Salò o Le 120 Giornate di Sodoma (1975)

"Walgelijk" is niet hetzelfde als "walgelijk slecht". En nog los daarvan: een film die met stip op nummer 1 aller tijden staat, verdient volgens mij alleen daarom al een hoge score!

Hoe ik deze film beoordeel is voor mij 100% een zaak van het gevoel. Ik heb laatst nog een keer geprobeerd Salo opnieuw te bekijken, maar bij die stront scene haakte ik definitief af. Ik ging bijna over mijn nek. In dat geval kan ik niet anders dan deze film de laagste waardering geven en dat zal ook altijd zo blijven ook.

Ik vond het een geslaagde verfilming van het boek. Het boek – een soort encyclopedie van zo ongeveer alle seksuele perversies en martelingen die men kan bedenken – lijkt immers onverfilmbaar, maar de film slaagt er goed in heel natuurgetrouw bij wijze van een soort vogelvlucht het boek uit te beelden. Zelfs met alleen functioneel naakt en slecht acteren is het de regisseur Pasolini gelukt om de suggestie van marteling en de algehele sfeer van het boek te geven. Dat de avonden worden ingeleid door verhalen die door een paar vrouwen worden verteld, helpt natuurlijk enorm: daardoor hoeft even niets te worden uitgebeeld waarbij net als in het boek ook de vrouwen in de film geen blad voor de mond nemen.

Het eigenaardige is wel dat de film de orgie heeft verplaatst naar 20ste eeuws fascistisch Italië. Maar dat heeft denk ik te maken met wat zo eigenaardig aan het boek zelf is: elke lezer zal opvallen dat het eigenlijk geen porno genoemd kan worden, ook geen extreme porno, omdat alle seks zo eigenaardig koel en rationeel wordt beschreven (daarom beschreef ik het boek in de eerste zin als een ‘encyclopedie’). Zo ook: wat wordt beschreven is schokkend, maar de koele beschrijving ervan tezamen met de eindeloze herhaling ervan (elke perversiteit wordt in alle denkbare variaties opnieuw verteld) maakt het boek (en ook de film in iets mindere mate) ook vooral heel saai. Het werk heeft daardoor een heel tegenstrijdig karakter: aan de ene kant is De Sade een naturalist of zelfs een romanticus die erop hamert dat we door lust gedreven wezens zijn en dat de natuur in zowel haar lust als haar ongelijkheid (alles draait uiteindelijk om de bevrediging van onze lusten waartoe we de ander aan ons onderwerpen en misbruiken) niet te stoppen is, maar aan de andere kant is De Sade de ultieme Verlichtingsfilosoof die zelfs onze diepste en meest duistere lusten en driften strikt rationalistisch analyseert en uitvoert (zelfs tijdens de seks wordt er vaak nog volop gefilosofeerd over wat men aan het doen is). Die koelheid en strikt rationele benadering neemt eigenlijk alle lust weg en maakt het geschikt voor verplaatsing naar de fascisten die immers ook beestachtige dingen deden op een hele rationele, koele en zelfs hoffelijke manier (zelfs tijdens het martelen blijft men de beleefdheidsconventies in acht nemen).

De combinatie van lust en rede geeft een paradox omdat de perverseling bij De Sade aan de ene kant fel de kerk en de moraal bestrijdt en seksueel genot expliciet baseert op misdaad dus het overtreden van de regels die anderen zoals de kerk hebben opgelegd (alleen het overtreden van regels verschaft de mens ware vrijheid en dus genot zodat de rede en moraal ook voorwaarden zijn voor de grootste seksuele bevrediging) en aan de andere kant de perverseling evenzeer alles ordent en zijn slachtoffers straft als zij zijn regels overtreden. In die zin anticipeert De Sade Nietzsche die autonomie opvatte als het scheppen en hanteren van je eigen moraal waaraan je jezelf en je omgeving onderwerpt en welke persoonlijke moraal niet levenontkennend en nivellerend/verlagend (zoals die van het christendom) maar levenbevestigend en transgressief/verheffend is (resulterend in de Übermensch). Wellicht dat Pasolini ook daarom de setting naar de fascisten verplaatste, omdat die zich al Übermenschen zouden wanen.

