Borgman (2013)
mijn stem
978 stemmen
Nederland / België / Denemarken
Thriller
113 minuten
geregisseerd door Alex van Warmerdam
met Jan Bijvoet, Hadewych Minis en Jeroen Perceval
Borgman is een donkere vertelling waarin het personage Camiel Borgman centraal staat. Hij arriveert als een buitenstaander in de omheinde lanen van een villawijk. Zijn komst is het begin van een reeks verontrustende gebeurtenissen rond de zorgvuldig opgetrokken façade van een arrogant, welgesteld echtpaar, hun drie kinderen en het kindermeisje.
7
geplaatst: 20 juni 2016, 00:09 uur
Aanzetten tot een analyse en interpretatie van Van Warmerdams Borgman
‘Wij zijn geboren in het westen; in het westen heerst nou eenmaal welvaart. Kunnen we niks aan doen’
Een mise-en-abyme of spiegeltekst is een klein verhaal in een groter verhaal, een ingebed narratief, waarin het grotere verhaal a.h.w. gespiegeld wordt; zonder hier uitputtend te betogen dat het toneelstuk dat Borgmans bentgenoten opvoeren in de film Borgman, formeel volledig aan deze verhaaltechnische structuur voldoet, vermoed ik dat in het toneelstuk op z'n minst een aanwijzing zit om één van de thematische aspecten van deze film – het is de vraag of een dergelijk postmodern angehauchte film tot een een enkelvoudige thematiek teruggebracht dient te worden - te kunnen duiden.
In het toneelstuk dat het collectief rondom Camiel opvoert, worden, na enige potsierlijke nabootsingen van wat voor ballet door zou kunnen gaan, twee borden het toneel opgetrokken met de tekst “Ich bin” en “Wir sind”. Het is deze tegenstelling, individu tegenover collectief, die veelbetekenend lijkt in de film.
Het geprivilegieerde stel dat de opulente villa bewoont waar Borgman aanbelt, wordt van meet af aan als weinig harmonieus weggezet. De man, Richard, heeft slechts de geringste aanleiding nodig om in agressieve achterdocht te ontvlammen en de vreemdeling, die enkel de suggestie wekt zijn vrouw te kennen, als een genadeloze kopschopper in elkaar te beuken. De ochtend na dit voorval wijst zijn vrouw, Marina, een lichamelijke toenaderingspoging van Richard resoluut af.
Het stel heeft geheimen voor elkaar. Richard heeft problemen op zijn werk, waar hij weinig openheid over betracht. Marina geeft Borgman onderdak zonder dat Richard er weet van mag hebben. De opvoeding van de kinderen laten zij over aan de au-pair, Stine, die met name Marina met weinig warme mede-menselijkheid bejegent (‘I’m warning you, Stine, there are ten others to take your place.’). Ruzies over wie de kinderen naar school moet brengen, worden beslecht door dit aan wildvreemden over te laten – die overigens de kinderen drogeren en met een fallische scalpel in een muf ondergronds hol binnendringen; met name het Belgische deel van het filmhuispubliek moet dit met onbehagen bekeken hebben. Dat de kinderen uiteindelijk nog gedrogeerd worden binnengedragen wordt niet of amper opgemerkt. Welbeschouwd is er buiten de formele aanwezigheid van een kroost (en een vermoedelijk torenhoge hypotheek) weinig dat de echtgenoten aan elkaar bindt.
Wanneer Marina al een uiting van genegenheid doet: ‘Wij moeten elkaar vertrouwen … en liefhebben’, werpt de context waarin zij dit doet, een ironiserend licht op de waarachtigheid van haar woorden: ze liegt Richard op dat moment voor dat de tuinman ontslag heeft genomen en is daarnaast juist bezig de sporen uit te wissen van de moord die Camiel op hun tuinman heeft gepleegd. Daar weet zij weliswaar vermoedelijk het fijne niet van, maar na het gesprek met Camiel (‘Die tuinman, heb je daar een band mee?’) moet zij op z’n minst het vermoeden van onzuivere koffie hebben.
De echtelieden worden neergezet als egocentrische, weinig (waarachtig) empathische (Marina houdt de schijn van empathie op) individuen die een bevoorrechte positie bekleden in een samenleving waarin dergelijke eigenschappen, met enig cynisme, een voordeel bieden voor het behalen van maatschappelijk succes. Twee tamelijk decadente exponenten van de in individualisering en zelfverwezenlijking doorgeslagen Westerse beschaving. Kortom als exegeten van het credo: ‘Ich bin’.
