J'Accuse! (1919)

FlickerAlley, dat pas nog met een schitterende dvd van Gance's La Roue kwam, heeft deze nu ook uitgebracht.

Ik beschuldig. Gance deelt een ferme tik uit aan de oorlogsgeest van '14-'18. Aan diegene die de oorlog hebben gewild, die begeistert waren en diegene die profijt trokken uit de gruwel die vier jaar lang duurde.

De laatste akte heeft een onuitwisbare indruk op mij achter gelaten en brengt de drie boosdoeners samen, de apotheose na een lange zit. (166 min.) Hier tekent het kunnen van Gance zich scherp af. Het is duidelijk tot en met de derde akte dat Gance niet zo goed wist hoe hij het wilde invullen, kort gezegd het is vaak een rommeltje. Je kan wel door de filmische warboel af en toe een glimp opvangen van zijn kunnen, zeker de scènes die barsten van symboliek en extravagantie zijn om te smullen en niet te vergeten de laatste akte, al deze beelden geven een voorproefje voor de beeldtaal die zo kenmerkend is voor de twee grootse silent producties die nog op stapel lagen.

4.0*

Ich klage an. Gance schopt flink aan tegen...wat en wie eigenlijk ? Er wordt te pas en te onpas j'accuse ! geroepen, maar de identiteit van de beoogde ontvanger blijft in het midden. Op het eind wordt zelfs de zon beschuldigd in hermetische verzen.

Het begint in het eerste deel nog duidelijk: romantische held Jean,volksjongen, poeet en pacifist, strijdt tegen de reactionaire, oorlogszuchtige schavuiten François en diens op Pétain, Foch of Joffre lijkende schoonvader. Dit alles natuurlijk in de vorm van een melodrama met als middelpunt Edith, eega van boefje François. Het lijkt dus- let ook op de titel- een doorsnee gauchistisch manifest tegen het establishment te worden.

Dan breekt de oorlog uit en de natie verzoent zich, de antagonisten François en Jean aan het front dus ook, terwijl Edith wordt ontvoerd en onteerd door een stel Teutoonse holbewoners.

In het 2de deel wordt het meer en meer een puur melodrama met pathetische sterfscènes en ruzies, die zich gelukkig in het derde deel oplossen in gruwelijke slachtpartijen en het legendarische proto fulciaanse zombie legioen.

Warrig is de intrige imho dus niet echt, wat wel geldt voor de bizarre symboliek die af en toe koddig overkomt ( die Gallier in de loopgraven bv) of onbegrijpelijk( waar staat die uil voor? ) dan wel afgezaagd( de dodendans). Niet dat je alles hoeft te begrijpen natuurlijk.. Dit alles wordt gelardeerd met een sensibiliteit die nog 19-e eeuws is met poetische declamaties en ronkende retoriek, terwijl in de tussentexten dichters als Lamartine en Corneille worden geciteerd.

Het acteerwerk is zoals te verwachten nogal theatraal, hoewel Jean nog meevalt. Leuke meevaller is dat we zowaar worden getracteerd op een heuse boobflash ( ik ben bij met alles), hoewel de rape scene met de piekhelm meer uitgewerkt had mogen worden.

Grootste verdienste van de film is natuurlijk de techniek die Gance demonstreert en waarin hij blijk geeft van zijn bijna onbeperkte inventiviteit, vooral dan in de laatste 3 kwartier maar ook reeds in het begin met de j'accuse text in massachoreografie. Gance was ongetwijfeld 1 van de grootste kadreerders en ensceneerders ooit. Dit alles hoeft niet onder te doen voor la roue of Napoleon.

De tinting doorheen de hele film was gebruikelijk voor films uit die tijd, imho was hij in bv het vergeijkbare 4HOTA nog indrukwekkender.

Gance was de grootste vernieuwer uit de geschiedenis van de Franse cinema na de gebroeders, Lumière, zoveel is duidelijk. Vergeet het Godard, je was maar een meeloper.

De score tenslotte: de zombies worden zowaar begeleid door de treurmars uit Götterdammerung

Aanstaande zondag 2 november J'Accuse in de Cinema Concert reeks: | EYE - eyefilm.nl

Een film die beroemd is om zijn laatste half uur, drie kwartier. En terecht. Ik heb/had verder nog niks van Gance gezien (shame!), maar wat ik aan stukjes zag van La Roue en Napoléon blijkt dat hij wat hier tot de apotheose behoort daar heeft vervolmaakt tot stijl (verbeter me als het niet klopt). Zowel de boodschap als de opbouw van het stuk zijn goed gedoseerd en goed gebracht. Maar...

Dan moet je wel door de eerste twee uur heen. En het was dat ik gisteren twee DW Griffith films zag (ook beide uit 1919) anders had ik kunnen denken dat in 1919 men nog niet gewend was om tragische liefdesgeschiedenissen goed, geloofwaardig, rustig en genuanceerd te brengen. De aanpak van is Gance is nogal mager - zoekend naar stijl of juist in die ene stijl die in het tweede deel goed van pas komt. En het duurt maar...