Lust en rede zijn bij De Sade aldus niet tegengesteld maar de rede lijkt er – zoals bij Hume – slechts het instrument van de passies: de rede stelt de mens in staat om zijn lusten nog beter en nog geraffineerder te bevredigen. Maar vanwege het hoogste genot van het overtreden van de regels (en de verkrachting van de rede) treedt opnieuw een paradox op: De Sade stelt natuur boven cultuur/rede maar zijn ‘vrije’ mens wordt pervers dus tegennatuurlijk. Alle denkbare perversies en martelingen zijn toegestaan terwijl juist liefde en normale coïtus ten strengste verboden zijn (ook in The Lobster treedt zoiets op bij de uitgestotenen die in het bos ook een eigen moraalsysteem bedenken waarin liefde is verboden op sanctie van zware straffen). Daarin zit ook het extreem bedreigende achter het wereldbeeld van De Sade: uiteindelijk keert de natuur/lust tegen zichzelf zoals ook de rede zichzelf ondermijnt, waardoor al het leven wordt vernietigd. Na 120 dagen martelen kan er dan ook geen ander einde zijn dan dat iedereen wordt vermoord. De algehele transgressie die naar het sublieme voert, is bij De Sade niet God (en ook niet de Übermensch) maar de totale vernietiging. Ook in dat opzicht is wellicht een parallel te trekken met de ‘Totalen Krieg’ van de nazi’s aan het einde van de oorlog. Dat maakt dat nog ver voor de nazi’s men bewust was van een ultiem kwaadaardig universum: het universum van De Sade’s ‘120 Dagen van Sodom’.

Wow, wat een interessante reactie, De filosoof!

Maar ik heb wel wat vraagjes en opmerkingen. Laat ik beginnen met het eerste.

Wat bedoel je eigenlijk met "zelfs met alleen functioneel naakt"? Is dat in het boek dan anders?

Even verder lees ik: "daardoor hoeft even niets te worden uitgebeeld waarbij net als in het boek ook de vrouwen in de film geen blad voor de mond nemen". Ik weet niet of ik deze zin wel helemaal goed begrepen heb. Kun je nog wat uitleggen wat je precies bedoelt?

Dank je, ThomasVV! Jouw vragen hebben te maken met mijn observatie van hoe ver Pasolini wil gaan in het expliciteren van de seks in het boek. Bij voorbaat is het ondenkbaar dat een film daadwerkelijk kan tonen wat het boek beschrijft omdat dat bv. strafbaar (pedofilie) of hoogst onethisch (seks met lijken e.d.) zou zijn; zelfs criminele 'snuff movies' kunnen niet zo veel slachtoffers laten zien als in het boek beschreven. In dat opzicht is het boek slechts een fantasie en onverfilmbaar; hooguit in de tijd van De Sade en later nog even met de fascisten zou er gelegenheid kunnen zijn geweest om wat het boek beschrijft te kunnen uitvoeren vanwege de grote ongelijkheid waarin machtigen letterlijk alles met bepaalde ondergeschikten konden doen (maar ik geloof dat het zelfs voor De Sade slechts een fantasie was).

Met "alleen functioneel naakt" bedoel ik dan ook simpelweg dat de film qua beelden zich heeft beperkt tot functioneel naakt: de seks zelf komt niet in beeld (er is uiteraard ook geen echte seks in de verfilming). De oude vrouwen die elk thema inleiden met hun ervaringen uit hun jeugd impliceren sowieso geen beelden - ook in het boek zijn er slechts hun verhalen - en zijn wel een echte kopie van het soort verhalen die ze ook in het boek vertellen (en waarin die grenzen zoals pedofilie ook in de film kunnen worden overschreden omdat het dan slechts een verhaal is). Kortom, de film 'censureert' het boek wel qua beelden maar niet qua verhalen.