Richard is een nauwelijks verholen racist, die een blanke huidskleur de voornaamste kwalificatie vindt bij de aanname van een nieuwe tuinman, terwijl Marina’s aanvallen van white guilt, weinig overtuigend overkomen; ze doen ofwel in hun gemeenplaatsigheid nogal geveinsd aan: ‘Ik voel me zo schuldig. Wij hebben het zo goed. Wij hebben geluk en de gelukkigen moeten worden gestraft.’, of ze worden door de absurde omkeringen haast hilarisch van hypocrisie en opvoedkundig onvermogen, zoals haar tirade na het vinden van Isoldes kapotte beer: ‘Die beer is met liefde door mensenhanden in elkaar gezet. Misschien wel door kinderhanden. Van kinderen die het lang niet zo goed hebben als jij. Kinderen die honger hebben, die niet naar school kunnen.’ Op die beer wil ik aan het eind overigens nog even terugkomen.
Tegenover de ‘Ich bin’ van deze ‘beschaafde’ eenlingen staat het ‘Wir sind’ van de zonderlingen rondom Camiel. Deze a- of immorele nomaden werken samen aan hun ontwrichtende ‘projecten’. Tegenover de oppervlakkige civilisatie van de echtelieden worden zij gepresenteerd in de context van het natuurlijke. Zo slapen ze in holen, doen ze zich voor als tuinmannen, schieten ze als Amazone-indianen met blaasbuizen pijltjes gedrenkt in gif, dat qua substantie het midden houden tussen oorsmeer en marmiet, en lijken zij de gedaante van honden aan te kunnen nemen.
Dat laatste doet vermoeden dat we met mythologische of anderszins bovenmenselijke wezens te maken hebben. Een ander element dat in deze richting wijst, is de gehurkte pose die een naakte Camiel aanneemt bovenop het slapende lichaam van Marina. Deze pose is een haast exacte kopie van de iconografie rondom de ‘Alp’, een wezen uit de Germaanse folklore. Het feit dat Marina op die momenten gewelddadige nachtmerries ervaart, strookt met deze specifieke mythologie, waar ook het Duitse Alptraum (= nachtmerrie) van is afgeleid.
Over de exacte aard van Camiel en de zijnen blijft de kijker in het ongewisse. Of het nu om mensen gaat, pre-christelijke natuurgoden, True-Bloodachtige shapeshifters, gevallen engelen, waar het faux-Bijbelmotto en Camiels naam op alluderen, of een rondtrekkend absurdistisch toneelgezelschap (een soort letterlijke Dogtroep)*, de exacte aard van hun wezen is van weinig belang, van belang is dat het om een gezelschap gaat, een gemeenschap. Een gemeenschap die er, indien we het motto inderdaad op hen moeten betrekken, op uit is om hun ‘gelederen te versterken’, waarbij ze handig gebruik maken van het egocentrisme dat onder het huiddiepe laagje beschaving schuilgaat van de cultuur die zij de rug toekeren.
Veelzeggend is hoe zij na hun kortstondige verblijf in de ‘bewoonde wereld’ met inderdaad versterkte gelederen weer in de natuur terugkeren, die overigens, amper duidelijk begrensd, begint waar de tuin van Richard en Marina ophoudt. Dit motief van natuurlijkheid wordt versterkt door het uitblijven van muziek tijdens de eindcredits; we horen enkel natuurgeluiden en insectengezoem.
De verbondenheid met de aarde en de thematiek van een verziekte beschaving echoot ook in de merkwaardige ‘beerscene’ waar ik nog op terug zou komen. Isolde haalt het stro of hooi uit haar beer (nou weet ik weinig van de vulling van knuffeldieren, maar ik vermoed dat hooi ongebruikelijk is) en vervangt dit met aarde. De beer heeft zij opengemaakt op de rug, een plek die op een pregnante manier doet denken aan de littekens die Camiel, de anderen, en na de amateurchirurgische ingrepen van Ludwig ook de kinderen en Stine, op hun rug hebben. Hooi is gedroogd gras, verdord, uitgebloeid. Dit vervangt Isolde, die van alle kinderen het meest ontvankelijk blijkt voor de verlokkingen van Camiel, door aarde, grond, vruchtbare bodem. De grond waarin de verdorde stromannen van de geïndividualiseerde beschaving begraven worden en waarop de tuinmannen vlak voordat zij vertrekken nieuw gras zaaien.
