Eraserhead (1977)

On the Channel: Penelope Bartlett on ERASERHEAD

Zojuist eindelijk eens in een bioscoopzaal kunnen zien dankzij de David Lynch-viering van Lab111 (daar vorige week al Inland Empire gezien). Ik kan er kort over zijn: dit is een onbetwistbare klassieker.

Herziening al denk ik niet dat ik deze film nooit eerder in zijn geheel had gezien. Vooral de scènes voordat Henry zijn schoonouders ontmoet waren mij onbekend. Niet dat daar veel noemenswaardig gebeurt eigenlijk. De hele film verloopt als de nachtmerrie van een man die zijn toekomstige vrouw zwanger heeft gemaakt. Het verloopt allemaal erg traag. Ook de reacties en bewegingen van de personages zijn traag en dat gaat met de monotone soundtrack toch wel vervelend worden. Af en toe wat bizarre scènes die symboliek bevatten. Het is dat het einde nogal fucked up is en ik de stijl van het Duitse expressionisme nog wel kon waarderen (vandaar geen minimumscore), maar echt goed kan ik dit niet noemen.

Uitstekende film over een man die met een vrouw moet trouwen nadat hij erachter komt dat ze zwanger is. De film ziet er zeker goed uit en kijkt weg als een nachtmerrie (de baby ziet er ook lekker freaky uit). Ook de soundtrack draagt in grote mate bij aan de bevreemdende sfeer. Dit eigenzinnig debuut van een bijzondere en unieke filmmaker staat open ter interpretatie.

Een vroege Lynch.

Duurde lang voordat ik hem zag, maar ik kreeg onlangs dan eindelijk de kans om hem te mogen aanschouwen. Ik wist al dat ik hem zou waarderen want als horrorfan zie ik er regelmatig scenes van voorbijkomen, maar echt geweldig vond ik hem helaas ook niet.

Lynch kenmerkt zich wederom in vooral tonen en weinig vertellen. Eraserhead moet het hebben van de grote hoeveelheid weirdness die op de kijker wordt afgevuurd. Veel surrealistische beelden die allemaal in het kader vallen van 1 bepaalde boodschap. Of misschien meerdere, maar het lijkt allemaal wel in de lijnen van 1 groot punt te vallen.

Visueel ziet het er zoals verwacht sfeervol uit. Soms creepy stukjes, maar op het niveau van Lynch's andere thrillers zit het niet. Het is nu vooral aardig apart en daarmee intrigerend. Veel details en veel weirdness, maar enkele scenes hanteren wel een iets te kaal gevoel. Soms valt het dan plots op dat het eigenlijk allemaal maar een film is en kan je je er niet helemaal in verliezen.

Soundtrack is sterk, camerastandpunten ook, maar de editing vertoont toch wat minpunten. Soms zijn er wat trage overgangen die er nooit echt een lekker tempo inkrijgen. De beelden zelf maken veel goed, maar niet alles, waardoor ik nooit volop geboeid zat te kijken. De beste scenes zijn ook de scenes die wat meer in een surrealistisch tintje vallen, het reguliere verhaal erdoorheen kon me wat minder bekoren.

Vreemd acteerwerk verder, zeker van Nance, die met veel gezichtsuitdrukkingen acteert. Echt briljant is het niet, maar het moet haast wel intentioneel zijn want normaal was het absoluut niet. Uiteindelijk begint het ook te wennen en dat doet het hem. Bijrollen zijn ook aardig apart en vreemd, ik kan het eigenlijk wel waarderen, en Lynch verliest zich er nooit te veel in. Elk element krijgt net genoeg focus.

Het jammere was eigenlijk dat het allemaal niet spannend of creepy genoeg was. Apart zeker, maar niet echt eng. Enkel de finale waarbij Nance het kind doodt vond ik echt serieus unsettling. Die sequenties mis ik voor een groot deel tijdens het overige gedeelte van de film. Andere scenes gaan ook net wat te lang door, zoals het hoofd dat door die koter wordt meegenomen.

