Umberto D. (1952)

Na Ladri di Biciclette enkele jaren geleden te hebben bekeken, heb ik mij ook aan deze film van De Sica gewaagd, maar deze is mij behoorlijk tegengevallen. Ik kon mij eigenlijk geen moment inleven in het hoofdpersonage en ook niet echt met hem meeleven. Verder ook weinig interessante andere personages. De boodschap die De Sica wil overbrengen is aardig, maar de uitwerking ietwat geforceerd en niet naar mijn smaak.

Kort na de Tweede Wereldoorlog had het gewone volk in Italië het moeilijk. Tegen een achtergrond van Romeinse architectuur zien we een maatschappij in heropbouw. We volgen één bejaarde man met wie je gemakkelijk kunt sympathiseren. Uit de nette kleding en het horloge van Umberto kun je afleiden dat hij vroeger iemand geweest is, maar met z'n lage pensioentje heeft hij het nu moeilijk om de huur van z'n kamertje te betalen. Doordat hij zich waardig en hoffelijk blijft gedragen, ontstaat het beeld van de nobele arme die uitgebuit wordt door de verdorven rijke. De grote ogen van het dienstmeisje Maria stralen onschuld uit. De rollen werden toebedeeld aan amateurs die goed bij hun personage pasten en levensecht overkomen.

Het gevoelsregister wordt opengetrokken, met sentimentele vioolmuziek op de achtergrond. Bij het einde heeft menigeen een traantje weggepinkt. Het zien van een tramspoor brengt de ouwe stakker op het idee om zelfmoord te plegen, maar er is één iets wat hem nog aan het leven bindt: z'n terrier Flaik. Hiervoor zijn duidelijk twee verschillende honden gebruikt. De ene is zwart rond z'n ogen, de andere wit. In z'n emotionele toestand merkt Umberto niet eens dat z'n huisdier verwisseld wordt.

Prachtige film van De Sica over een naoorlogs Italië waarbij de zorg voor de zwakkeren op de helling staat. Het sociaal beleid van de regering wordt aan de kaak gesteld en specifiek staan de gepensioneerden hier centraal met hun karig pensioentje waarmee ze amper rondkomen. Een actueel thema ook als je de pensioendebatten heden ten dage aanhoort. Al gaat het verder dan dat en heeft de gehele egocentrische samenleving wel boter op het hoofd zo zal blijken. Verpersoonlijking van alle financiële problemen is Umberto. Als voormalig bediende op het ministerie met een loopbaan van 30 jaar heb je de indruk dat hij tijdens zijn loopbaan een degelijk loon had. Maar de zorg nadien tijdens het pensioen is ontoereikend waardoor armoede de hoek komt gluren.

Om toch wat extra te verdienen biedt hij een aantal spullen te koop aan, maar ook dat is geen afdoende oplossing voor het probleem. Zijn grootste zorg is ook zijn onafscheidelijke hondje, één van de weinige opbeurende lichtpuntjes in de film. Voor de rest is het een sombere kille wereld. Zijn huisbazin is meedogenloos en ook alle andere personages die hij tegenkomt op straat of elders zijn erg onverschillig en bot. Het is zowel de sterkte als de zwakte van de film. Alle confrontaties zijn uiterst negatief waardoor een overkill van zoveel onrecht en miserie te geforceerd overkomt. En aan de andere kant werd ik ook geraakt door het verhaal van de arme Umberto die zelfs zijn trots niet opzij wou zetten door te bedelen.

Het einde is eveneens schrijnend wanneer hij zijn hondje een ander perspectief wou bieden. Ondanks de troosteloze grimmige kijk op de samenleving is er ook wat hoop in het goede van de mens en de kracht om steeds door te gaan hoe moeilijk het soms ook is.

Zeker de moeite waard om te bekijken, een aanrader zelfs (maar wel met de nodige nuance). Minder dan 300 stemmen is ontgoochelend voor deze mini-klassieker (?). Mede door mijn bedenking toch net geen 4,5*, maar een sterke 4,0* is Umberto D. zeker waard.