** Interessant binnen deze context is evenwel dat in veel reviews van de film en in interviews met Van Warmerdam de generieke context van de film ter sprake komt, namelijk het genre van de home invasion. Parallellen met Haneke (Funny Games) en Pasolini (Teorema) worden getrokken, maar leiden niet echt tot opvallende interpretatieve inzichten; in interviews wuift Van Warmerdam bovendien elke beïnvloeding nonchalant weg met de opmerking dat hij de film niet gezien heeft. Behalve als filmgenre doet het narratief, of liever het fenomeen, van de home invasion zich echter ook voor als non-fictie, dat wil zeggen in de ‘echte’ wereld.
De meest beruchte huisinvasie is allicht gepleegd door de Manson-adepten die eind jaren ’60 op gruwelijke wijze een eind maakten aan het leven van actrice Sharon Tate (en haar ongeboren kind). Enige parallellen met Borgman zijn wel te trekken. De bent van Borgman vertoont bijvoorbeeld sektarische trekken: centraal staat een charismatische leider, die in naam enkele fonologische overeenkomsten met Charlie Manson vertoont (Camiel en Charlie/ Borgman en Manson) – overigens zijn er ook overeenkomsten in haardracht; in de groep heerst een normatief stelsel dat afwijkt van het gangbare maatschappelijke model en zowel bij de Manson-aanhangers als bij Borgmans bende zijn anti-burgerlijke tendensen te onderscheiden. Ten slotte is er een analogie in de gewelddadige rol die vrouwen spelen in beide commune-achtige gemeenschappen.
‘Wij zijn geboren in het westen; in het westen heerst nou eenmaal welvaart. Kunnen we niks aan doen’
Een mise-en-abyme of spiegeltekst is een klein verhaal in een groter verhaal, een ingebed narratief, waarin het grotere verhaal a.h.w. gespiegeld wordt; zonder hier uitputtend te betogen dat het toneelstuk dat Borgmans bentgenoten opvoeren in de film Borgman, formeel volledig aan deze verhaaltechnische structuur voldoet, vermoed ik dat in het toneelstuk op z'n minst een aanwijzing zit om één van de thematische aspecten van deze film – het is de vraag of een dergelijk postmodern angehauchte film tot een een enkelvoudige thematiek teruggebracht dient te worden - te kunnen duiden.
In het toneelstuk dat het collectief rondom Camiel opvoert, worden, na enige potsierlijke nabootsingen van wat voor ballet door zou kunnen gaan, twee borden het toneel opgetrokken met de tekst “Ich bin” en “Wir sind”. Het is deze tegenstelling, individu tegenover collectief, die veelbetekenend lijkt in de film.
Het geprivilegieerde stel dat de opulente villa bewoont waar Borgman aanbelt, wordt van meet af aan als weinig harmonieus weggezet. De man, Richard, heeft slechts de geringste aanleiding nodig om in agressieve achterdocht te ontvlammen en de vreemdeling, die enkel de suggestie wekt zijn vrouw te kennen, als een genadeloze kopschopper in elkaar te beuken. De ochtend na dit voorval wijst zijn vrouw, Marina, een lichamelijke toenaderingspoging van Richard resoluut af.
Het stel heeft geheimen voor elkaar. Richard heeft problemen op zijn werk, waar hij weinig openheid over betracht. Marina geeft Borgman onderdak zonder dat Richard er weet van mag hebben. De opvoeding van de kinderen laten zij over aan de au-pair, Stine, die met name Marina met weinig warme mede-menselijkheid bejegent (‘I’m warning you, Stine, there are ten others to take your place.’). Ruzies over wie de kinderen naar school moet brengen, worden beslecht door dit aan wildvreemden over te laten – die overigens de kinderen drogeren en met een fallische scalpel in een muf ondergronds hol binnendringen; met name het Belgische deel van het filmhuispubliek moet dit met onbehagen bekeken hebben. Dat de kinderen uiteindelijk nog gedrogeerd worden binnengedragen wordt niet of amper opgemerkt. Welbeschouwd is er buiten de formele aanwezigheid van een kroost (en een vermoedelijk torenhoge hypotheek) weinig dat de echtgenoten aan elkaar bindt.
