8½ (1963)

Otto e mezzo is misschien wel een stuk moeilijker, minder toegankelijk dan La Strada en Le Notti di Cabiria, maar heeft naar mijn smaak ook meer te bieden. Is misschien meer een film om opnieuw te bekijken, BBarbie...

Zelf ben ik eerlijk gezegd nog niet zo heel erg bekend met het werk van Fellini.
Dit zal uiteraard wel nog gebeuren.
Daarom is het ontzettend lastig om een mening over deze film te geven.
Ik zal hem zeker nog eens bekijken, en vervolgens een stem uitbrengen.

Wordt vervolgd.

Ik snap wat je bedoelt.

Fellini sluit aan bij een literaire stroming uit die tijd: magisch realisme. Hierin wordt een realistisch verhaal gecombineerd met bovennatuurlijke elementen en/of droomscènes. De droomscènes kun je herkennen doordat er onmogelijke dingen in gebeuren, zoals het opstijgen uit de file in de openingsscène. De symboliek hiervan ligt voor de hand: Guido wil ontsnappen aan de dagelijkse sleur. Vliegdromen komen trouwens bij veel mensen voor.

Een magische scène is die met de geblinddoekte gedachtenlezeres. Ze is echt helderziend, en begrijpt zelf niet eens wat ze ziet: de raadselachtige formule "asa nisi masa". In een jeugdherinnering van Claudio komt deze spreuk voor als de magische formule die leidt naar een verborgen schat. De verklaring ligt in een oud taalspelletje voor kinderen: de p-taal, of in dit geval de s-taal. "Asa nisi masa" staat voor "a-ni-ma". De anima, een termuit de jungiaanse psychoanalyse, is de vrouwelijke kant van de man. Claudia (Claudia Cardinale) kan gezien worden als een projectie van Guido's anima, of als zijn fantastische voorstelling van de ideale vrouw. In elk geval bestaat ze enkel in zijn fantasie. Dit wordt duidelijk vanaf haar eerste verschijning, wanneer ze verandert in een lelijke verpleegster.

Guido worstelt met een patroon van aantrekking en afstoting tot de verschillende vrouwen in zijn leven, wat zich uit in de fantasiescène met de harem, waarin zijn vrouw Luisa met plezier het huishouden doet in aanwezigheid van zijn maitresses. Dit werkt echter verstikkend, dus slaat hij met een zweep in het rond.

Zijn eerste confrontatie met seksualiteit zien we in een jeugdherinnering aan de kloeke prostituee La Saraghina, die door de Kerk gelijkgesteld werd aan de Duivel.

Naast zijn amoureuze strubbelingen zijn er de professionele. Guido is een regisseur-scenarist met een writer's block. Fellini worstelde met het zoeken naar een waardige opvolger van La Dolce Vita. Hij brengt een satire op de bemoeienissen van critici en de Katholieke Kerk. De oplossing voor zijn writer's block vindt Guido in het vertellen van de waarheid. Dit wordt niet geapprecieerd door zijn vrouw, die zichzelf herkent in een van de personages.

Hij vergelijkt een filmregisseur met een magiër en met een circusdirecteur. (Fellini had als bijnaam De Magiër.) De muziek van Nino Rota onderstreept het circuskarakter van het leiden van een filmcrew, net als de slotscène.

Deze film moet je meer dan eens zien om hem te begrijpen. Het kan ook helpen om er wat over te lezen. Als je wat moeite doet om erin door te dringen, wordt hij heel erg de moeite waard.

Deze oude Fellini-liefhebber zegt : uitstekend stuk, Dievegge!

Dankjewel, Roger.


Guido i.p.v. Claudio.

Mijn eerste film van Fellini met een opener om u tegen te zeggen. Prachtige sfeer die me helemaal aan de 60's deed denken. (voor zover ik dat - geboren in 1978 - kan beoordelen natuurlijk). Maar Fellini toonde daar een talent van fantasie en mooie beelden. Helaas houdt hij dat niveau na de opening niet meer vol.