Simplistisch, soms zwartkomisch neorealisme waarin een gepensioneerde man allerlei trucjes uit zijn mouw schudt teneinde niet in armoede te vervallen. Het is duidelijk een overlevingsstrijd die niet gewonnen kan worden en zoals het einde demonstreert slechts (tijdelijk) in stand wordt gehouden door een wederzijdse liefde tussen een man en zijn hond. Net zoals in 'Ladri' laat De Sica veel ruimte vrij voor stiltes en wordt het thema niet overladen met complexe verhaallijnen en een overdaad aan nevenpersonages. Alle onuitgesproken regels en eigenschappen van de leefwereld worden opgelicht door het hoofdpersonage Umberto, die rebelleert tegen de gang van zaken. De onrust wordt goed weerspiegeld door het totale gebrek aan privacy in Umberto's appartement. Personen onderaan de sociale ladder schijnen niet tot rust te komen. Ik vond het weliswaar een stuk sentimenteler vergeleken met Ladri, voornamelijk door de doorlopende aanwezigheid van een sombere score en meer 'aanwezige' melodramatische elementen. De hoofdacteur zit goed in zijn rol, maar veel sympathie of medeleven kon ik jammer genoeg niet opwekken. Zijn wanhoopsdaad kwam niet onaangekondigd, maar voelde niet karakteristiek aan na alle pogingen om zijn kamer (en trots) te behouden. Dat zijn denk ik de grootste problemen van deze film: het gevoel van wanhoop dringt niet voldoende door en het (overvloedige) gebruik van Pathos weet niet te overtuigen. De sporadische zwarte humor vormt wat mij betreft het beste aspect en ik kon het meeste kijkgenot putten uit de rebellie tegen de hospita en het op cynische wijze aankaarten van sociaal onrecht.

De Sica en een hond

Ik ben al een tijd gefascineerd door het Italiaanse neorealisme en dan kun je eigenlijk niet om Vittorio De Sica heen. Met zijn Ladri di Biciclette maakte hij één van de meest indrukwekkende films in het subgenre en ik had al vaker erg goede dingen gehoord over Umberto D. Hetgeen me echter wat tegenstak is dat vaak de vergelijking wordt gemaakt met Biciclette en bleef ik altijd wachten tot de herinnering aan die film wat verdwenen was. Ondertussen zijn we meer dan 7 jaar verder en was het moment eindelijk daar.

En het is inderdaad weer genieten, maar het duurt toch even vooraleer De Sica me echt te pakken kreeg. Het titelpersonage is nu niet echt meteen de meest aimabele persoon in de filmgeschiedenis, maar die aandoenlijke scènes met de hond maken het echt wel goed. Geweldig afgetraind beestje (al zijn het er 2 aangezien je af en toe een hond met een zwart snuit ziet en een witte vlek aan de rechterkant terwijl er ook een beestje rondloopt met een witte snuit en een zwarte vlek aan de rechterkant) en zo'n scène als die waar Umberto zijn kompaan laat bedelen.. Op papier klinkt het veel te dramatisch en fake maar toch.. het werkte eigenlijk erg goed. Ik ben bovendien normaal gezien niet zo'n fan van happy endings maar in het geval van Umberto D. ben ik blij dat de film (alleszins toch tijdelijk, want hun problemen zijn verre van opgelost) toch met een goed gevoel eindigt. Gewoon even een man en zijn hond die voor hoe kort het ook moge zijn hun problemen vergeten. Je zou voor minder met een krop in de keel zitten.

De titel'held' wordt gespeeld door Carlo Battisti en eigen aan het neorealisme is dat eigenlijk gewoon geen acteur. Hij was voordat hij aan de film begon een leerkracht aan de universiteit van Firenze en hij is dat na het filmen gewoon gebleven. Soms moet je er niet meer uithalen dan erin zit en in het geval van Battisti lijkt hij werkelijk alles te hebben gegeven. Erg mooi hoe hij van Umberto echt een man van vlees en bloed weet te maken. Dat is echter niet compleet zijn verdienste, want ook de rol van Maria Pia Casilio (die in de film verzeild is geraakt omdat ze met een vriendin ging kijken naar de casting!) mag niet onderschat worden. De twee vormen als oude man en zijn surrogaatkleindochter een degelijke tandem en aangevuld met een aantal professionele acteurs (onder andere huisbazin Lina Gennari) krijg je een degelijke cast voorgeschoteld. De Sica blinkt verder vooral ook uit in het weinig laten zien en toch enorm veel zeggen. Die gesprekken tussen Umbero en zijn ex-collega's bijvoorbeeld. De stilte zegt meer dan duizend woorden.