Bedoel je dat Pasolini volgens jou de beelden ondanks alles zoveel mogelijk binnen de grenzen van de legaliteit heeft gehouden, of althans trachten te houden, De filosoof?

Meer dan dat: het weet naar mijn mening heel adequaat de inhoud van het boek over te brengen zonder expliciete beelden te hebben hoeven gebruiken.

Ik moest gek genoeg, best lachen om de film. Vond de 'eetscene' surrealistisch aandoen. Zou dat ook de bedoeling zijn? Is de film/het boek een gekscherend portret van de mens of is het serieus bedoeld? De mens is natuurlijk tot een hoop kwaad in staat, maar vanuit mijn moderne westerse perspectief, doet het toch wat kolderiek aan.

Kan me voorstellen dat het leven in het gevang in 1780 geen pretje was, maar in de overdrijving moet toch enige vorm van spot zitten. Of is het van zowel de Sade als Pasolini serieus bedoeld?

Bloedserieus. Maar ik heb wel vraagtekens bij jouw interpretatie van de film/boek: De Sade heeft niet het gevangenisleven of zo willen beschrijven. De Sade was een felle maatschappijcriticus in de zin dat de 'beschaving' de mens knevelt. In dat opzicht lijkt hij op bv. Rousseau, maar waar Rousseau meende dat de 'ware', natuurlijke of authentieke, mens 'goed' is, meent De Sade dat de ware mens een sadist is. De 120 Dagen van Sodom is zo beschouwd een fantasie die laat zien hoe mensen zouden zijn als we het laagje van de beschaving weg halen.

Ok helder. Ik bedoelde niet dat hij het gevangenisleven beschreef, maar dat dat je natuurlijk wel cynisch maakt. Weet niet welke andere ervaringen en beschouwingen nog meer aan dat beeld van de mens geholpen hebben.

Geloof dat ik zelf toch meer van het kamp Rousseau ben. Al denk ik niet dat er één ware aard is. De mens is toch een sociaal wezen. Pas als er angst in het spel komt gaat die zich misdragen.... Lijkt mij dus meer secondair gedrag. Maar zo dwalen we af.,,,

Hmm, ik denk toch dat ik het niet helemaal met je eens ben.

Nog los van die vermeende "legaliteit", waar een uiterst maatschappijkritisch kunstenaar als Pasolini volgens mij trouwens niet zo om bekommerd was, denk ik dat je bezwaarlijk kunt volhouden dat deze film geen "expliciete" beelden bevat, zeker voor zijn tijd!

Nee, het "functioneel naakt" waar jij het over had, heeft volgens mij niets met "gecensureerd" of "niet expliciet" te maken, maar wel met het feit dat de film allerminst over erotiek gaat (net zo min als het boek trouwens)! Ondanks al het naakt wordt nergens erotische lust opgewekt, integendeel, juist de verkramping en het failliet daarvan door de 'übermenschliche" a-moraliteit. Uiterst seksueel genot veronderstelt inderdaad (de overtreding van) externe regels, en de uitschakeling daarvan leidt uiteindelijk tot even zin- als hopeloze "Endlösung".

Daarom begreep ik ook je woorden "Zelfs met alleen functioneel naakt..." niet goed: volgens mij is dat juist de essentie van de boodschap!

Ja, ik denk dat we het niet eens zijn/worden. Ik denk dat De Sade het wel als erotisch heeft bedoeld, al is dat dan de erotiek van een sadist (dat een andere erotiek zal zijn dan die van jou of mij). Jij zegt misschien: 'de film gaat niet over erotiek maar over vernedering', maar dan repliceer ik 'wat zou die vernedering De Sade kunnen schelen als hij daar niet opgewonden van raakt?'.

De Sade opgewonden? Daar is hij volgens mij véél te cynisch voor! Hij beschrijft, net als Pasolini, misschien wel mensen die krampachtig proberen opgewonden te raken, of doen alsof, maar daar juist totaal in mislukken!

Grappig hoe sommige films altijd voor voer voor discussie zorgen. Alleen daarom al gaat er credit naar uit.

