Tystnaden (1963)

Die 2 vragen van Bas I. vielen me ook op:



En dan ook nog:

Alleen Anna heeft het telkens zo warm. Vooral in de laatste scène heel opvallend hoe Anna zit te zweten terwijl Johan met jas aan gewoon rustig zit en geen enkele last van de warmte schijnt te ondervinden. Dit moet toch haast een betekenis hebben? Kan iemand me op een van deze drie vragen antwoorden?

Ook vond ik het een schitterende, maar erg vervreemdende kijkervaring met schitterende acteerprestaties, mooie, bijzondere belichting en geen filmmuziek. Moet hem zeker nog eens zien.

PS. Sorry voor het onleesbare bericht met de vele spoilers.

Op IMDb is er al iemand die vermoedt dat er een incestueuze relatie is tussen Johan en Anna, ze zijn inderdaad wel erg "close" en hij/zij denkt ook dat de jurk waarin de dwergen Johan zetten daar een duidelijke aanwijzing toe is.
Vreemd...
Ik geloof dat ik deze nacht met deze film in mijn hoofd zal gaan slapen.

Ik zit het nu misschien wel wat ver te zoeken maar... Misschien is Johan wel Esters zoon. Door die woorden over haar bevruchting van Ester zou het misschien wel best kunnen dat de lesbische en dodelijk zieke Ester Johan aan Anna geschonken heeft. De film is in ieder geval op verschillende manieren te interpreteren. Mijn vier sterren lijken me dan ook wat te laag. Misschien is dit nog wel een betere film dan Het Zevende Zegel. Ik denk dat ik hem morgen nog eens herkijk.

Uiteraard wordt er in deze film vanalles gesuggereerd, maar het is vooral de onverklaarbare spanning tussen de verschillende personages die de film zo geniaal maakt. Een rationele verklaring zou dat voor een groot deel teniet doen denk ik, dus ik maak me er bewust niet druk in

Ja, dat klopt. Ik was gisteren zo enthousiast!

Opnieuw bekeken en met een halfje verhoogd. Ik vind geen minpunten dus ik geloof dat deze wel echt mijn top 10 in moet. Visueel ook prachtig.

Na begin deze week het tegenvallende Persona gezien te hebben wou ik dit jaar- tenminste nog een andere Bergman film zien en aangezien ik naar deze toch wel erg benieuwd was heb ik dus maar voor deze gekozen, en hoe jammer ik het ook viel weer best tegeh. Net als ik Persona toont deze film weer een hele lege, sombere, saaie, soms wat vreemde wereld vol onsympatieke personages die elkaar constant naar het leven staan. Positieve punten zijn dat hij voor zijn tijd erg gewaagt geweest moest zijn (neem onderwerpen als incest en voor zijn tijd redelijk explicite scenes met betrekking tot seks en masturbatie). Sommige lange (uitgerekte) shots vooral die met dat jochie konden me best intrigeren en het einde greep me erg aan maar voor de rest kan ik hier weinig mee. Ik houd opzich wel van lange films waar weinig in gebeurd of in gepraat wordt en de nadruk meer ligt op de symboliek en emotie maar deze film gaf me maar een naar gevoel en ik vond het dan ook verre van meesterlijk. Vind het erg zonde vooral als ik hierboven de berichten van oa Adrenal lees die zich er enthousiast over de film uitlaat, dat ik het niet kon zien maar goed het zij zo. Voorlopig zet ik Bergman maar even op een laag pitje...

2,5 sterren (omdat ik in een vrolijke bui ben en het kerst is)

Mooie film maar weer eens van Bergman. Hij weet als geen ander menselijke interactie in beeld te brengen en onderlinge verhoudingen tot de verbeelding te laten spreken.

Centraal staat voor mij wie van de zussen nu het minst sympathiek is. Op basis van de film zou je natuurlijk zeggen Anna. Zij wenst haar zus dood en verlaagd zichzelf om redelijk onduidelijk blijvende redenen (hoewel daar in een sleutelscene wel iets meer over bekend raakt) tot dubieuze verhoudingen met mannen om haar zus pijn te doen. Ik vermoed echter toch dat Esther de minste sympathie verdient. Ik vraag me dan ook wat zij wel niet gedaan moet hebben om haar zus tot dit gedrag te drijven. Interessant daarnaast ook de (lesbische) affectie die Esther heeft voor haar zus, wat hier natuurlijk mee te maken heeft. Blijf me er over verbazen hoe (ogenschijnlijk) eenvoudig Bergman dergelijke thematiek tot boeiende materie brengt in zijn films. Boeiendst waren zelfs nog de kleine avonturen in het hotel van Johan, die voor hem escapisme aan de weinig menselijke interactie moesten bieden.

