Tystnaden (1963)

Mooie ingetogen en dramatische film ala Bergman

Prachtig gespeeld door de acteurs, Zeker een keer kijken

Ik heb nu al een aantal films gezien van Bergman en kan zijn films voorlopig maar moeilijk vatten. Ook deze Tystnaden valt daaronder. Een film die wellicht bol staat van de symboliek, maar die ik bij een eerste kijkbeurt voorlopig niet kan plaatsen.

Intrigerend is de film wel. En bovendien mooi en sfeervol gemaakt waarbij de relatie tussen beide zussen centraal staat. Prima geacteerd ook. De film straalt een zekere klasse uit, maar komt voorlopig voor me onvoldoende tot zijn recht. Ook hier en daar mooie camerastandpunten zoals bijvoorbeeld het moment dat de bediende binnenkomt en de camera op de spiegel gericht staat.

Daar waar ik Persona wel betekenis kon geven, kan ik hier Tystnaden weinig verklaren. Toch bevat de film voldoende elementen (op technisch vlak) om hem zeker te waarderen.

‘’I didn't want to accept my wretched role. But now it's too damn lonely. We try out attitudes and find them all worthless. The forces are all too strong. I mean the forces... the horrible forces. You need to watch your step among all the ghosts and memories.’’

Mijn derde Bergman na Det Sjunde Inseglet en het prachtige Persona. Dat Tystnaden de tegenhanger van Persona wordt genoemd kan ik goed begrijpen, maar qua niveau doen de beide films niet veel voor elkaar onder.

De setting is prachtig en symbolisch. In een vreemd land waar Ester en Anna niemand kunnen begrijpen, begrijpen ze juist elkaar het minst. Begrijpen hebben ze elkaar sowieso nooit gedaan, en beide hoofdpersonages voelen zich verschrikkelijk eenzaam – wat uiteraard logisch is als niemand je begrijpt.

De hele film staat in teken van de tweestrijd tussen de conventionele Ester en haar zus Anna die zich, na lang tegen haar zus opgekeken te hebben, van dat conventionele af probeert te zetten. Echter heeft het Ester niets anders dan leegte heeft gebracht, en vindt ook Anna geen toenadering bij de mensen om haar heen en daarmee ook geen betekenis in haar leven. Ze draagt het verleden nog veel te veel met zich mee en kan zich niet van Ester loswurmen. Maar waar Ester uiteindelijk ten onder gaat, gloort er voor Anna misschien nog hoop – de verstikkende invloed die Ester en haar verleden op haar hadden maakt plaats voor een definitieve breuk met Ester en haar verleden.

De brief die Johan uiteindelijk krijgt van Ester (words in a foreign language) kan Anna uiteraard niet begrijpen: Ester en Anna hebben altijd in een andere taal met elkaar gecommuniceerd. Johan moet ze wel kunnen begrijpen – het is immers (naar alle waarschijnlijkheid) de zoon van Ester en zij praten dus in dezelfde taal.

Wat Johan betreft vermoed ik dat Ester ooit in een moment van zwakte, ze is immers manisch, met een man naar bed is gegaan en van daaruit Johan heeft gekregen. Vandaar dat ze walgt van de erectie. En omdat het krijgen van Johan niet in haar ideaalbeeld past, heeft ze besloten Johan aan Anna ‘te geven’ – iets wat Anna eveneens nooit heeft kunnen verkroppen. Het kan een verklaring zijn waarom Johan zowel toenadering zoekt bij Anna als Ester.

Boeiend, beklijvend en het biedt stof tot nadenken. Tystnaden krijgt 4 welverdiende sterren.

Ik had het eigenlijk al opgegeven met Bergman. The Seventh Seal ging nog wel, maar de overige films die ik van hem heb gezien vielen niet in de smaak. Vanwege de goede beoordeling deze toch maar eens gekeken, maar ik denk dat dit echt mijn laatste Bergman is. Kennelijk valt hier heel veel uit te halen, maar dat is dan toch grotendeels langs mij heen gegaan. Het is een nogal zwaarmoedig verhaal over twee zussen die elkaar (om voor de kijker niet al te duidelijke redenen) niet kunnen uitstaan. Het raakte mij nergens en kon mij ook niet boeien. Er zal vast een hoop symboliek achter zitten, maar dat haal ik er toch echt niet uit en de film nodigde ook niet uit om nog eens uitgebreid naar de betekenis van een en ander te gaan zoeken.

Vroeger, toen ik nog een kleine jongen was, had het begrip ‘Zweedse film’ een merkwaardige aantrekkingskracht. In Zweedse films, zo wist je, werd nog wel eens aan seks gedaan en zag je wel eens een verdwaalde tiet opduiken. Het was ook het begin van Woody Allen’s fascinatie voor films van Ingmar Bergman bijvoorbeeld.

Op dat gebied komt de kijker bij ‘Tystnaden’ uit 1963 ruim voldoende aan zijn trekken. De seks dient hier vooral om het verschil tussen twee zussen te schetsen in scènes die voorbij komen als flarden uit een droom. De vraag kan worden opgeworpen of datgene dat we in ‘Tystnaden’ zien niet helemaal voortkomt uit de door koortsdromen aangejaagde fantasie van één van de hoofdrolspelers en of de twee zussen niet twee kanten van hetzelfde personage laten zien. Een theorie die ik niet zelf heb verzonnen, maar door de reeds genoemde Woody Allen is beschreven.

Hoe dan ook: Bergman trakteert de kijker op schitterende beelden en haalt het beste naar boven in Ingrid Thulin en Gunnel Lindblom, de twee actrices die de film dragen.