Gaslight (1944)

Deze film had als genre mysterie dus ikke kijken. Blijkt dat het een oscar-winnende film met Ingrid Bergman te zijn. De eerste die ik met haar ziet. En wat voor één... Wat een vrouw en Wat een heerlijke film. De film speelt zich af in de Edwardiaanse tijd. Een tijd waarin vrouwen in een geheel andere positie verkeerde dan nu. Dit is van belang omdat (ik tenminste) je soms dacht van: kom op Ingrid, zeg er eens wat van! Wat in die tijd dus niet werd gedaan (volgzaam en gedwee ) Het thema 'Don't Trust Your Husband' is ook al voor die tijd niet nieuw. Hitchcock deed het al eerder en daar heeft deze film ook wel iets weg van.
Vooral de prestatie van Bergman en hoe ze de film met haar aanwezigheid naar haar hand zet is waarom ze voor haar rol in deze film terecht een Oscar won. Haar mannelijke tegenspeler Charles Boyer deed het verder ook zeer goed. Joseph Cotten die de rol van rechercheur speelde was daartegen erg flets. En euh tja iedereen ken natuurlijk Nancy de huishoudster?

Heerlijke film. Goed gespeeld en een goed verhaal. Het enige minpuntje vind ik dat het middenstuk wel lang gerekt wordt.

Het kostte me wel even een kwartiertje voordat ik een beetje wende aan de toch wat ouderwets aandoende film, en vervolgens duurde het nog zeker een half uur voordat de film echt een beetje loskwam. Maar uiteindelijk is dit een behoorlijk geslaagde noir gebleken, naar een werk van de wat onderschatte Patrick Hamilton. George Anton is een ontzettend naar mannetje, die in een ietwat gecompliceerd misdaadplan zijn vrouw (Ingrid Bergman) compleet domineert en haar een zenuwinzinking in manipuleert. Het acteerwerk is ietwat aan de dik aangezette kant, maar voor een film uit die tijd is dat niet ongebruikelijk, en echt storend is het niet. En uiteindelijk drijft de film ook op de sfeer: een setting in een Victoriaans Londen waar het altijd donker en mistig lijkt, en een donkere claustrofobische sfeer waarin Ingrid Bergman half opgesloten zit en psychologisch geterroriseerd wordt door Anton. Het had wel een beetje compacter gekund, maar dit is toch wel een fijn klassiek werkje.

Paula Alquist Anton: I am mad. I'm always losing things and hiding things and I can never find them, I don't know where I've put them.

Gregory Anton: I knew from the first moment I saw you that you were dangerous to me.
Brian Cameron: I knew from the first moment I saw you that you were dangerous to her.

Gregory Anton: Jewels are wonderful things. They have a life of their own.

Bij sommige films denk je tijdens het kijken dat een bepaalde regisseur er de hand in heeft gehad om er vervolgens achter te komen dat het geheel iemand anders is geweest. Gaslight is zo een type film waar je makkelijk de vergissing kunt begaan te denken dat Alfred Hitchcock de regie in handen had want de film bevat voldoende elementen (opbouwende spanning, een vrouw die door de mangel wordt gehaald, een moord, en niet al te slimme agenten) om er een Hitchcock van te maken bovendien spelen zowel Joseph Cotten als Ingrid Bergman in een aantal films van Hitchcock. Nee, de man die in werkelijkheid krediet verdient is George Cukor, de "vrouwenregisseur" die een meester was in het verfilmen van toneelstukken zoals Gaslight, oorspronkelijk een toneelstuk uit 1941, hoewel de film officieel een MGM-remake is van de Britse film uit 1940 met dezelfde naam.

Een ensemble-stuk zoals dit is erg afhankelijk van een drie fundamenten: een eenvoudig plot, een goede cast en een interessant decor. Cukor is erin geslaagd alle drie deze fundamenten goed tot hun recht te laten komen zonder dat men het gevoel krijgt naar een op film geplaatst toneelstuk te kijken.
Het plot is eenvoudig maar mysterieus genoeg om interessant te blijven en komt erop neer dat Gregory Anton, de manipulatieve echtgenoot, op zoek naar iets is in het huis waar jaren eerder een moord werd gepleegd, en daarvoor geen enkele moeite heeft zijn echtgenote Paula te onderwerpen aan een psychologische marteling.

Wat betreft casting is de film meer dan geslaagd.

Charles Boyer was al een grote ster maar levert hier een van zijn beste prestaties: de manipulatieve en psychologisch martelende echtgenoot die hij hier neerzet is een van zijn beste acteerprestaties, en het mag dan ook geen verbazing wekken dat hij voor een Oscar werd genomineerd.