Geweldig weer. 4,5 sterren.

Er staan al veel vragen op deze site over de inhoud van deze film en de achterliggende thema's. Wat bij mij vooral vraagtekens opriep was het gegeven dat 2 vrouwen samen reizen terwijl de een de ander tot op het bot haat. Waarom reis je samen ?
Zeker ook gezien het wrange slot een soort blooper ?.
Tenzij er vlak voor de reis zich wat heeft afgespeeld.
Ik kom er niet uit.

Pfff, ondanks de vele sexscenes, die in de jaren '60 veel stof deden opwaaien, en waarvoor zelfs mensen naar de bioscoop gingen die anders nooit een Bergman-film keken, vond ik het een uitermate zwaar op de maag liggende film.
Ik vond hem geloof ik zelfs zwaarder dan "Nattvardsgästerna", die ik vlak daarvoor zag. En daar zit helemaal geen sex of erotiek in...

Ik ga proberen om snel "Såsom i en spegel" te kijken. Ben héél benieuwd!

Zeer pittig werkje van Bergman waar niet zozeer de klasse ter discussie staat, maar wel de betekenis. Wat deze film zoiezo erg moeilijk te grijpen maakt is de vreselijk langzame opbouw. Vele scènes waar Johan door het hotel loopt, Ester flink aan het drinken en roken is, een butler die niet te plaatsen valt, aardig wat seksscènes (wat heeft de seks die Anna ziet met de rest van het verhaal te maken?) en af en toe komt er even een tank of een vermagerde ezel langs waar wij als kijker kunnen gissen naar de betekenis. Maar om een een of andere reden verveelde het nooit want ik was toch wel erg benieuwd waar het heen zou gaan. Op een gegeven moment zien we dat de spanningen tussen de zussen beginnen op te lopen en dan eindelijk houdt die stilte op.

Veel wordt duidelijk. Ester is altijd goed, geleerd en beschaafd ('superieur') en Anna heeft zo lange tijd naar haar opgekeken. Sinds de dood van hun vader is er iets veranderd. Voor Ester betekent dit dat ze doelloosheid inziet van wat vroeger goed leek (het gebrek aan een God). Anna ziet nu in dat ze al die tijd voor niets zoveel ontzag voor haar zus had gehad, terwijl Ester gewoon koud en liefdeloos was. Om zich hiervan af te zetten zoekt zij haar heil in lege seks, een onderwerp wat zeer gevoelig ligt bij Ester. Ester heeft zich nooit of zelden in dit soort affaires gestoken waar ze nu spijt van heeft. Ze is niet 'beter' hierdoor, slechts eenzamer. Maar de eenzaamheid bekruipt ook Anna, hoeveel seks ze ook heeft. Na afloop van de uitbarsting van de eeuwig verborgen gevoelens en onderhuidse spanningen, zit Ester buiten de kamer en ziet de dwergen van de komedievoorstelling die de doelloosheid van het leven lijken te symboliseren: er is geen hoger doel, dus vergeet je geleerdheid en je goedheid. Na afloop (wanneer ze in bed over zwellichamen begint) lijkt ze proberen vol te houden dat het niets voorstelt, maar volgens mij probeert ze alleen zichzelf te overtuigen. In ieder geval mijn interpretatie van de heftige scène(s).

Maar alsnog blijf ik met zoveel vraagtekens, met als grootste vraagstuk: Johan, en de relatie tussen de twee vrouwen. Met allebei lijkt hij bijzonder close te zijn, en er wordt wild gespeculeerd over de relatie tussen de drie. Hier en daar las ik al voorzichtige speculaties over dat Ester de moeder van Johan is. Dat vind ik zo gek nog niet. Ze heeft duidelijk bijzondere gevoelens jegens Johan en dat zou ook een antwoord kunnen zijn op de vraag waarom ze in leven blijft. Bovendien hebben we nog het einde, waar ze spreekt over bevruchting, en lijkt ze een (stiekeme?) boodschap te geven aan Johan, die hij 'wel zal begrijpen'. Anna zoekt er verder niets achter en lijkt erg opgelucht te zijn: de hele film lang heeft ze het snikheet maar dan vindt ze afkoeling en spoelt ze zichzelf schoon in de regen.Maar dan blijf ik nog met veel vragen zitten: wat voor invloed heeft dit dan gehad op de zussenrelatie?