Volgens mij is De Sade in zijn oeuvre dus in de eerste plaats een cynisch-verlicht moraalfilosoof, geen eroticus. Zijn werk gaat over wreedheid en de plaats ervan in de (menselijke) natuur, en met name over de ontkenning ervan! Voor wie de natuur ernstig neemt, zijn "wreedheid", "misdaad" en "het kwaad" volgens hem namelijk zinloze categorieën. De natuur zelf maakt immers geen onderscheid tussen goed en kwaad. Dat de ene mens de andere vernedert, verneukt, verminkt en tergend langzaam dood foltert, heeft dan ook niets kwaadaardigs. En "dader" en "slachtoffer" staan uiteindelijk op dezelfde hoogte! Bij De Sade ontkent de wreedheid dus eigenlijk zichzelf. Met elke gruwel die de sadiaanse held pleegt, bevestigt hij meteen ook dat er geen wreedheid, geen kwaad en ook geen lijden is; en dat er niet alleen op het verlangen, maar ook op de bevrediging ervan dus geen rem staat.

Dit alles is FILOSOFIE, geen erotiek, laat staan "erotische opwinding"! Pasolini plaatst het allemaal in een politiek-historische context, maar dat maakt het geheel niet erotischer, integendeel! "Erotisch naakt" zou in deze film volgens mij dan ook gewoon niet thuishoren!

"In this film, sex is nothing but allegory, the metaphor for the commodification of bodies subjected to power. I think that consumerism manipulates and violates bodies neither more nor less than Nazism. My film shows the sinister connection between consumerism and Nazism." (Pasolini)

Mijn eerste Pasolini, en zijn laatste. Deze beruchte film staat al heel lang op mijn to-see lijst, maar toch kon ik me er nooit echt toe zetten om Salò ook daadwerkelijk te gaan kijken. Het is schijnbaar min of meer een verfilming van het werk van Marquis de Sade, notoire viespeuk, naarling, decadenticus (wat volgens mij geen woord is, maar goed) en, ehm, sadist - maar dan met de setting verplaatst naar Salò in de jaren '40, standplaats van het fascistische regime aan het einde van de oorlog. Dit suggereert uiteraard al een sterke politieke lading, waarbij het machtsmisbruik en de vernedering die de 'Heren' over het volk uitstorten gelijkgesteld wordt aan de manier waarop het fascistische regime (of wellicht, macht in het algemeen) de Italianen heeft misbruikt. En waar een hoop voetvolk graag en zonder scrupules aan meewerkt, zolang zij zelf maar niet het slachtoffer zijn.

De reputatie van de film is inderdaad wel verdiend. Het verhaal is simpel: een groepje vooraanstaande mannen uit de maatschappij laten (met de hulp van een paar vrouwen van middelbare leeftijd die vieze verhalen vertellen, en wat soldaten/bewakers) al hun gore, decadente, vernederende en gewelddadige fantasieen los op een zestiental (min of meer, aangezien er nog wel eens iemand wordt afgeschoten of doodgemarteld) jongens en meisjes. En heel veel van deze fantasieen zijn seksueel. Heel veel expliciete gorigheid komt er niet in beeld (niet in mijn versie, in ieder geval), maar verder gaat het heel erg ver. In het bijzonder heel veel verkrachting en gedwongen seks, van zowel de hetero- als homoseksuele variant, (uiteraard ook gedwongen) poep- en plasseks en het eten ervan, seksuele marteling, en daarnaast blijft het niet bij seksuele narigheid: niet-seksuele marteling mag natuurlijk ook.

Ik weet eigenlijk niet zo goed wat ik er nu van moet vinden. Intrigerend is het op een bepaalde manier wel. En het is zeker niet het expliciet goorste is wat ik gezien heb; dat winnen bijvoorbeeld films als À l'Intérieur, Srpski Film en Martyrs ruim, en dan heb ik tot op heden filmmakers als Lucifer Valentine en Marian Dora nog met succes gemeden. Maar door het scheppen van zo'n nachtmerriebeeld van waar de mens toe in staat is, of tenminste een deel van de mensheid, heeft dit voor mij toch een stuk meer waarde dan een leeg, bruut gorefest. Qua verdorvenheid, psychologische en fysieke terreur, en algehele smeerlapperij heb ik zelden zo'n vuige film gezien, en toch was het zeker de moeite waard.