Wanneer Marina al een uiting van genegenheid doet: ‘Wij moeten elkaar vertrouwen … en liefhebben’, werpt de context waarin zij dit doet, een ironiserend licht op de waarachtigheid van haar woorden: ze liegt Richard op dat moment voor dat de tuinman ontslag heeft genomen en is daarnaast juist bezig de sporen uit te wissen van de moord die Camiel op hun tuinman heeft gepleegd. Daar weet zij weliswaar vermoedelijk het fijne niet van, maar na het gesprek met Camiel (‘Die tuinman, heb je daar een band mee?’) moet zij op z’n minst het vermoeden van onzuivere koffie hebben.
De echtelieden worden neergezet als egocentrische, weinig (waarachtig) empathische (Marina houdt de schijn van empathie op) individuen die een bevoorrechte positie bekleden in een samenleving waarin dergelijke eigenschappen, met enig cynisme, een voordeel bieden voor het behalen van maatschappelijk succes. Twee tamelijk decadente exponenten van de in individualisering en zelfverwezenlijking doorgeslagen Westerse beschaving. Kortom als exegeten van het credo: ‘Ich bin’.
Richard is een nauwelijks verholen racist, die een blanke huidskleur de voornaamste kwalificatie vindt bij de aanname van een nieuwe tuinman, terwijl Marina’s aanvallen van white guilt, weinig overtuigend overkomen; ze doen ofwel in hun gemeenplaatsigheid nogal geveinsd aan: ‘Ik voel me zo schuldig. Wij hebben het zo goed. Wij hebben geluk en de gelukkigen moeten worden gestraft.’, of ze worden door de absurde omkeringen haast hilarisch van hypocrisie en opvoedkundig onvermogen, zoals haar tirade na het vinden van Isoldes kapotte beer: ‘Die beer is met liefde door mensenhanden in elkaar gezet. Misschien wel door kinderhanden. Van kinderen die het lang niet zo goed hebben als jij. Kinderen die honger hebben, die niet naar school kunnen.’ Op die beer wil ik aan het eind overigens nog even terugkomen.
Tegenover de ‘Ich bin’ van deze ‘beschaafde’ eenlingen staat het ‘Wir sind’ van de zonderlingen rondom Camiel. Deze a- of immorele nomaden werken samen aan hun ontwrichtende ‘projecten’. Tegenover de oppervlakkige civilisatie van de echtelieden worden zij gepresenteerd in de context van het natuurlijke. Zo slapen ze in holen, doen ze zich voor als tuinmannen, schieten ze als Amazone-indianen met blaasbuizen pijltjes gedrenkt in gif, dat qua substantie het midden houden tussen oorsmeer en marmiet, en lijken zij de gedaante van honden aan te kunnen nemen.
Dat laatste doet vermoeden dat we met mythologische of anderszins bovenmenselijke wezens te maken hebben. Een ander element dat in deze richting wijst, is de gehurkte pose die een naakte Camiel aanneemt bovenop het slapende lichaam van Marina. Deze pose is een haast exacte kopie van de iconografie rondom de ‘Alp’, een wezen uit de Germaanse folklore. Het feit dat Marina op die momenten gewelddadige nachtmerries ervaart, strookt met deze specifieke mythologie, waar ook het Duitse Alptraum (= nachtmerrie) van is afgeleid.
Over de exacte aard van Camiel en de zijnen blijft de kijker in het ongewisse. Of het nu om mensen gaat, pre-christelijke natuurgoden, True-Bloodachtige shapeshifters, gevallen engelen, waar het faux-Bijbelmotto en Camiels naam op alluderen, of een rondtrekkend absurdistisch toneelgezelschap (een soort letterlijke Dogtroep)*, de exacte aard van hun wezen is van weinig belang, van belang is dat het om een gezelschap gaat, een gemeenschap. Een gemeenschap die er, indien we het motto inderdaad op hen moeten betrekken, op uit is om hun ‘gelederen te versterken’, waarbij ze handig gebruik maken van het egocentrisme dat onder het huiddiepe laagje beschaving schuilgaat van de cultuur die zij de rug toekeren.
Veelzeggend is hoe zij na hun kortstondige verblijf in de ‘bewoonde wereld’ met inderdaad versterkte gelederen weer in de natuur terugkeren, die overigens, amper duidelijk begrensd, begint waar de tuin van Richard en Marina ophoudt. Dit motief van natuurlijkheid wordt versterkt door het uitblijven van muziek tijdens de eindcredits; we horen enkel natuurgeluiden en insectengezoem.