Wat ook even genoemd mag worden is de zeer goede cinematografie, en de - zeker voor die tijd - heftige seksscènes die toch voor enig oproer gezorgd moet hebben. Maar het blijft een lastige en ontoegankelijke film, die de eerste kijkbeurt vooral toewerkt naar het heftige einde, en dat je bij een tweede (en een derde, vierde, vijfde...) kijkbeurt ook meer kunt ontdekken in het eerste uur. Mijn vierde Bergman was zeker de moeilijkste tot nu toe, maar absoluut de moeite waard en herziening sluit ik absoluut niet uit. Maar eerst nog maar even in zijn andere werk duiken.

4,0* (we zien wel wat tijd en eventuele herzieningen met de score gaat doen)

Dit vind ik werkelijk een idiote theorie. En wat zou dat voor betekenis hebben voor de film?

Prachtig stukje film.

Een mysterieus, broeierig en gespannen film, wat er precies gaande is, is moeilijk te zeggen. In ieder geval is duidelijk dat de twee vrouwen een gezamelijk verleden hebben. Hoe de synopsis er bij komt dat het zussen zijn weet ik niet, dat kan ik gemist hebben, maar ik voelde zelf meer een liefdesrelatie. Althans een verleden van... tegen het einde versterkt dat idee bij mij heel erg door de monoloog van Esther in bed. Natuurlijk ook omdat Anna wel heel doelbewust op zoek was naar een andere/nieuwe relatie.
En dan nog Johan, wiens kind zou dat zijn? De monoloog van Esther doet toch wat anders vermoeden dan wat de film in het begin suggereert.

In ieder geval heeft Tystnaden al zo'n hele fijne geheimzinnige waas over zich heen van sprekende gezichten, mooi camerawerk, die rare midgets in vreemde lange gangen (had wel wat weg van The Shining). Sowieso eentje die je nog wel even bezighoudt.

4*

Intrigerende film (weer) van Bergman, deze Tystnaden. Inmiddels de 5e die ik zag van deze bijzonder interessante regisseur. Echt overdonderen deed het me nog niet, maar boeiend was het wel.

Ten eerste deed deze film me (net als ook eerder vermeldt) een paar keer érg denken aan Kubrick's 'The Shining', met dat jochie in die gangen daar. Eén van die scénes kent ook het sterkste shot uit de hele film; waar-ie van bovenaf gefilmd wordt. Sowieso is deze film bijzonder fraai geschoten en kent ook deze Bergman weer een beklemmende sfeer. Tsja, en dan nog het mysterieuze verhaal.

Heb net in ieder geval al wel besloten (na het één en ander gelezen te hebben) om een halfje bij de score op te doen. De film spookt nog érg door m'n hoofd. Wie is nu eigenlijk de ''boosdoener''? Is het Anna, wier gedrag vreselijk is tegenover haar zus (ze wenst haar dood), of is het Esther, die misschien / waarschijnlijk iets vreselijks heeft gedaan in het verleden, om haar zus tot dit gedrag te drijven? En dan is er nog Johan - geweldige prestatie van dat jochie overigens. Zoveel scénes die vragen opwekken.

Erg interessant. Voor de rest is dit op audiovisueel vlak gewoon een érg sterk geheel. Prachtig, die scénes in de trein bijv. met dat geluid en die beelden. Bergman flikt het weer, op naar de volgende.

Om haar eigen lusten en verlangens nog eens extra aan te wakkeren? Ik vond het best een goede scène (sensueel en mooi gefilmd), die zeker en vast zijn functionaliteit had.


Maar dan blijf ik nog met veel vragen zitten: wat voor invloed heeft dit dan gehad op de zussenrelatie?

Goede vraag, al is mijn eerste gedachte na het zien van de film dat er een incestueuze, lesbische fascinatie van Esther naar Anna uitgaat, en dat dit Anna eveneens met afkeer vervuld. Uiteindelijk zien we een scène waarin Esther masturbeert en meldt ze de kijker dat ze ooit seks gehad heeft maar dat ze sindsdien een afkeer van mannen (of althans van hun sperma) had: ik vermoed dus dat zij lesbische driften heeft, vermoedelijk ook gericht op haar eigen bloedmooie zus.[. Voorts zou het misschien ook kunnen dat Esther inderdaad de moeder van Johan is, iets wat ik in elk geval sterk vermoed. Aangezien Esther wegens mij voorlopig vreemde redenen het kind heeft afgestaan aan Anna - die misschien geen kinderen kan krijgen? -, zou het kunnen dat Anna aanvoelt alsof ze wederom "vernederd" wordt: ze krijgt van haar "superieure" zus een kind cadeau waar ze zelf niet voor kan zorgen. Bovendien lijkt het erop alsof de affectie van Esther richting Johan veel liefdevoller is dan Anna, die haar "kind" veel killer behandelt zodat het voelt alsof het eerder in de weg loopt dan wat anders. Natuurlijk: het blijft allemaal nattevingerwerk en diverse antwoorden zijn mogelijk.
Leuk om hierover even van gedachten te wisselen, het frustreerde me dat er op de eerste twee pagina's veel te veel in algemene termen van bewieroking gesproken werd in plaats van concreter te gaan (ook al bestaat het "definitieve" antwoord dan misschien niet).
Graag zou ik dan ook weten wat de symboliek en de kracht van de eerste scène is, want dat is me blijkbaar ontgaan. Ik bekijk hem straks nog even terug in elk geval.