De film toont een ietwat biografisch beeld van de man over een regisseur met een gebrek aan inspiratie, terwijl de mensen om hem wel op volle toeren draaien en er alles voor over hebben om geld te verdienen, om in de film mee te spelen, of om een interview los te krijgen voor de krant. Dat drukke gedoe vat ik wel, maar komt als kijker na een tijd wel vervelend over. Misschien is de missie van Fellini daarmee geslaagd, maar dat is niet meteen het gevoel dat ik als kijker wil overhouden na het kijken van een film. Het gestalk van de entourage wordt afgewisseld met enkele creatieve dromen/ideeën van de regisseur. Helaas komen die net te weinig voor en ook daar zijn ze niet altijd even geslaagd.

8 1/2 is een wat opvallende film, maar ik had nog meer aandacht aan de creativiteit verwacht. De fim begon dan nog wel zo goed, waarom ging Fellini op die manier niet verder? De film duurt veel te lang, waardoor het met momenten niet alleen vervelend, maar ook wat te druk wordt en je er eerder zenuwachtig van wordt. Hij raakt het publiek dus, maar om de verkeerde redenen.

Ik ben niet heel bekend met Fellini. Heb een stuk of 5 films van hem gezien en 8 1/2 had ik ook al gezien, lang geleden. Nu gisteravond weer. Ik beschouw mezelf niet als Fellini fan, want ik vind het vaak te druk, te circusachtig, te theatraal etc. Toch ben ik overdonderd door deze film. Ik vind het voor Fellini's doen nog best een ingetogen film. Zeker mensen zijn druk en soms felle dialogen, maar ik denk dat dat ook aan de Italiaanse aard ligt. Wat mij opviel is hoe sterk het mij deed denken aan het werk van Lynch (waarvan ik een groot bewonderaar ben). De verweving van fantasie en werkelijkheid is verbluffend. Soms wist ik niet waar ik nu was.

Zo zien we bijvoorbeeld Claudia Cardinale in een fantasie scene opdraven, die de kamer van Guido opruimt en zo structuur aanbrengt in zijn hoofd / fantasie. Later in de film komt zij opdraven in de bioscoopzaal en gaat zij met Guido op pad. Is dit nu werkelijkheid of fantasie? Zij lijkt mij een persoon die Guido aan het denken zet of de juiste richting probeert op te sturen. Zij zegt ook dat Guido een onsympathieke protagonist is (of iets van die strekking). Ik dacht: eindelijk iemand die daarop wijst, want ik vind Guido feitelijk erg onsympathiek. Op het einde lijkt hij toch op zijn leven te reflecteren en zijn vreemdgaan te betreuren. Om eerlijk te zijn weet ik niet wat dit vreemdgaan voor doel heeft binnen het verhaal; of het een symbolische betekenis heeft. Het levert in elk geval wel een erg komische scene op wanneer Guido fantaseert dat zijn vrouw en zijn minnares het goed met elkaar kunnen vinden. Ik vond de film sowieso veel humor bevatten dit itt La Dolce Vita. Deze humor doet de film erg veel goed.

Ik vind het een interessant verhaal. De manier waarop het wordt verteld en uitgebeeld geeft juist meer diepgang aan de situatie waarin Guido zich bevind. Ik zie het als een uitbeelding van inderdaad een creative-block met daarbij vooral de elementen en gedachtenstroom die Guido er doorheen helpen. Het zegt iets over kunst en commercialiteit en vooral over de arrogantie van intellectuelen (die criticus was hilarisch!). Fellini was geen denker, maar een fantast. Een intuitief persoon. Evenals Lynch. Dat is waarschijnlijk een verklaring voor de overeenkomsten tussen hun films.

Ja, zeer aangenaam verrast door deze herziening. Geen meesterwerk, maar toch een uiters bijzondere, sfeervolle en boeiende film. Een 4 vind ik net te weinig, dus vooruit...4,5.

Geen meesterwerk??? Lynch moest het horen, erniesam ! En alle anderen...

