jean-Luc Godard dit werk van Robert Bresson de hemel in prees, vond Ingmar Bergman de film “completely boring”.

Mijn eigen belangrijkste graadmeter is doorgaans de amusementswaarde. Hoewel ik niet kan ontkennen dat de film een aantal pakkende scènes bevat (de slotscène !) konden het verhaal en de cameravoering mij amper boeien. Een belangrijk manco vind ik bovendien het totaal ontbreken van emoties. Wanneer acteurs expressieloos hun teksten opdreunen, komt dat in mijn ogen de kwaliteit van de film niet ten goede, ook al gebeurt dat doelbewust. Mede op grond daarvan vind ik dit niet het meesterwerk, dat anderen er wel in zien.

De pot verwijt de ketel dat hij zwart ziet?

Mijn eerste Bresson.

De notie dat "Au Hasard Balthazar" de arthouse voorloper is van "Hachiko" leek me in eerste instantie zo gek nog niet. Bij nader inzien lijkt me dat echter wat kort door de bocht. Hachiko gaat vooral over trouw, waar Balthazar wat mij betreft hele andere thema's aanslaat. De ezel lijkt symbolische gelijkenissen te vertonen met Jezus, met name de manier waarop het braaf zoveel leed op zich neemt.

Wat opvalt aan de stijl van Bresson is de emotieloze en simplistische manier van vertellen, alles is teruggebracht tot de essentie. Ik kan me voorstellen dat sommigen hierdoor de connectie met de film missen, maar voor mij werkte het. De starre manier om zo'n inherent zielig verhaal te vertellen maakt het op een manier nog ondraaglijker.

In het verheffen van de ezel Balthazar als heilige zit ook iets duisters. In een wereld vol onverdiend leed is het nobelste dier van allen een ezel, die alles uit stomheid maar gewoon accepteert.

De ezel van de film heeft een goddelijk karakter. De ezel wordt gedoopt door drie kinderen (zoals Jezus door Johannes gedoopt werd). En net als Jezus neemt de ezel de zondes van de wereld op zich: hij draagt het leed van alle mensen. De ezel gaat van sadistische meester naar sadistische meester. En in de tussentijd doorloopt hij de kruisweg van Jezus: hij wordt geslagen, belachelijk gemaakt, en tot slot voor de dood achtergelaten. Een offer aan de mensheid. De film doet mij telkens erg denken aan de diep spirituele uitspraak van Gerard Reve:

Reve - tijdens zijn rechtszitting - legde uit dat hij deze passage niet bedoeld heeft als Godslastering, maar als een serieus bedoelde spirituele opvatting van God: “God is het diepst verborgene, meest weerloze, allerwezenlijkste en onvergankelijkste in onszelf". Hij was van mening dat God uiteindelijk het oog voor en van de weerlozen is. In deze wereld heersen de mensen die de ezel pijn doen, de Arnolds, de Gerards en de handelaren. Zonder God is er geen rechtvaardigheid, zonder God worden de mensen beloond die het hardst schreeuwen en het slimst hun eigenbelang doordrammen. "Toch goed dat er een God is" dichtte Reve, want: "elke ongewassen aap die met een bord: dat hij vóór dit, of tegen dat is, het verkeer verspert, ziet ’s avonds reeds zijn smoel op de teevee."

Reve trekt een gelijkenis tussen Jezus en de ezel omdat Jezus en de Ezel de kant van de weerlozen kiezen (i.p.v. de machtigen). Zij worden geslagen, en vernederd. Maar godzijdank staat God niet aan de kant van de machtigen maar aan de kant van de zwakken. Au Hasard Balthazar heeft een vergelijkbaar thema. Niet de dorpschef maar de ezel draagt het gezicht van Christus. De film is dan ook een prachtige allegorie op het passieverhaal. En als je me niet gelooft, liggen de gelijkenissen voor het oprapen: 1. De film gaat over een ezel omdat Jezus Jeruzalem binnenreed op een ezel. 2. Dat Balthasar 7 eigenaren heeft gehad, is een allegorie op de zeven doodzondes: en al deze zondes hebben als slachtoffer Balthasar. 3. Marie heeft als naam de naam van Jezus' moeder. 4. En de smokkelaars smokkelen net als de koningen geschenken aan Jezus: bv. wierook (parfum) en goud.