In eerste instantie was ik na het aflopen van de film een tikkeltje ontgoocheld in de slotnoot van Tystnaden. Dit komt allicht omdat ik hem teveel in relatie zag met Als in een Donkere Spiegel en De Avondmaalgasten: films - vooral de tweede - waarin het godsvraagstuk veel sterker aanwezig was en waarbij op het einde van beide films behoorlijke mokerslagen worden uitgedeeld. Dat miste ik bij Tystnaden, waarbij het einde al bij al behoorlijk leeg aanvoelde behalve een mooie monoloog van Esther (die het weliswaar niet haalt bij de krachtige passages van De Avondmaalgasten). Als we hem toch binnen de "Godstrilogie" moeten situeren, dan komt hij op dat punt het minst uit de verf van de drie.

Maar als film op zich vond ik hem erg aantrekkelijk. Ten eerste is de film bijzonder aantrekkelijk op visueel vlak: schitterend zwart-wit, knappe camerastandpunten, mooie invullingen van het shot,... Nykvist levert hier werkelijk subliem werk af. Zeker ook tijdens de paar erotische scènes, die erg zintuigelijk en krachtig in beeld gebracht werden.
Ten tweede is de hele film van een soort leegheid doordrongen, een vervreemding die op geen enkel moment (tenzij misschien de paar scènes in en om het café) gelost wordt. De verlaten gangen van het hotel en de haast energieloze personages die deze gangen bevolken stralen een soort weemoed uit en bevatten een onbehaaglijke sfeer die je ook in The Shining en L'Année Dernière à Marienbad aantreft (beide films vermeld ik, zoals velen hier, gezien de parallel van het verlaten grote hotel).
Tenslotte is de film vaag en bij momenten surrealistisch (dankzij de dwergen en de hotelbediende, maar ook die binnendringende tank op het lege dorpsplein bij maanlicht leverde een vreemd beeld op). De film roept veel vragen op en houdt de kijker in het ongewisse. Qua "aanklacht" tegen bepaalde maatschappelijke normen doet hij onder ten opzichte van andere Bergmanfilms (waaronder de twee andere delen uit de trilogie) wat mij betreft, maar er gaat een bijzonder sterke cinematografische en gevoelsmatige kracht uit van Tystnaden.

Voorlopig een nipte 4*, die na herziening kan uitgroeien tot een overtuigde 4* of misschien zelfs iets meer.


4*

Buitengewoon fascinerende film met een broeierige sfeer, die mij in meerdere opzichten deed denken aan Antonioni's l'Avventura en La Notte, die enkele jaren voor Tystnaden het licht zagen. En wat ik bij Sasom i en Spegel al vond, geldt hier in nog sterkere mate: Persona werpt zijn schaduw vooruit.

De camera zit weer dicht op de huid (gezichten vooral) en de belichting is groots. Met name de scènes in het hotel zijn soms ware schilderijen. Het nadrukkelijk inzoomen op details suggereert dat zo'n beetje alles zwanger gaat van betekenis, en dat geldt ook voor de dialogen, en voor het verhaal als geheel. Ook hier is het zoals Tomas zei in Nattvardgästerna: Ik sprak vervreemd van God, maar elk woord leek vol van betekenis.

Betekenis? Dat is hier de stiel van de stervende Ester, die haar gevecht met Anna, die wil leven zonder consequenties, verliest. Ester erkent in haar doodsstrijd uiteindelijk haar failliet; ze heeft in haar leven geen 'opvattingen' gevonden die stand hebben gehouden. Een hartverscheurend trieste scène. Het roemloze einde van het Grote Verhaal.

En toch... Ester slaagt er wel in om Johan nog iets van 'betekenis' mee te geven. Maar voor Anna breekt de grote stilte aan. Geen gezeur meer aan haar kop, over dat alles zo vreselijk belangrijk is. Allemaal eigendunk. Vrijheid! De regen is een weldaad na al die benauwenis in dat vreemde land, waar zij voorgoed afscheid van neemt, en waar Ester voor altijd achterblijft.

Johan zal er misschien nog wel eens naar terugkeren, ondanks dat hij het onbegrijpelijke verleden letterlijk onder het tapijt heeft geschoven. Hij kent de taal nu al een beetje...