Pasolini maakt zijn faam wel waar als omstreden filmmaker- ik kan niet zeggen dat ik fan van hem ben na drie films, maar hij is wel iemand met een zeer eigen stem. Intrigerend is Salo zeker, maar vooral wanstaltig en uitermate cynisch, en ik had soms moeite naar het scherm te blijven kijken. De fascinatie voor uitwerpselen en het gedwongen consumeren daarvan aan een tafel die feestelijk was gedekt, het was zowel walgelijk als absurd. Hoewel ik het wat overdreven vind dat sommige critici zoals Ebert deze film niet durfden aan te zien, is het niet verrassend dat een notoire smeerpijp als John Waters dit tot een van zijn favoriete films rekent.

Maar is het, los van de stront en verkrachtingen, ook een goede film? Ik vond het contrast tussen het plechtige en smerige, de hoge cultuur en de subversieve handelingen, wel interessant. Dat geldt ook voor het in rituelen gevormde geweld en misbruik, waarbij ze eerst hun eigen dochters aan elkaar uithuwelijken, die ook allerminst gespaard worden, en dan op zoek gaan naar zowel bewakers als slachtoffers. Binnen de muren van het slot golden nieuwe wetten, waar iedereen zich min of meer aan aanpaste. Slechts een enkeling kwam in opstand of probeerde te ontsnappen, de rest deed wat hun werd opgedragen, of verviel in totale passiviteit. Daarin herken ik talloze experimenten wat groepsdruk bijvoorbeeld met iemand kan doen, maar uiteraard ook de vernietigingskampen.

De acteurs waren erg overtuigend in hun ongeremde wreedheid, ik kon met name de President niet uitstaan met zijn glimmende kraaloogjes en smerige grijns. Wel bijzonder om te lezen in de IMDb-trivia dat de acteurs geen idee hadden dat het zo'n schokkende film zou worden, en dat de sfeer op de set juist zeer joviaal was.

Deze komt heel vaak in lijstjes voor, dus toch ook maar eens bekeken.Tja, het is wel een speciale film. Ik heb hem uitgekeken, maar hoef hem niet meer terug te zien. Voor de liefhebbers

Deze film ooit heel laat op de VPRO gekeken. Kwam hem nu pas tegen hierop MM, nooit geweten hoe hij heette. Destijds werd hij aangekondigd als film die voor het eerst op de Nederlandse tv te zien was omdat de film eerder niet mocht worden uitgezonden. Tja dan wordt je nieuwsgierig zeker als de film al pakweg 25 jaar oud was. Ik heb de film wel uitgekeken maar dit schokte mij toch best wel. Ik heb sindsdien de film dan ook niet meer gekeken maar hij is me wel altijd bijgebleven. Echter omdat ik niet wil oordelen of dat de film nu goed of slecht maakt, geef ik de film geen rating en laat enkel een berichtje achter.

SAAAAAIIIIII!!

Ik heb deze film die voor mij te boek staat als de meest walgelijke film aller tijden herzien. Dat heb ik gedaan vanwege een interessante passage uit het boek The Denial of Death (blz 249) over Adolf Hitler wiens gebral wij ook even uit de radio te horen kregen in deze geruchtmakende film van Pasolini. In de cirkel van de stront zagen we dat de slachtoffers stront moesten eten. Maar, Hitler had ook een perverse gewoonte. In het door mij geciteerde boek van Ernest Becker las ik o.a. dat jonge vrouwen op zijn hoofd moesten urineren en zich ontlasten. Dit was zijn persoonlijke religie las ik o.a. en kan niet los gezien worden van zijn vernietigings drang die uitmondde op de moord van zes miljoen joden en de wreedheden begaan op andere volken die hij als minderwaardig beschouwde. Die vrouwen die Hitler moesten bevuilen pleegden vrijwel allemaal zelfmoord. De figuur Hitler zou dus uitstekend gepast hebben als hoofdpersoon in Saló, dat als boekverfilming toch best wel geslaagd is. Ook ik heb het boek van De Sade - voor mij de filosoof van het kwaad - gelezen en ik heb daar nu niet direct van gewalgd, dit in tegenstelling tot de strontscènes in deze film.