Aparte film, uniek zeker, maar wat mij betreft niet sfeervol genoeg gedurende de hele film. Dat zegt overigens niet dat deze film enkele waanzinnige stukken kent. Mijn favoriete Lynch zal het niet worden, maar het is aparter en eigenaardiger in vergelijking met andere horrorfilms. Zeg eigenlijk maar gerust dat Lynchfilms een eigen genre hebben. Goede film.

Heerlijke mengelmoes van absurdisme en hardcore surrealisme, verpakt in een fantastisch mooi zwart-wit-jasje. Lynch' debuut, en meteen ook het meest experimentele dat hij ooit gemaakt heeft (op vele gedeeltes van Twin Peaks: The Return na). Al heel snel wordt duidelijk dat je hier voor het optimale plezier niet al te diep naar een rode draad of betekenis moet zoeken. Er is zeker wel een abstract geraamte of een kapstok aanwezig waar Lynch wat ideeën en thema's aan vasthangt (de hele film lijkt mij persoonlijk een nachtmerrie te zijn van een aanstaande vader), maar in essentie is dit gewoon genieten van de beelden en de sfeer. Een sfeer die vuil en verdorven, en vooral heel duister is. De film liet me met een onaangenaam en naargeestig gevoel achter. De decors van een verloren industriële stad en de creaturen/personages die zich hier ophouden worden nachtmerrieachtig gepresenteerd. De baby wekt een mix van medelijden en afschuw op, wat een interessant effect teweegbrengt. De andere personages wekken echter ook weerzin of afstandelijkheid op; buiten het aanwezige surrealisme doet de weergave van de personages soms zelfs erg expressionistisch aan. Grotesk.

Bovenal viert de nachtmerrielogica dus hoogtij. Je zou gedeeltes bij wijze van spreken zo zelf kunnen dromen, althans volgens hetzelfde soort logica. Als je de film op die manier benadert, en je jezelf laat onderdompelen door die sfeer van verdoemenis, zal je er (denk ik) heel veel plezier uithalen. Ik ga ook niet pretenderen dat ik elke scène of symboliek kan duiden, allesbehalve. Volgens mij kan of wil Lynch dat zelf ook niet. Het draait om het gevoel, en dat is hier gewoon perfect. Perfect naargeestig. Een top 2/3-Lynch wat mij betreft; Eraserhead blijft hangen en galmt na. 4.5*.

De hele film is prachtig geënsceneerd en refereert duidelijk - zoals op het forum reeds aangehaald - naar het Duitse expressionisme. Een duistere nachtmerrie is het. Of gaat het om de waanbeelden van een ziek man?

Het is duidelijk dat de kunstenaar in Lynch al volledig naar buiten treedt in zijn allereerste langspeelfilm. Wat de één doet met doek en schildersezel, doet Lynch met film. Maakt dat dan per definitie een goede film? Niet noodzakelijk. Het hangt er maar vanaf wat je zelf zoekt in film. Het mag dan een prachtige stijloefening zijn maar het pakt me nergens bij de lurven. Voor mij was het een afstandelijke ervaring. Met de naargeestige sfeer had ik het na een tijdje ook wel gehad. Ze hebben er dan ook echt wel alles aan gedaan om kilte uit te stralen in de film, onder meer via de soundtrack met gierende wind en allerlei vreemde geluiden.

Zelf ben ik evenzeer fan van het Duitse expressionisme maar die films hebben meestal een duidelijk narratief en dat maakt voor mij dan misschien een verschil waarom ik deze Eraserhead wel bewonder/verafschuw maar het anderzijds ook wel een lange tijdsinvestering vind voor wat het is. De latere films van Lynch kan ik eigenijk veel beter smaken al hangen ook die vol losse eindjes. Die hebben sowieso wel een hoger entertainmentgehalte.