De ontoereikendheid van de taal, vooral als betekenissen niet meer gedeeld, of niet (meer) begrepen worden. Dit in tegenstelling kennelijk tot bijvoorbeeld de muziek. Sebastian Bach verstaan Ester, Anna en de hotelbediende allemaal. Net zoals ze allen, ieder op hun eigen wijze, gek zijn op Johan. Het is het enige waar Anna en Ester het over eens zijn. Slechte communicatie? Nou, volgens mij slagen beiden er prima in om elkaar duidelijk te maken waar ze staan. Recht tegenover elkaar.

Als je Tystnaden louter beschouwt als een 'realistisch' verhaal, stuit je op de wel erg merkwaardige verhouding tussen de twee zusters, waarbij de gedachten onwillekeurig richting het scandaleuze gaan. Maar dat is niet erg overtuigend - niet erg 'realistisch' zou ik haast zeggen - al was het alleen maar omdat het sensationele en tegelijkertijd banale feit van een incestueuze relatie niet past in de tendens van de film. Ook de totale desinteresse van de man als Anna Ester getuige laat zijn van hun vrijpartij, spreekt boekdelen.

En natuurlijk heeft die man geen enkele interesse in zoiets als de 'ziel' van Anna. En Anna vind dat ook prima: 'Goed dat we elkaar niet kunnen verstaan', zegt ze tegen hem, nadat ze tot zichzelf haar grieven tegen Ester heeft uitgesproken.

Ester en Anna vertegenwoordigen voor mij twee verschillende houdingen tegenover het leven, in strijd met elkaar: Ester rationeel, beschouwend, zoekend naar betekenis, en Anna zinnelijk, impulsief, op zoek naar vrijheid.
Anna wint, ze bevrijdt zich van Ester...of verliest ze haar?

Bergman schijnt Tystnaden beschouwd te hebben als de laatste film waarin hij zich bezighield met grote, religieuze vragen. In verband daarmee was ik overigens tamelijk onthutst om in het Nederlandse Wikipedia-lemma over Bergman te lezen dat 'na de secularisatiegolf van de laatste decennia dergelijke onderwerpen [de grote levensvragen, de zin van het geloof, en schuld en boete] nog slechts van kunsthistorisch belang' zijn.

Kunsthistorisch belang. Dus van géén belang, proef ik daar uit. Met zulke statements geeft Wikipedia in ieder geval wel aardig de tijdgeest weer. En de geest van Anna.

Wellicht was het de setting, wellicht is het echt gewoon een saaie film. Veel onderhuidse spanning, alleen daar kwam ik nooit echt in.

De eerste 5 films waren goed tot zeer goed. Alleen hier slaat hij de plank echt mee mis. Eentje om over een aantal jaartjes weer eens te proberen.

Stuk voor stuk personages waar ik erg van heb genoten (vooral Johan vond ik prachtig spelen) en toch geef ik hem op dit moment ''maar'' 31/2* terwijl ik toch gek ben op dit soort films.
Ik denk dat het te maken heeft met 'A Short film about killing' die ik eerder vandaag heb gekeken en die is op z'n zachts gezegd snoeihard aangekomen. (en dat is werkelijk op z'n zachts gezegd)
Ik ga 'The Silence' dan ook binnenkort herzien als mijn hoofd er meer naar staat.

Mij deed de film meer aan 'Under the Rainbow' uit 1981 met Chevy Chase denken.

Dit is het eerste wat ik van Bergman zie en het is in ieder geval een fraaie aftrapper. Deze man weet hoe hij iets moet uitvoeren; erg smooth gefilmd en de acteurs zitten geheel op hun plaats. Ik heb trouwens nog nooit zo'n goede ober gezien die op een dergelijke manier voor zijn gasten klaar staat. Toen Ester ziek op bed lag kwam hij naar haar toe met onder andere een kam en een spiegeltje (zonder dat ze hier om vroeg). Dit geeft aan dat hij zich verplaatst in zijn medemens en dat reflecteert op zijn beurt weer de grondige werkwijze van Ingmar. Zo is er eigenlijk in iedere scène veel aandacht besteed aan het hoe en waarom. Ik wist niet direct wat het probleem nu was; de relatie tussen de twee vrouwen stond op een of andere manier onder druk maar ik kon niet zeggen wat er in hun hoofd om ging. Dit werd ongeveer duidelijk vanaf de scène bij het bed (wanneer Anna met die vent ligt te rotzooien en Ester bedroefd binnen komt lopen). Knap uitgespeeld en ook chapeau voor het jonge kereltje.