Ondertussen de 5e film die ik van De Sica zie (naast Biciclette, Boccaccio '70, Teresa Venerdì en Matrimonio all'Italiana) maar mijn voorraad is nu wel op vrees ik. Moest er nog iemand aanraders hebben die redelijk eenvoudig te vinden zijn: laat maar weten! Het is een regisseur die me duidelijk wel ligt, maar ik vrees wel dat hij nooit dat niveau van Biciclette heeft weten te benaderen.. Zijn oeuvre is echter groot genoeg om toch nog wat films te proberen.

4*

Niet bijzonder.

Eerste aanraking met regisseur De Sica. Deze Italiaanse regisseur was nog nooit eerder op mijn radar komen te staan. Ik kwam er pas recentelijk achter dat er wel twee films van deze man in de top 250 stonden. Ik wil ze op een dag allemaal hebben afgestreept, en dan kan ik er dus uiteindelijk niet meer omheen. Helaas was ik niet overtuigd.

Umberto D komt erg zwaar op de kijker over, maar niet alleen omdat het een tamelijk somber concept kent. Het sombere concept wordt volledig overrompelt door de theatrale manier van acteren en het feit dat deze film eigenlijk gewoon een komedie is. Deze film zien als enkel een dramafilm is horrorthrillers zien als enkel een horrorfilm, komedie komt er gewoon in voor.

Het acteerwerk vond ik niet bepaald bijzonder. Battisti doet het wel aardig, maar slaagt er simpelweg niet in om van Umberto een sympathiek personage te maken. Het lijkt mij de bedoeling dat ik aan het eind van de film met hem mee moet leven, maar dat bleef uit. Ik vond zijn vele gemene opmerkingen en opvallend boze houding tegenover andere mensen gewoon niet iets waar ik sympathie voor moet voelen.

Visueel is de locatie best aardig gebruikt, al is dit niet echt een film die zich op dat soort punten stort. Het verhaaltje zelf zou de basis moeten vormen voor Umberto D. Het meest indrukwekkende aan het verhaal is echter dat het een deel van dierenmisbruik belicht, maar deze verwijzingen zijn zo kort dat ze niet eens de tijd hebben om indruk te maken.

Verder kabbelt de film voort in redelijk hoog tempo maar de nogal onevenwichtige toon die brutale komedie probeert te vermengen met zware dramaonderwerpen werken gewoon niet zo heel goed. De film is niet per definitie slecht, ik vond hem gewoon te wisselvallig voor een film die toch wel een aardige score heeft weten te bemachtigen.

Behoorlijk.

Een Italiaans sociaal drama uit de tijd dat theatraal acteren de norm was: het klinkt als een film die ik helemaal onderaan must see-lijstjes zou zetten, maar net zoals Ladri di Biciclette is me dit redelijk goed meegevallen. De overeenkomsten zijn duidelijk, maar ook Umberto D. is een puik geschoten, sfeervol portret. Het drama is wel vol aanwezig, maar met een beperkte speelduur kan ik me daar nog overheen zetten. Bovendien valt dat theatraal acteren nog redelijk mee. Het maakt de film stemmig genoeg, ook al zal ik Umberto niet herinneren als een favoriet filmpersonage.

3

In vergelijking met Ladri di Biciclette vond ik deze toch een slag minder , niet slecht dat zeker niet maar een meesterwerk is het zeker ook niet .

De afstandelijkheid die ik als kijker tegenover hem bleef houden was voor mij het grootste manco aan de film .

Een verrukkelijke Italiaanse tranentrekker! Het hondje van Umberto steelt de show evenals de keiharde, gevoelloze huisbazin. Wat een heks van een mens was dat. Zeer goed gespeeld dus. Qua sfeer, verhaal en sentimentaliteit moest ik vaak even terugdenken aan de drama's (City Lights bijvoorbeeld) van Charlie Chaplin. Prachtige restauratie op blu-ray van The Criterion Collection UK (regio B).