Een bijzondere film van Lynch. Voor de één een verloren meesterwerk, voor de ander een beschamende productie. Voor mij is het eerder iets tussenin. Eraserhead heeft zijn charmes en scoort vooral hoog qua sfeer. Die zwart wit beelden geven een onheilsspellend en bevreemdend effect op het geheel. De schertsende soundtrack versterkt dat alleen maar.

Een film over het ouderschap en specifiek het vaderschap zowaar. Een ouderrol die ondanks de gebreken van het kind onvoorwaardelijk zou moeten zijn. Surrealisme, fantasy en horror komen hier elkaar tegen.

Jammer dat deze unieke film het voor mij niet volhield tot het einde. Ik had het toen wel een beetje gezien. Technisch zeker top, licht en camera bvb, inhoudelijk erg bevreemdend. Kon me niet 100% overtuigen, maar kon hem zeker appreciëren.

Gewoon over een jaar herzien. Je groeit vanzelf naar elkaar toe.

Uniek meesterwerk!

Beschamende productie!

Hoe dat zo? Je weet dat Lynch er 5 jaar aan gewerkt heeft en het zijn debuut is? Toch erg benieuwd waarom hij zich hiervoor moet schamen.

Volgens Kubrick trouwens de engste film die hij ooit gezien heeft?

Dan blijft de vraag staan: Hoezo?

Ach ja, het was eigenlijk niet meer dan een grapje, aanhakend op de tweedeling die Fisico aanbracht en jouw statement met uitroepteken. Ik heb de film een paar jaar geleden gezien en vond het erg moeilijk door te komen vanwege het gebrek aan ontwikkeling en psychologische inbedding, maar de details moet ik je schuldig blijven.

Dat komt wel met de leeftijd, misschien binnen een paar jaartjes nog eens proberen.

Beschamende productie? Bij productie gaat 't meestal over geld(schieters), en ja, daar was een chronisch gebrek aan. Het verhaal gaat dat Lynch in die tijd zo arm was dat ie "in zijn eigen decor" (set) sliep, en wellicht komt uit die periode voort dat ie elke dag exact hetzelfde eet als de dag ervoor. Kortom, een raszuivere kunstenaar !

Onderhond Je refereert nu aan het krijgen van kinderen denk ik? Kan me voorstellen dat de film in dat opzicht erg geslaagd is inderdaad. The horror!

Even inhaken. Zelf heb ik twee kinderen. Intussen zijn het tieners. Maar al te goed herinner ik mij echter de slapeloze nachten in de eerste jaren. .De jongste had een slaapprobleem. Idd een vorm van horror, en wel voor beide partijen . Heb ik daardoor meer connectie met dit werk? Zo voelt het alleszins niet voor mij. Als ik dan toch een gevoel moet beschrijven bij bepaalde scenes: irritatie. Been there, done that, en verder geen behoefte aan de geprojecteerde eendimensionale angsten van een jongeman met talent.

Mijn vierde David Lynch film. David Lynch, de man die bekend staat om droomachtige films op het doek te laten verschijnen. David Lynch, de man die ik vooral ken van YouTube-video’s waarin hij uitlegt wat transcendentale meditatie is en hoe creativiteit niet meer is dan het vissen in een zee van eindeloze ideeën, het is alleen wachten tot je een keer goed beet hebt. Nou, David, met Eraserhead had je verdomd goed beet in die eindeloze visvijver van je.

David Lynch, waarvan ik dus al drie films gezien had en waarvan ik totaal niet begreep waarom zijn films nou zo droomachtig waren. Ik had The Elephant Man gezien, een prachtige film over sympathie voor zelfs de mismaaktste vorm van de mens, hartverwarmend en hoopvol. Anthony Hopkins in de hoofdrol als jonge vent, wat misschien droomachtiger was dan de film zelf, want Hopkins is voor mij eigenlijk altijd “die oude vent” in een film. Serieus, ik heb best wel wat Anthony Hopkins films gezien, en in bijna alle films is hij een oude vent. Hoe kan dat? Is hij nooit jong geweest?