Vandaag na meer dan vijf jaar nog eens opnieuw bekeken en heeft niets aan kracht ingebouw. Voor zover mogelijk heb ik zelfs nog meer genoten van deze prachtige film. Ik heb er ook een langere recensie over geschreven op mijn weblog.

Had het niet van tevoren gedacht en heb al een hoop films van die beste man gezien, maar dit moet toch wel de meest vervreemdende Bergman zijn? Wat een tof werk is dit weer! Twee zussen, een zoon van hen brengen hun vakantie door in een vreemd land. Onderhuidse spanningen spelen op en ondertussen probeert de zoon zich te vermaken met de meest simpele dingen in een groot hotel. Kubrick heeft vast inspiratie opgedaan bij deze film voor The Shining. Trouwens dat is ook al zo'n beklemmende nare film zoals deze...

Maar daarbij houdt het rijtje filmmakers die goed gekeken hebben naar de film niet op. Een stel weirde dwergen die zich ook in het hotel bevinden, deed me denken aan Werner Herzogs debuurt Auch Zwerge haben klein angefangen. De sfeer in dat hotel en dan met name een weirde hotelbediende deed me denken aan Veit Helmers Tuvalu. Tot slot is er ook nog swingende jazz-muziek te horen, die rechtstreeks afkomstig is uit Bassie's walkman.

Prachtige beelden, beklemmende sfeer, hele subtiele onderhuidse spanningsopbouw totdat de explosie komt. Met als resultaat dat je in het begin, ondanks dat je weet dat er iets in de lucht hangt je toch betrokken voelt met de twee zussen, maar gaandeweg alleen maar meer van ze vervreemd raakt. Knap ook hoe het onuitgesproken verleden zo nadrukkelijk aanwezig is zonder dat er ook maar iets onthuld wordt. De rol van Johan, hoe geniaal en vertederend op zichzelf ook, zal uiteindelijk voornamelijk kracht zetten bij bovengenoemde punten.
Toch heb ik de eerste drie kwartier een beetje door moeten bijten. Ik ervoer het als een wel hele lange introductie tot de personages.
Wat ik jammer vind is dat de synopsis in het geval van deze film toch teveel weggeeft. Overigens zie ik dat bij veel films. Nu zal dat vast komen doordat de meeste synopsissen nou eenmaal een internationale officiële standaard hebben, maar ik vraag me toch af of daar op MM wel eens over gedacht is om dat aan te passen.
Hoe dan ook, dit was mijn tweede speelfilm van Bergman. En weer kan ik niet anders dan zijn kunstenaars-vakmanschap erkennen. 4*
En toch, ondanks dit alles ben ik niet weggeblazen. Maar misschien hoort dat ook wel helemaal niet bij Bergman.

Ik heb deze film eerder gezien en ik vond er toen niks aan. Dat is na deze herziening niet anders. Het is zo’n typische Bergman film met een uitermate neerslachtig verhaal vol symboliek over twee zusters, die elkaar (om onduidelijke redenen) het leven zuur maken. Ik heb als doodgewone filmconsument geen zin om de diepere betekenis van al die metaforen te achterhalen.
De cinematografie en het acteerwerk zijn weliswaar uitstekend, maar het verhaal is in mijn ogen veel te somber en zwaar op de hand om tot een positief eindoordeel te kunnen komen.

Op zich is dit niet moeilijk te volgen, maar de angel zit in wat niet gezegd wordt. Bepaalde zaken uit het verleden van de twee zussen zullen voor eeuwig in stilte gehuld blijven. Ester (Ingrid Thulin) is het geweten. Ze beantwoordt aan de strenge, traditionele normen en waarden van hun puriteinse opvoeding. Van lichamelijkheid heeft ze een afkeer. Gelukkig is ze niet, want ze heeft zelfdestructieve neigingen met haar overmatige gebruik van drank en sigaretten. Anna (Gunnel Lindblom) is haar tegenpool. Zij zoekt het lichamelijke op, volgt haar instinct, is hedonistisch. Om haar oudere zus te chocqueren overdrijft ze de promiscuïteit van haar escapades.

Isolement en vervreemding staan centraal: het koeterwaals van het personeel, de tank die om onbekende reden het stadje binnen rijdt, de onmogelijkheid om te communiceren, de gesloten deur, eenzaam sterven... Het gelaat van Ingrid Thulin drukt wanhoop en machteloosheid uit. Het jongetje is het meest hoopvolle personage. Met verwondering schippert het tussen de twee vrouwen, steekt van beiden wat op en weet enig contact te leggen met z'n omgeving.

Schaduwen en spiegels werken een beklemmende sfeer in de hand. We zien veel close-ups van gezichten. De camera beweegt langzaam en horizontaal. Snellere beweging krijgen de personages door een raam te zien. Zij staan stil terwijl de onbegrijpelijke wereld beweegt.