Lastig te beoordelen na een eerste kijkbeurt. Geen gebrek aan schoonheid en poëzie, maar op mij komt het in eerste instantie wel erg gekunsteld en licht pretentieus over, en op bepaalde momenten best zware kost, maar dat zal ongetwijfeld zijn omdat voor mij niet meteen alles op zijn plek valt. Ik had hier torenhoge verwachtingen van, maar die worden wellicht ingelost na een tweede kijkbeurt. Voor nu een 3.5*

Na de openingsscene verwachtte ik heel veel van deze '8½'. Die is namelijk briljant. Eén van de beste openingen die ik in zeer lange tijd heb gezien in een film. Het moment dat Mastroianni aan het touwtje vastzit en naar beneden dondert is het perfecte einde van deze droom in het begin van de film. '8½' blijft interessant en goed, visueel erg mooi, maar na een dik uur / 1,5 uur begint het wat te slepen. Cardinale is prachtig! Vond 't gegeven best interessant - een film over het maken van een film (die niet afkomt), waar je naar zit te kijken. Leuk. Dromen en realiteit worden verweven. Mooi, maar had toch wat meer verwacht.

Wat had je dan verwacht, HarmJanStegenga?

Had verwacht dat de film me nét even wat meer zou pakken. Vooral na de prachtige openingsscene. Het geheel blijft nu nog wat op een afstandje.

Wel een film om vaker te zien deze '8½'. Een aantal scenes zullen me zeker bijblijven.

Ik denk wel dat ik je begrijp, HarmJanStegenga, maar vergeet niet dat deze film ondertussen meer dan 50 jaar oud is, en bovendien een typisch product van de toenmalige Italiaanse cinema. Ik bedoel dat je "klaar" moet zijn om je te verplaatsen in een wereld die in feite ver van ons ligt...

Eens. Ik schakel erg veel tussen soorten films en de Italiaanse cinema heeft de laatste tijd niet zoveel aandacht gehad - Fellini is sowieso lang geleden. Misschien dat het daarom qua aantrekkingskracht nogal op een afstand blijft. Wat ik wel vaak heb is dat dergelijke films bij een herziening, nadat ik precies weet wat ik kan verwachten, me meer pakken. Wie weet.

Ik heb eigenlijk nog geen slechte Fellini film gezien. Deze is ook apart en heeft een typische Fellini stijl.

8½ is de eerste film die ik van Fellini heb gezien. Het is niet meegevallen en het kostte mij moeite om de aandacht erbij te houden. Hoewel er wel een rode draad uit valt te halen is het toch nogal onsamenhangend wat er wordt voorgeschoteld. En, erger nog, niet al te boeiend. Veel personages, die veelal weinig functie in het geheel lijken te hebben, en de nodige drukdoenerij. Visueel is het nou ook niet echt heel bijzonder en de nasynchronisatie is slecht. Dat dit laatste kennelijk bewust zo gedaan is, maakt het voor de kijkervaring niet anders. Schaarse hoogtepunten zijn de scenes met Claudia Cardinale, zij is hier beeldschoon en haar scenes weten de aandacht wél goed vast te houden.

Federico Fellini zoekt de grenzen van de artistieke vrijheid op in het magistrale 'Otto e Mezzo'. Theo & Thea zouden vragen: "Waar gaat het eigenlijk over?" en het antwoord daarop is dat het er niet toe doet. De film zoekt de grens tussen droom en werkelijkheid en tussen fantasie en realiteit. De film speelt zich af in de filmwereld en creëert op die manier een Droste-effect. Verder is alles even geweldig: de personages, de decors, de kostuums en uiteraard de muziek van Nino Rota in topvorm.

Flauwe verzameling schetches die afwisselend cinematografishe waarde bieden. Luie filmmakerij dat Fellini later nog eens dunnetjes zou over doen in zijn jeugdkarikatuur Amarcord (1973), maar dan nog slechter.