Ik zag Rabbits, met Naomi Watts en twee acteurs die ik niet kende. Niet dat die acteurs te zien waren, je hoorde ze alleen. Ze waren verkleed als drie konijnen, drie konijnen in een huiskamer die met elkaar praatten. Ik begreep er niets van, want de gesprekken sloegen werkelijk waar nergens op. Af en toe leken die konijnen wat occulte rituelen uit te voeren en was er af en toe een laugh track te horen zoals je die hoort in sitcoms. Was dit tegen sitcoms gericht of zo? Wat was hier de bedoeling van David Lynch? Vertel het me!

Maar hij heeft het nooit verteld. Zelfs na scrollen op een filmnerdforum kon ik niet tot antwoorden komen.

Toen The Straight Story, mijn derde Lynch-film. En wat een plaatje was dat zeg, allejezus. Ik keek de film met een kameraad die zei dat het een van de beste films ever was. Ik wantrouwde die uitspraak al snel, want films zijn niet tijdloos, niets of niemand is tijdloos. Wen er maar alvast aan: je gaat een keer dood. Je wordt oud, je lichaam takelt af. Je wordt misschien wel ziek. Alles verandert, tot het eindigt of verdwijnt. Zelfs je smaak verandert. Ik heb jaren geleden al moeten accepteren dat spaghetti niet langer mijn lievelingseten is, hoe lekker mijn moeder die ook altijd klaarmaakt. Ik kan niet langer zeggen dat het mijn lievelingseten is. Sorry mam. Sorry spaghetti. Hoe moeilijk het ook was, ik moest het accepteren. Maar al is alles misschien wel eindig, al gaan we allemaal een keer dood, Dood gaat gepaard met Leven, en nadat ik mijn spaghettiliefde dood verklaarde, vond ik opnieuw leven in de smaak van de bloemkoolschotel. En nu kan ik met trots zeggen: ik heb mijn nieuwe lievelingsgerecht ontdekt.

Nou, The Straight Story – een film die overigens echt nergens verkrijgbaar is volgens mij, ik heb overal gezocht, nergens verkrijgbaar… Als iemand ‘m op Blu-ray of DVD op de kop weet te tikken, laat het me weten, want deze film mag echt niet verdwijnen, echt niet.

Prachtig verhaal, ontroerende elementen (over dood, over vriendschap, over de struggles of life), maar nergens droomachtig. Nergens het idee dat het allemaal maar een vage droom is. Ik begon ondertussen steeds minder van die droomachtige status van David Lynch te geloven. En hij zou van alles over creativiteit en meditatie weten? Yeah, right…

Maar toen: Eraserhead. En alles veranderde. Mijn vertrouwen was terug. Sterker nog, ik Geloofde opnieuw in de kracht van David Lynch!

Eraserhead, Davids debuut. Hij had de film opgenomen met amper een budget, wat schijnbaar voor noodzakelijke creatieve, grensverleggende oplossingen heeft gezorgd. De film is volledig zwart-wit en kent een erg industrieel sfeertje. Van die ijzeren geluiden en grauwe, smerige locaties. Maar dat niet alleen. Ik merkte voor het eerst die droomachtige sfeer waar David Lynch zo bekend van is. En om het nog erger te maken: het kwam verdraaid dicht in de buurt van de nachtangsten en nachtmerries die mij altijd teisteren op de meest willekeurige momenten.

Een soort “monsters” die iets weg hadden van glibberige wormen die in de hoofdpersoons bed liggen Nachtangst #1.

Een man die met zijn knieën wijd uit elkaar aan het einde van een gangpad staat en akelig staat te praten – Nachtangst #2.

Dezelfde man die aan tafel zit met een bevroren glimlach op zijn smoel en de hoofdpersoon aan kijkt zonder maar een krik te geven – Nachtangst #3.