Lichamelijke en seksuele taboes werden doorbroken: urineren, zelfbevrediging... Een paar weken tevoren waren in de V.S. de censuurregels versoepeld. Veel Amerikanen gingen hiernaar kijken om de verkeerde reden.

Wederom een interessante Bergman, wederom deed het me allemaal weer erg weinig.

Interessant is Tystnaden zeker. Het onderwerp en het verhaal sprak me heel erg aan, zoals bij elke Bergman film wel het geval is. Er zitten zeker boeiende ontwikkelingen in deze film en Bergman was zijn tijd ver vooruit door met zo'n gedurfde film te komen. Al is het meeste natuurlijk weer heel erg suggestief. Je moet voor jezelf uitmaken wat je er van vind en wat je er achter zoekt. Veel van de achtergrond van de personages wordt er niet verteld. Er zit ontzettend veel symboliek in de film en veel om uit te gaan zoeken. Maar alles wordt dan weer op zo'n droge manier verteld. Het weet me gewoonweg niet te raken of over te halen om mee te denken in de film. Ik weet niet wat het is, maar Bergman weet me er nooit toe te zetten om echt iets bij zijn films te voelen. En dan houd het al snel op.

Acteerwerk is zeer goed. Toch geweldig om te zien dat de acteurs en actrices met deze behoorlijk moeilijke stof zo goed uit de voeten kunnen. Vooral het werk wat de twee leads laten zien is fantastisch.

Visueel wel de mooiste Bergman die ik zag. Er komen een aantal zeer mooie shots voorbij en alles is op een prachtige manier belicht. De mis-en-scène is geweldig.

Na Cries and Whispers had ik Bergman eigenlijk al opgegeven, maar wilde hem toch nog een kans geven. Helaas is het voor de zevende keer uitgelopen op een teleurstelling. Dit is dan ook echt de laatste film van Bergman voor mij.

Mijn eerste Bergman.

En ergens voelde dat heel urgent: alsof ik voor het eerst een kamer binnenliep die ik al veel eerder had moeten betreden. Beladen met een spervuur aan nieuwe releases, vereist het af en toe bewuste keuzes te gaan voor pareltjes uit de filmgeschiedenis. Tenminste, dat hoopte ik, want ik had me voorgenomen met zo min mogelijk voorkennis de wereld van deze Zweedse cineast te betreden.

De Grote Stilte smaakt naar meer. Een meesterwerk zie ik hier niet in - daarvoor greep de film me bij lange na niet genoeg bij de strot - maar de regie-capaciteiten van Bergman zijn evident. De Zweed blijkt een meester van de mise-en-scène en de belichting, een perfectionist pur sang. Ik had haast het gevoel dat ik privé-eigendom betrad, zo visueel eigen is de cinematografie van deze film.

Met het verhaal had ik helaas wel wat minder. Duidelijk was dat de film rustte op het thema-gedreven dramastuk tussen de twee hoofdrolspeelsters, maar dat samenspel kwam pas in de laatste akte écht goed los. Mijns inziens kwam dat vooral door het wat matige en soms overdreven (functionele, doch vervelende) acteerwerk van Gunnel Lindblom. Ingrid Thulin excelleerde wel, met name in het laatste halfuur.

De film kent veel elementen die ik niet helemaal kon plaatsen. Een groepje dwergen dat schijnbaar zonder reden meerdere malen in beeld verscheen, een mysterieus jongetje wiens rol mij nooit geheel duidelijk werd. Duidelijk is dat de wereld van de Grote Stilte imaginair is, maar daarbinnen had ik nog niet het gevoel alles evengoed te doorgronden. Toch intrigeerde het allemaal dusdanig dat ik deze film graag later nog eens zou herzien. Al is het alleen al om van Bergmans vakmanschap te genieten. Ik waag me in de toekomst denk ik (stukje bij beetje) aan het restant van zijn oeuvre.

3.5*

Twee zussen stranden in een hotel. De ernstige ziekte van Ester (Ingrid Thulin) zorgt ervoor dat Anna (Gunnel Lindblom) geen kant meer op kan. Zoals vaker bij Bergman verwordt de wereld tot een microkosmos. Het grote daarbuiten is een enigma. Beroemd is het moment waarop Anna’s zoon Johan (Jorgen Lindstrom) een tank ziet passeren in het vreemde land met haar vreemde taal. Komen we ergens in Tystnaden dichterbij de wil om te begrijpen? In de leegte van het hotel wint het conflict het van de toenadering.