Iedere scène, ieder beeld is een beleving en het zou Fellini niet zijn moesten fantasie, droom en werkelijkheid niet speels doorelkaar dwarrelen, waarbij het wel vaststaat dat met één kijkbeurt er nog heel wat aan de aandacht zal zijn ontsnapt.
Een film die uitblinkt in precisie, wat zich uit in de setting, costumering, de kijk op de mondaine, frivole maar ook cassante filmwereld, de symboliek...
De muziek van Nino Rota is prachtig en vertolkers als Mastroianni en Anouk Aimée staan garant voor goed acteerwerk.

Zoals ik met terugwerkende kracht vaststelde dat Sorrentino’s La Grande Bellezza (2013) - MovieMeter.nl een bewuste kopie of imitatie is van Fellini’s La Dolce Vita (1960) - MovieMeter.nl, zo stel ik met terugwerkende kracht vast dat evenzo Sorrentino’s Youth (2015) - MovieMeter.nl een kopie of imitatie is van Fellini’s Otto e Mezzo (opnieuw zijn alleen de personages bij Sorrentino oud geworden nu zijn films veel later komen). En zoals Youth (2015) - MovieMeter.nl mij veel beter beviel dan La Grande Bellezza (2013) - MovieMeter.nl, zo vind ik ook Otto e Mezzo veel interessanter dan La Dolce Vita. Ook moest ik sterk denken aan Birdman or (The Unexpected Virtue of Ignorance) (2014) - MovieMeter.nl (de nummer 2 uit mijn Top 10) die me met terugwerkende kracht ook sterk geïnspireerd lijkt door Otto e Mezzo, want ook Birdman is erg meta doordat we kijken naar het proces van het maken van een toneelstuk, heeft ook magische elementen, gaat ook over liefde (al lijkt dat niet zo te zijn) en lijkt eenzelfde cameravoering te hebben waarbij het lijkt alsof we in een soort achtbaan zitten. Zelfs de (ogenschijnlijke) zelfmoord aan het einde van Birdman lijkt met terugwerkende kracht een imitatie van de (ogenschijnlijke) zelfmoord waarmee Otto e Mezzo eindigt.

Otto e Mezzo is geen spannende of mooie film maar wel een intrigerende film omdat het net als Vivre Sa Vie: Film en Douze Tableaux (1962) - MovieMeter.nl van Godard uit 1962 de ultieme of volmaakte postmoderne film is (ik laat het postmodernisme vaak in 1968 beginnen maar deze films laten zien dat het in de film eigenlijk al rond 1962 begon). Beide films reflecteren op de film c.q. kunst zelf – is kunst een (noodzakelijke) leugen (omdat er bij het postmodernisme geen waarheid meer schuilgaat achter de schijn)? – maar waar echter bij Vivre sa Vie het postmodernisme daarnaast vooral in het fragmentarisme zit, zit dat bij Otto e Mezzo vooral in het metaniveau: de film is één grote reflectie op zichzelf. Met name de scenarioschrijver in de film reflecteert telkens op intellectuele wijze op de film en zegt al in het begin over de film (die nog moet worden gemaakt): de film heeft geen probleemstelling of filosofische premisse maar bestaat slechts uit een serie scenes waardoor de film slechts het slechte aspect van avantgardefilms heeft en waarbij de scenes hooguit amusant zijn wegens een dubbelzinnig realisme. In feite suggereert de film aldoor dat het een hele slechte film is (en dat regisseur Guido een charlatan is) en eigenlijk is het dat ook maar op een of andere ironische wijze tilt die zelfreflectie reeds de film naar een hoog kwaliteitsniveau. In de film wordt telkens de vraag opgeworpen waar de film over gaat maar Guido heeft nog niets bedacht: de film gaat dus nergens over hetgeen ook op metaniveau zo lijkt te zijn. Niet alleen wordt de film steeds meer meta – bij de screenshots zitten we te kijken naar een film in een film in een film – en steeds magisch-realistischer doordat iedereen steeds explicieter slechts het product is van de verbeelding van Guido die alle belangrijke mensen uit zijn 43-jarige leven tevoorschijn tovert en die als circusdieren de door hem opgedragen kunstjes opvoeren. Het geniale van de film is hoe dit uiteindelijk alleen maar paradoxen oplevert: op metaniveau wordt telkens alles ontkend waar het op reflecteert. Zo vragen de opgetrommelde acteurs telkens aan Guido welke rol ze krijgen in de film en tegen het einde zegt Guido tegen een actrice: ‘je hebt gelijk, er is geen rol, er is zelfs geen film’. In de film komt de film inderdaad niet tot stand – het geeft slechts het proces weer waar Fellini in zat toen hij probeerde een film te maken maar geen inspiratie had – maar de reflectieve film hierover is dus wel tot stand gekomen, want dat is de film Otto e Mezzo (en heeft iedereen een rol in die film).