Blijft er voor mij nog een vraag over en dat geldt voor Pasolini. Kun je een film maken over het eten van stront als je er zelf van walgt? Lijkt mij van niet. Zijn we wat we te zien krijgen in deze film niet deels de perverse fantasieën van Pasolini zelf?. Nu wil ik Pasolini nu niet direct hierover veroordelen want ook ik - laat ik niet hypocriet zijn - heb perverse fantasieën maar het eten van stront hoort daar beslist niet bij, anders zou ik van die scène niet walgen.

In het kort samengevat; Saló is dus wel een film die je aan het denken zet hoewel een herziening van deze film van mijn kant niet meer zal plaatsvinden. Dit is definitief de laatste keer dat ik deze film bekeken heb.

Rest mij nog te zeggen dat de waardering van 1.0* onhoudbaar is geworden en dat ik voor een groot gedeelte afstand doe van wat ik in eerdere berichten over deze film geschreven heb.

3.0*

Grijp nu je kans...

Schijnt dat dit in het echt chocoladevla was en dat de acteurs dolle pret hadden op de set, misschien helpt dat de film net anders te bekijken.

Dat dit een goede film blijkt te zijn is nog het meest schokkende.

Het acteerniveau is om te huilen, wat het geheel niet om aan te zien maakt. Deze film heeft de tand des tijds totaal niet doorstaan. Het enige wat overeind blijft is hoe schokkend alles is.

Een nare film.

Kan veel hebben en toch al veel gezien maar hier trek ik toch de streep, het is een film gelukt! Godallemachtig wat een smerigheid zonder enige vorm van verhaal.. Zet me ook bepaald niet aan het denken zoals ik hierboven lees, wellicht wat een smeerpijp deze regisseur moet zijn.

Beter laat dan nooit zeker XD

Zal misschien zieke vorm van humor hebben fzo? Nee door de karakter, oa Il Presidente gespeeld door Aldo Valletti, kweni, ik vind die een constante sarcastische grijns op zn façade hebben en kwam vrij lollig over. Ook die dames, die waren hilarisch. Ie komt gewoon niet echt serieus over, ook al wil de maker er vanalles mee zeggen, voor mij wast gewoon zeer vermakelijk, niks ongemakkelijk gevoel fzo, da's zoals 'Ilsa She Wolf of the SS', harde onderwerpen, maar zo gebracht, dat het niet bam binnen komt.

Pasolini ligt me niet zo. Ik zag al enkele films van de man, maar het was toch geregeld een opgave. Simpel zijn zijn films niet. Dat is bij deze Salo niet anders. Maar ik was wel benieuwd, want ik had Pasolini niet binnen het horror genre verwacht. Horror dan binnen de definities van (perverse) extremiteiten, niet van gore, bloed of angst.

Sodomie en dan is ook de link met Markies de Sade ook snel gelegd. Voeg er nog een scheutje Dante en fascisme bij en je krijgt deze eigenaardige mix van perversiteiten. Seksuele losbandigheid als metafoor voor de periode waarin de film zich afspeelt, het nazisme/fascisme tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Creatief en fantasierijk was het wel, het schouwspel waar de heren hun daden botvierden. Zelfs de uitwerpselen en martelingen ontbraken niet. Zo komen we meteen in het drieluik van beestachtigheden. Immoreel en voyeuristisch. Inhoudelijk zwaar genoeg, maar om het nu een meesterwerk of een goede film te noemen, neen, dat nu ook weer niet. Ik blijf met een wrang gevoel achter en niet alleen om wat ik hierboven net heb neergepend.