Een vrouw die op de grond zit aan het voeteinde van het bed, en we zien alleen haar ogen terwijl ze bewegingen maakt met haar lichaam, wat we niet kunnen zien, maar die wel gruwelijk op je huid kruipen omdat ze van die starende ogen heeft – Nachtangst #4.

Oké, Eraserhead kwam verdraaid dicht in de buurt bij mijn nachtmerries, nachtangsten, of hoe je die kwellingen ook wilt noemen waarmee ik het hele huis bij elkaar schreeuw, en waarvoor ik me dan zo’n tien minuten later kapot schaam omdat ik dat dan gedaan had. Het meest ongemakkelijke aan die nachtangsten was dan altijd de dag erna als we met het gezin aan tafel zaten, en het ter sprake kwam. Dan imiteerde mijn broer of zus die schreeuwen van mij – die ze zelf al net zo akelig vonden als de paniek waarin ik mezelf dan bevond – en daarna dan lachten we met z’n allen om dat geschreeuw van mij. Alsof het allemaal een grapje was. Pijnlijk, want de nachtangsten waren soms zo heftig dat ik niet meer in slaap durfde te vallen, maar misschien was het beter dat we er om lachten met z’n allen. Dat verbloemde in ieder geval de ongemakkelijkheid die ik soms nachten op een rij veroorzaakte bij ons in huis.

Hoewel ik totaal niet begreep waar Eraserhead over ging, heb ik met kippenvel en een beklemmend gevoel zitten kijken, omdat David Lynch hier dus echt iets liet zien wat zo verdomd dichtbij een droomwereld kwam, dat het bijna echt leek. Voor even dacht ik: ‘hé, die hoofdpersoon bevindt zich in een droom…’, maar het verhaal was geen droom, de sféér was de droom. Alsof David Lynch letterlijk een van zijn eigen dromen op film wist te zetten.

Nou, wat bleek, het was een film die moest dealen met Lynchs gevoelens over het vader worden, oftewel daadwerkelijk een kijkje in zijn eigen hoofd. Nu heb ik geen flauw idee hoe dat gevoel moet zijn, papa worden, maar ik kan me wel voorstellen dat het geen makkie is die verantwoordelijkheid te dragen. Dat dat voor een man nogal een onzekere fase kan zijn – zeker voor kunstenaars, die eigenlijk altijd krap bij kas zitten en zich totaal niet thuis voelen in de “normale wereld” en dan een kind ook nog eens moeten gaan opvoeden – nee, geen makkie, lijkt me.

Al met al vond ik Eraserhead een steengoede film. Niet omdat David Lynch bijna papa werd, maar omdat de film zo akelig dicht in de buurt kwam van mijn nachtmerries en nachtangsten. De film laat duidelijk zien dat het, als het ware, allemaal een droom van David Lynch zelf was, wat ontzettend knap gedaan is. Probeer zelf maar eens een droom op beeld te krijgen, en het ook nog eens te doen lijken alsof het écht een droom is. Klinkt misschien vreemd, of ver van je bed, maar probeer het maar eens. Probeer überhaupt je droom maar eens te onthouden nadat je bent ontwaakt ’s ochtends vroeg. Dát is al een hele opgave. Om het dan ook nog eens op camera te krijgen… subliem.

Als je een film verwacht met een helder verhaal en leuke dialogen, dan grijp je met Eraserhead mis. Ik denk dat deze film vooral recht doet aan het visuele effect, dus vooral hoe de camera en de sfeer en de muziek een industriële, beklemmende sfeer neerzetten. Om die reden kan ik de film van harte aanraden, maar dan ook alleen om die reden, want zoals ik al zei: aan het verhaal is geen touw vast te knopen. (Zoals aan een droom ook geen touw vast te knopen is.)

Omdat ik geen passende afsluiter kan vinden voor deze filmreview geef ik jullie een quote van David Lynch met betrekking op kunst en het leven. Misschien een wijze les voor de stille creatievelingen onder ons:

"I don’t know why people expect art to make sense. They accept the fact that life doesn’t make sense."