De belangrijkste vader van het postmodernisme is denk ik Nietzsche en aldoor moest ik aan Nietzsche’s filosofie denken omdat de film zo goed die filosofie lijkt weer te geven in filmvorm. Zo is het belangrijkste thema van de film denk ik de liefde waarmee ook weer de paradox optreedt: in de film wordt aldoor aan Guido gevraagd waarom hij nooit een romantische film maakt en de kardinaal raadt ‘m af om een film over religieuze thematiek te maken omdat in de film de christelijke liefde vaak wordt verward met wereldse liefde. Op sterk Nietzscheaanse wijze reflecteert Guido hierop: hij is nu eenmaal niet een man die kan vasthouden aan iets of iemand waarvoor hij de rest opoffert (dat is de christelijke maar ook de romantische, wereldse liefde alsmede de metafysica die achter alle verschijningen een blijvend wezen – Plato’s Idee – postuleert) maar hij wil – als een echte man – alles grijpen en niets opofferen. Guido wil alles en deze film lijkt alles te willen tonen: ‘er gebeurt heel veel in mijn film’ zegt Guido, en waarschijnlijk is er geen film waarin zo veel gebeurt als in Otto e Mezzo (de film zit tjokvol personen en vaak volgen we meerdere gesprekken tegelijk). Maar in wezen gebeurt er niets in de film: er is ook geen wezen (geen metafysica). Alles komt en gaat. Er is geen vastigheid maar slechts verwarring. Er is geen liefde maar slechts de mensen die een rol in Guido’s c.q. Fellini’s leven hebben gespeeld en die nu een rol in de film krijgen (en de rol van de acteurs in de film is vragen welke rol ze spelen). De film is een ode – een liefdesverklaring – van Fellini aan het leven en de mensen die een rol erin hebben gespeeld. Dat is zijn romantiek. In de film zegt Guido dat hij geen symboliek in de film wil – niet de mooie Claudia Cardinale die de puurheid symboliseert– maar Claudia krijgt precies die rol in Fellini’s film: de witte engel die Guido redt van zijn Nietzscheaans uiteenvallen in een eindeloze veelheid van verlangens, indrukken en gebeurtenissen. ‘Buiten de kerk is geen heil, geen redding’ citeert de kardinaal Origines en de film lijkt dubbelzinnig over de waarheid ervan.

‘Ik heb een eerlijke film willen maken (om de dingen die dood zijn te kunnen begraven maar ik lijk juist degene te zijn die niets kan begraven)’ zegt Guido in de film. De film van een regisseur over zichzelf die bezig is een film te maken lijkt inderdaad het eerlijkste te zijn wat een regisseur kan doen in een film. Maar de film laat op Nietzscheaanse wijze zien dat dat een leugen is: er is geen waarheid, alles is slechts onze constructie. Juist een regisseur – de man met macht op de filmset – construeert of schept de waarheid zoals elke herinnering slechts onze constructie is van wat er is gebeurd. Guido c.q. Fellini is een leugenaar en een charlatan: wat we zien is slechts zijn verbeelding. Maar anders dan de religieuzen en intellectuelen heeft Guido misschien met Nietzsche gelijk: er is geen waarheid anders dan onze verbeelding. Otto e Mezzo toont ons een geniale charlatan die in ieder geval eerlijk is over het feit dat hij niet eerlijk is of kan zijn. Als de film is mislukt is de scenarioschrijver daar blij om: ‘Vernielen is beter dan iets creëren wat niet noodzakelijk is. Maar is er iets eerlijks genoeg dat het verdient om te leven?’. Volgens deze intellectueel is het de taak van de kunstenaar om niet te scheppen maar om alles op te ruimen: kunst moet een ode aan de stilte zijn. Niets is de ware perfectie, want alles wat we zeggen is leugen (ik merk op dat Vivre sa Vie een filosoof aan het woord laat die hetzelfde zegt). Maar in de film wordt constant gesproken en liegt Guido alles bij elkaar. Maar dat is nu eenmaal wie we zijn. Deze film is die waarheid.