Vond het toch afbreuk doen aan het geheel. Er zijn in die eerste twee uur gewoon te weinig lichtpuntjes (de sarcastischehumor misschien, of ineens een fraaie rijder of een mooi beeld uit de Provence) om hier met meer sterren aan te komen. Aan het eind ben je de aanloop na dat hele goede laatste stuk misschien vergeten, maar nu ruim een uur later ben ik er toch wel uit dat dit een zogenaamde 'mixed bag' is.

pippo haalt de zombies al aan, ik moest er ook aan denken. Wandelende doden - die had ik niet verwacht in deze film...

- - - - - -

O ja, nu heeft EYE de film gerestaureerd (vanuit zes kopieën de nu langst bekende samengesteld), prachtig, maar hadden ze niet iets meer werk kunnen maken van die kale titelkaarten met het foeilelijke arial-lettertype, en dan ook nog hagelwit op zwart. Zag er echt niet uit. Bij brieven hadden ze nog een beetje hun best gedaan, maar dat heb ik op veel plekken al veel beter zien doen.

De vierde film over de Eerste Wereldoorlog die ik onlangs gezien heb. Dacht ik dat met het vlammende j'accuse de politici en generaals zouden worden aangeklaagd die honderdduizenden jonge mannen de dood injoegen, het blijkt dat de familie van de gesneuvelden, de onverschilligen, en de profiteurs worden aangesproken. En dat terwijl de familie -de moeders althans- eerder nog als slachtoffers werden genoemd.

Ik was al voorbereid op een lange zit, wist wel dat Gance graag de tijd neemt om een verhaal te vertellen, maar toch keek ik geregeld op de klok de eerste uren. De driehoeksverhouding was niet helemaal goed uitgewerkt en gaf ook nauwelijks diepte aan de karakters- beide kerels waren verliefd op Edith en die vond dat klaarblijkelijk wel een prima status quo, want echt aanstalten om een keer die knoop door te hakken maakte ze niet.

Nou had ze uiteraard wel wat anders aan haar hoofd- de oorlog. Daarvan worden minder beelden getoond dan ik had verwacht, wat shots van Dikke Bertha of een ander kanon. Maar de film werd gemaakt toen de doden nog niet eens begraven werden, sterker nog- de figuranten die de levende doden spelen waren soldaten op verlof en moesten nog terug de loopgraven in. Dat soort wrange details maken dit toch wel een bijzonder document, niet zo sterk als All Quiet on the Western Front en niet in de buurt komend als anti-oorlogsfilm bij Les Croix de Bois, maar zeer degelijk, en voor zijn tijd natuurlijk ook behoorlijk vernieuwend.

Een film gemaakt tijdens de laatste maanden en in de nasleep van de Eerste Wereldoorlog. En dat is precies waar Gance’s zwijgende film, dat een romantisch drama contrasteert met de gruwelen van de oorlog, over gaat. De figuranten voor zijn finale plukte Gance letterlijk van het front, tweeduizend jonge soldaten die op het punt stonden naar de loopgraven van Verdun te vertrekken. Je vraag je af in hoeverre iedereen op de set eraan gedacht heeft, dat de meeste van die jongens nooit in de gelegenheid zouden zijn om de film daadwerkelijk te bekijken. Horror in de brede zin van het woord, dus. Maar gruwelijk desalniettemin.

Met 166 minuten speeltijd is het geen film die de meeste mensen snel opzetten, en ook ikzelf had J’accuse! al even liggen. Gance had echter met zijn meesterwerk Napoléon (1927), dat ik op drie schermen en met orkest in de Ziggo Dome mocht zien, zo’n enorme indruk gemaakt dat ik me daar niet meer door af wilde laten schrikken. De film is prachtig gerestaureerd door Flicker Alley, en net als in zijn latere film over Napoleon, toont Gance zich hier een meester in het benutten van filmische technieken en montagestijlen om zijn verhaal te vertellen. Superimposition, tracking shots, split screen, massascènes… Losstaand van zijn leeftijd van 99 jaar, is zijn werk voor de historisch geïnteresseerde filmliefhebber dus sowieso geen droge kost.

J’accuse! wordt met name geroemd om zijn laatste drie kwartier, en dat is zoals MR hierboven ook al aangeeft wel terecht; het is hier dat Gance zijn boodschap echt verkondigt, en zijn volle cinematografische gewicht in de strijd gooit. Toch heb ik me ook daarvoor zeker niet zitten vervelen, en zou ik ook deze film graag op het grote scherm hebben gezien. De score van Robert Israel is weer erg passend, en het is een naam die ik steeds vaker tegenkom bij klassieke filmscores wanneer de muziek me positief opvalt. Dat was bij The Magician (1926), The Hunchback of Notre Dame (1923) en Greed (1924) ook al het geval.

Liefhebbers van de stomme film kan ik deze vroege Gance prima aanraden, al blijft de vroege talkie All Quiet on the Western Front (1930) nog steeds mijn favoriet anti-oorlogsfilm waar het WW1 aankomt, en is The Big Parade (1925) misschien wat toegankelijker.

4*