Dit geldt dus ook zeker voor Eraserhead, en eigenlijk zo’n beetje voor iedere creatieve uitlaat. Creatie. Kunst. Het zijn allemaal uitingen van onze gevoelens, verlangens, gebreken, zowel bewust als onbewust. Kunst kan dat uiten, kenbaar maken, zij het door film, zij het door woorden, zij het door muziek, dans, schilderijen. Kunst is Leven, en Leven is niet altijd even tastbaar, voordehandliggend of rationeel. Er is niet altijd iets van te begrijpen. Als een droom. Chaotisch en bevreemdend. Hier en daar beklemmend en akelig, en af en toe sprankelend, hoopvol. Als zon en regen, dag en nacht. Kunst als portaal naar anderen werelden. Werelden waarin niet de materie ons houvast biedt, maar onze gevoelens dat doen. Kunst die ons in contact brengt met de ziel, met dat beetje menselijkheid dat verder strekt dan ons lichaam en de taal en de wereld. Kunst is Leven, Leven waarvan we allemaal onderdeel uitmaken, en waarvan we allemaal onze eigen Kunstenaar zijn, op onze eigen creatieve manier. En van die Kunstenaar, valt niet altijd iets te begrijpen.

That’s Life.

Toen ik tijdens mijn vakantie in Londen zag dat Eraserhead vertoond zou worden in de Prince Charles Cinema, heb ik mijn kans gegrepen. Ondanks dat Twin Peaks, The Elephant Man, Blue Velvet, Mulholland Drive, Wild at Heart en vrij recent nog The Straight Story allemaal (zeer) goed bevallen zijn, had ik het debuut van David Lynch nog niet gezien. Overigens niet de eerste Lynch die ik in de bioscoop gezien heb; die eer ging naar Blue Velvet.

Lynch heeft een stijl waarvan ik me goed kan voorstellen dat hij je moet liggen. Bij mij is het ook zeker niet altijd 'hoe alternatiever, hoe beter', maar Lynch ligt me dan weer wel. Sterker nog, ik zie hem door zijn imposante cv inmiddels als een van mijn favoriete regisseurs. Dat gezegd hebbende, vond ik dit wel met enige afstand de meest vreemde film die ik tot nu toe van hem gezien heb. Het surreële sfeertje is er weer en komt al helemaal tot uiting tijdens de droomsequenties. Daarbij slaat Lynch in zijn debuut af en toe wel ook wat door naar mijn mening. Soms kon ik de traagheid goed hebben en werkte het sfeerverhogend, maar op andere momenten duurde het me ook net iets te lang.

Wat me vooral bij zal blijven is dat ik Eraserhead een tamelijk enge film vond. Wat voelde ik me bij vlagen ongemakkelijk zeg. The Woman in the Radiator, het fragment waar Henry zijn hoofd verliest en natuurlijk het kind... Brr... Wat een verschijning en wat werkte dat gehuil op den duur op mijn zenuwen. Nee, er zaten flink wat elementen in de film die me soms een onbehaaglijk gevoel gaven. Tegelijkertijd kun je soms moeilijk je lach bedwingen bij diezelfde momenten. Het is allemaal zo lekker absurd. Daarnaast hangt er ook een uitstekende sfeer. Het piept en kraakt aan alle kanten en doet allemaal heel naargeestig aan. Het audiovisuele aspect viel me echt heel erg op tijdens het kijken.

Zeker niet mijn favoriete Lynch, maar ik ben blij dat ik hem gezien heb. Ik krijg de indruk dat deze film heel duidelijk de basis gelegd heeft voor zijn latere werk, maar tegelijkertijd voelt het wel wat meer 'sketchy'. Dat heeft ook wel zijn charme, maar is niet te vergelijken met hoe ik Twin Peaks of Blue Velvet ervaren heb. Desondanks: ik heb genoten. Mooi begin van een mooie carrière.

3,5*