In de film zegt de intellectuele scenarioschrijver: het is de taak van de intellectueel om helder te blijven en geen verwarring toe te voegen want er is al genoeg verwarring in de wereld (maar Fellini schept in deze anti-intellectuele film natuurlijk alleen maar verwarring). Daarom wil ik nog even iets zeggen over surrealisme en magisch realisme, waarbij ik voor de helderheid ze wellicht sterker contrasteer dan ze soms zijn.

Surrealisme toont het on- of onderbewuste zoals dat optreedt in bv. dromen (en het verkent aldus de ziel). Magisch realisme heeft niets met dromen, het onbewuste of met welk psychisch proces dan ook te maken, maar voegt iets onbegrijpelijks toe aan de werkelijkheid: iets bovennatuurlijks of gewoon iets magisch. Magie is het opheffen van het verschil tussen (bewust) denken en handelen, zoals bij voodoo en tovenarij. Je zegt bv. ‘abracadabra’ en dan verschijnt er opeens een konijn uit de hoed. Sprookjes zijn magisch. Bij magisch realisme wordt ook het magische overigens realistisch en dus niet droomachtig weergegeven. Je zou wellicht kunnen zeggen: de goochelaar is de magisch realist, de hypnotiseur is de surrealist.

Lynch is de grote surrealistische filmmaker (zodat je in zijn films niet meer weet wat echt gebeurt en wat hallucinatie is); Fellini is de grote magisch realistische filmmaker. Het magisch realisme van Otto e Mezzo is mijns inziens dat de film de (bewuste!) verbeelding van de regisseur toont: diens wil is wet - hij is de God van zijn universum en beschikt aldus over bovennatuurlijke krachten - zodat als hij wil dat er een konijn uit de hoed komt dan komt er een konijn uit de hoed, ook al is dat onlogisch en begrijpen we niet hoe dat kan (en verlaat de film zo het strikt realistische). Film is bij uitstek een magische (en realistische) kunst.

Velen hier hebben het over droomscenes maar volgens mij komen er - afgezien van de eerste scene - geen dromen voor in de film en die ene droom is uitdrukkelijk een droom dus ook daar is niets surrealistisch aan. En bv. die nasychronisatie waardoor we de acteurs iets anders horen zeggen dan wat ze zeggen past weer uitstekend in het magisch realisme en bewijst de macht of 'bovennatuurlijke' kracht van de filmmaker.

Het magnum opus van een grootmeester en dat is echt geen woord teveel gezegd. Wetende dat zulke films waarschijnlijk nooit meer gemaakt zullen worden. Dit is wat ik noem filmkust in zijn meest pure vorm, pure cinema, pure ervaring. Rijk aan boodschap, symboliek, persoonlijkheid en emotie. Ik kan deze film geen gepaste review schrijven, dat zou deze film oneer aandoen. Ook zou ik daarvoor een herziening moeten plannen, want na één keer heb ik het nog niet allemaal mee. Daarvoor gebeurt er teveel, daarvoor moet ik nog veel lezen en bijleren over deze film en het figuur Fellini. Maar enkel door deze hoge prikkeling naar het meer weten maakt deze film voor mij het al absoluut waard. Daar bijkomend de meest prachtig geregisseerde scenes die ik ooit gezien heb en dan doel ik vooral op de scenes uit zijn kinderjaren.

Voor mij een absoluut meesterwerk en daarom ook 5*