Amateuristisch acteerwerk en weinig subtiel religieus symbolisme in een minimalistisch, nogal overschat meditatief drama dat vooral opvalt vanwege Bressons schijnbare obsessie met handen en het feit dat een ezel alle tegenspelers van het scherm speelt terwijl hij tussen verschillende eigenaren heen en weer slingert. Stilistisch bij vlagen interessant maar meestal pretentieus en bij lange na niet zo veelzeggend als veel gerespecteerde critici ons al decennialang trachten te doen geloven.

De wat latere Bresson (zeg maar deze film en wat erna kwam) is eigenlijk zeldzaam consistent. Alle films die ik zag uit die tijd (vier van de zeven) overlappen elkaar sterk qua thema en ik vind ze allemaal heel erg bijzonder. Wat interessant is aan deze film die ik vandaag op groot doek herzag is hoe een dier valt in Bressons benadering van cinema. Bresson laat bewust zijn personages op een afstandelijke manier acteren, met zo min mogelijk emotie. Bresson zei eens dat hij geïnteresseerd is wat zijn acteurs niet laten zien. Het vervolg daarop is wellicht een dier dat wij mensen niet helemaal kunnen doorgronden tot hoofdpersonage maken. Bressons worsteling met het Christendom zit in veel van zijn films maar in deze van wat ik zag het allerduidelijkst. Zie daarvoor het uitstekende verhaal van deridder hierboven. Ik blijf op mijn hoge score en moet snel weer eens wat Bresson gaan zien. Ik sta nu al een tijdje stil op 7 films die van hem zag.

Deze film was te zien in Kino Rotterdam als een soort companion piece van een andere ezelfilm die zeer binnenkort gaat draaien EO .

Ha, de voorloper van EO (Film, 2022). Leuk wel die films met en over ezels. Geweldige beesten. Nouja, leuk. Al bij al vrij triest ook want Balthasar heeft niet zo'n geweldig leven. Uitbuiting en mishandeling zijn zijn deel. Er zit niets anders op dan op de vlucht te slaan, maar het gras is ook aan de overkant niet groener.

Zijn leven loopt zowat parellel met een jong meisje. Fijn gedaan van Bresson. Een kleine minimalistische film die de juiste snaar weet te raken. Niet de topfilm die ik verwacht had van Bresson, maar zeker wel de moeite. Ook omwille van de religiositeit die hij er trachtte in te steken, hoewel ik me daar amper heb mee bezig gehouden.

M'n tweede Bresson en net als de andere film die ik zag doet de film me echt niets. Volstrekt emotieloos ondanks dat het wel een verhaal is dat emotie in zich zou moeten hebben. Het idee om middels een ezel en zijn eigenaren iets te vertellen is leuk bedacht maar de verhaallijnen zelf zijn alle niet zo boeiend. De sfeer en fotografie zijn nog wel oké en sommige scènes zijn nog wel mooi of doen nog wel wat (vooral als de ezel gepest of mishandeld wordt) maar ook op de weinige 90 minuten film is dat echt te weinig. 2,5*.

Onderweg naar de bioscoop zong ik het ter plekke ontstane lied 'Wij gaan naar een film over een ezel'. Een voorbijganger merkte op dat hij hoopte dat de film niet te lang zou duren. Anderhalf uur, zei ik. Hij wenste me sterkte.

Nu had er best een kwartiertje af gekund, maar het was niet de lengte die een ultieme kijkervaring in de weg stond. Bresson toont bewust heel veel niet, zodat je als kijker zelf wat in moet vullen, denk ik. Maar dat wat hij niet toont is zo overduidelijk, dat je je fantasie eigenlijk helemaal niet hoeft te gebruiken. Een beetje valsspelen is dat, meneer Bresson.

De ezel in deze film vond ik fantastisch. Mooi hoe je met zo'n beest mee kunt leven. Hij heeft bijvoorbeeld helemaal geen tekst. Nou ja, af en toe roept hij iets wat nog het meest lijkt op 'ie aah', maar wat hij daarmee bedoelt werd me niet helemaal duidelijk. Maar met een blik kun je ook heel veel zeggen. Balthazar straalde veel liefde en warmte uit, en helaas ook veel verdriet.

De menselijke verhalen vond ik een stuk minder interessant. De karakters waren nogal rechtlijnig. Vooral de inherente slechtheid van dat joch met die leren jas stond me tegen. Nee, geef mij die ezel maar. Dat is tenminste een goed mens.