Tystnaden is het zwaarmoedige sluitstuk van Bergmans zogeheten God-trilogie. Ontdaan van enige context is dat label hier nogal misleidend: in deze desolate filmwereld is God vooral een abstractie, een vervlogen kracht die je constant ontglipt. Roger Ebert verwoordde dat heel treffend. Voor hem verwijst alleen Nattvardsgästerna (1962) direct naar de stilte van God. Såsom i en spegel (1961) beperkt zich tot implicaties, waarop Tystnaden dan de staat van de wereld voorbij de theologie laat zien. Stilte verwordt tot afwezigheid, de eenzaamheid is tastbaar. Het mysterie van Bergmans beste film kent geen simpele oplossingen. Misschien zijn er überhaupt geen antwoorden, aangezien zelfs haar vragen zich niet gemakkelijk laten ontsluiten. Tystnaden is daarmee een interessante tegenhanger van Persona (1966). Beide titels hullen zich in meerdere dikke betekenislagen, maar Persona is gerichter geanalyseerd en spreekt nog een stuk directer tot de verbeelding. Het raam waardoor Johan de wereld bekijkt is een spiegel geworden.

Bron beschouwing

Een minimum aan plot, een maximum aan suggestie en onderhuidse spanning, en een mijnenveld van haat en liefde, aantrekking en afstoting, frustratie en woede. Ik ben nooit op zoek geweest naar verklaringen voor mogelijke symboliek in deze film: het onidentificeerbare Timoka met zijn onverstaanbare taal en zijn oorlogsdreiging is een probaat decor om de miscommunicatie en het gebrek aan wezenlijk contact des te duidelijker te laten uitkomen, de circusdwergen benadrukken de magische en mysterieuze werkelijkheid zoals Johan die waarneemt, en verder is alles geconcentreerd op het tot in die diepste diepten uitdiepen van de relatie tussen de twee zusters. De profundis – "vanuit de diepte roep ik tot u, Heer" – kijk, daar is dan toch een religieuze invalshoek.
        De zieke en "verfijnde" Esther lijkt misschien de meeste sympathie op te wekken, maar haar bemoeizucht gaat mij zó tegenstaan dat ik uiteindelijk met geen van beide zusters echte affiniteit kan voelen. Anna ligt met een man op een kamer, en Esther gaat haar daar opzoeken – waar bemóéit ze zich mee?! (Ook in het "echte leven" ben ik overgevoelig voor mensen die mij vertellen hoe ik moet leven.) Gelukkig zijn daar dan nog Johan en de lieve en guitige hotelbediende; bij de eerste moest ik vaak denken aan G.K. van het Reve's Werther Nieland die ook steeds de mysterieuze gedragingen der volwassenen probeert te duiden, en de tweede deed Roger Ebert denken aan Jacques Tati's monsieur Hulot.
        Loodzwaar, gitzwart, prachtig gespeeld en gefotografeerd, maar aan het bezwaar van intellectuele geconstrueerdheid en daardoor gekunsteldheid –iets waar je wel meer Bergmanfilms van kan betichten– ontkomt Tystnaden voor mij niet helemaal, en gedurende anderhalf uur mijn aandacht erbij houden lukt me niet.
        Voetnoot: in veel berichten hierboven wordt gespeculeerd over de mogelijkheid dat Johan niet de zoon van Anna is maar van Esther. In de gebundelde scenario's van de trilogie (ook in het Nederlands verschenen als de Ingmar Bergman filmtrilogie, Bruna 1965) heeft Bergman het al in het begin van het script van De grote stilte over Anna en "haar zoontje Johan", maar je kunt natuurlijk ook weer tegenwerpen dat Bergman in de uiteindelijke verfilming het ouderschap niet voor niets in het midden laat.

Mooie ingetogen en dramatische film ala Bergman
Prachtig gespeeld door de acteurs, Zeker een keer kijken

Ik heb nu al een aantal films gezien van Bergman en kan zijn films voorlopig maar moeilijk vatten. Ook deze Tystnaden valt daaronder. Een film die wellicht bol staat van de symboliek, maar die ik bij een eerste kijkbeurt voorlopig niet kan plaatsen.

Intrigerend is de film wel. En bovendien mooi en sfeervol gemaakt waarbij de relatie tussen beide zussen centraal staat. Prima geacteerd ook. De film straalt een zekere klasse uit, maar komt voorlopig voor me onvoldoende tot zijn recht. Ook hier en daar mooie camerastandpunten zoals bijvoorbeeld het moment dat de bediende binnenkomt en de camera op de spiegel gericht staat.

Daar waar ik Persona wel betekenis kon geven, kan ik hier Tystnaden weinig verklaren. Toch bevat de film voldoende elementen (op technisch vlak) om hem zeker te waarderen.