Ingrid Bergman bracht enige tijd door in een psychatrisch ziekenhuis om zichzelf voor te bereiden op haar rol als Paula Alquist. Hierdoor kon zij zich goed inleven in de angsten en gedragingen van Paula. Dat de tijd die ze daar doorbracht nuttig werd besteed is duidelijk te zien in de sublieme rol die ze als Paula neerzet. Als er één actrice in staat was de storm aan emoties via haar ogen weer te geven, dan was het wel Ingrid Bergman. Bergman laat haar Paula op magistrale wijze steeds verder afdrijven van de werkelijkheid , waarbij haar ogen haar beste wapen zijn. Ze heeft dan ook met recht de Oscar voor Beste Actrice gekregen. Bovendien bleek ze de daar opgedane kennis en ervaring ook goed te kunnen gebruiken in haar volgende film: Spellbound (1945), haar eerste van drie Hitchcock-films, waarin ze de rol van een arts heeft.

Voor Angela Lansbury was Gaslight haar filmdebuut en ze laat duidelijk meteen al zien dat ze een getalenteerde actrice is want een men moet lang en breed zoeken om een flirtende, arrogantere en hooghartigere dienstmeid van de straat te vinden dan die welke Lansbury neerzet. Het is een knappe prestatie om voor je filmdebuut meteen al genomineerd te worden voor Beste Vrouwelijke Bijrol.

Een derde element is het decor. Ensemble-stukken zoals dit die zich voornamelijk op een plaats afspelen krijgen een extra dimensie als het decor een passende, en in dit geval mysterieuze, sfeer uitstraalt. Het door Paul Huldschinsky ontworpen interieur van het oude Vicotriaanse huis blijft een boeiend geheel dat mysterie en angst uitstraalt. Dit krijgt nog een extra lading doordat Huldschinsky op aanwijzing van Cukor het huis vol met spullen liet plaatsen. Huldschinsky won dan ook met recht een Oscar voor zijn werk.

Hoewel de film zich grotendeels in het oude huis afspeelt zijn er voldoende scenes op andere locaties om de film afwisselend genoeg te maken; sterker nog één van de beste scenes tussen Boyer en Bergman speelt zich af tijdens een piano-optreden in het huis van vrienden. Dit uitstekende decorwerk wordt goed ondersteunt door de uitstekende cinematografie en is er gelukkig niet of nauwelijks iets te merken van het statische camerawerk waar films uit de jaren dertig, en dit soort ensemble-stukken in het algemeen, nogal eens onder te lijden hebben.

Cukor weet de spanning langzaam goed op te voeren totdat ze aan het einde gewoon ondragelijk is geworden; vanaf het gelukkige begin tussen de twee geliefden wordt de psychologische marteling van Paula eerst subtiel en later steeds harder ten tonele gebracht. Dit wordt uitstekend gecombineerd met de vraag waarom Gregory did doet, en waarom het gaslampje doet wat het doet. Hoewel de spanning langzaam wordt opgevoerd zijn er enkele scenes die subliem zijn, zowel qua acteerwerk als het narratief en de ontwikkeling van het karakter van Paula. De eerder genoemde scene tijdens het piano-optreden spreekt boekdelen over het manipulatieve karakter van Gregory en de rand van waanzin waarin Paula op dat moment balanceert. Dit geldt ook voor de scene met het schilderijtje.

Gaslight is een film die gaat over liefde, kwetsbaarheid en het gewicht van het drukkende verleden in de schaduw van angst en waanzin die steeds meer en meer gaan overheersen naarmate de film vordert. Maakt dit van Gaslight dan ook een film-noir? Gaslight heeft met noir zeker het pessimisme van de situatie en personages die daar niet uit blijken te komen gemeen. Een ander punt dat het gemeen heeft met noir is het rijke schaduwspel dat de sfeer in het huis mysterieus en bedompt is en blijft. NIettemin moeten we ervoor oppassen Gaslight helemaal gelijk te stellen met film-noir. Zo ontbreekt bijvoorbeeld het cynisme dat men aantreft in de noirs van John Huston en doordat Cukor een enkele keer wat comedy eraan heeft toegevoegd.

Reeds eerder werd aangegeven dat de invloed van Hitchcock merkbaar is in Gaslight, met name op het gebied van spanningsopbouw. Als er films van Hitchcock vergeleken kunnen worden met Gaslight dan zijn Rebecca (1940), Hitchock's eerste film in Hollywood, en Suspicion (1941) en Notorious (1946, eveneens met Ingrid Bergman) de beste kandidaten. Gaslight heeft met deze films gemeen dat een vrouw gemanipuleerd en psychologisch wordt misbruikt, zij het om andere redenen dan in Gaslight. Gaslight voert het psychologisch martelen door het uitstekende werk van Ingrid Bergman en Charles Boyer wel echter naar een hoger niveau en dit is dan ook de reden waarom deze film zo goed in de filmgeschiedenis en psychiatry wordt herinnert en de geboorteplek was van de term "gaslighting" in het Engelse taalgebied.

Deze film is een aanrader voor liefhebbers van films van Alfred Hitchcock, en zij die van intelligente en spannende ensemble-stukken houden.

Goeie film waarin een net getrouwde vrouw terug keert naar de woning waarin haar tante vermoord is. Een goed opgebouwd verhaal met een boeiend psychologisch spelletje. Het valt wel wat in de herhaling waardoor de film wat korter had kunnen zijn. Maar dit wordt goed gemaakt door het uitstekende acteerwerk waarbij dit ook het debuut was van Angela Lansbury.