De verbondenheid met de aarde en de thematiek van een verziekte beschaving echoot ook in de merkwaardige ‘beerscene’ waar ik nog op terug zou komen. Isolde haalt het stro of hooi uit haar beer (nou weet ik weinig van de vulling van knuffeldieren, maar ik vermoed dat hooi ongebruikelijk is) en vervangt dit met aarde. De beer heeft zij opengemaakt op de rug, een plek die op een pregnante manier doet denken aan de littekens die Camiel, de anderen, en na de amateurchirurgische ingrepen van Ludwig ook de kinderen en Stine, op hun rug hebben. Hooi is gedroogd gras, verdord, uitgebloeid. Dit vervangt Isolde, die van alle kinderen het meest ontvankelijk blijkt voor de verlokkingen van Camiel, door aarde, grond, vruchtbare bodem. De grond waarin de verdorde stromannen van de geïndividualiseerde beschaving begraven worden en waarop de tuinmannen vlak voordat zij vertrekken nieuw gras zaaien.
** Interessant binnen deze context is evenwel dat in veel reviews van de film en in interviews met Van Warmerdam de generieke context van de film ter sprake komt, namelijk het genre van de home invasion. Parallellen met Haneke (Funny Games) en Pasolini (Teorema) worden getrokken, maar leiden niet echt tot opvallende interpretatieve inzichten; in interviews wuift Van Warmerdam bovendien elke beïnvloeding nonchalant weg met de opmerking dat hij de film niet gezien heeft. Behalve als filmgenre doet het narratief, of liever het fenomeen, van de home invasion zich echter ook voor als non-fictie, dat wil zeggen in de ‘echte’ wereld.
De meest beruchte huisinvasie is allicht gepleegd door de Manson-adepten die eind jaren ’60 op gruwelijke wijze een eind maakten aan het leven van actrice Sharon Tate (en haar ongeboren kind). Enige parallellen met Borgman zijn wel te trekken. De bent van Borgman vertoont bijvoorbeeld sektarische trekken: centraal staat een charismatische leider, die in naam enkele fonologische overeenkomsten met Charlie Manson vertoont (Camiel en Charlie/ Borgman en Manson) – overigens zijn er ook overeenkomsten in haardracht; in de groep heerst een normatief stelsel dat afwijkt van het gangbare maatschappelijke model en zowel bij de Manson-aanhangers als bij Borgmans bende zijn anti-burgerlijke tendensen te onderscheiden. Ten slotte is er een analogie in de gewelddadige rol die vrouwen spelen in beide commune-achtige gemeenschappen.
0
geplaatst: 28 oktober 2016, 12:25 uur
Een film die ik al eens eerder had gezien. Het stond me vooral bij dat er nogal wat geweld in zat voor van Warmerdam begrippen. En dat bleek ook wel te kloppen. Toch is het wel nog steeds een goede film. Een absurde thriller over een man die een heel gezin overneemt. De film bouwt mooi op, heeft uiteraard weer regelmatig heerlijke dialogen en is ook best spannend. Je blijft benieuwd hoe dit af gaat lopen. En daarom is het einde eigenlijk een beetje een afknapper. Maar toch een prima film.
0
geplaatst: 28 oktober 2016, 12:40 uur
TheDiningDead schreef:
Aanzetten tot een analyse en interpretatie van Van Warmerdams Borgman
‘Wij zijn geboren in het westen; in het westen heerst nou eenmaal welvaart. Kunnen we niks aan doen’
Een mise-en-abyme of spiegeltekst is een klein verhaal in een groter verhaal, een ingebed narratief, waarin het grotere verhaal a.h.w. gespiegeld wordt; zonder hier uitputtend te betogen dat het toneelstuk dat Borgmans bentgenoten opvoeren in de film Borgman, formeel volledig aan deze verhaaltechnische structuur voldoet, vermoed ik dat in het toneelstuk op z'n minst een aanwijzing zit om één van de thematische aspecten van deze film – het is de vraag of een dergelijk postmodern angehauchte film tot een een enkelvoudige thematiek teruggebracht dient te worden - te kunnen duiden.
In het toneelstuk dat het collectief rondom Camiel opvoert, worden, na enige potsierlijke nabootsingen van wat voor ballet door zou kunnen gaan, twee borden het toneel opgetrokken met de tekst “Ich bin” en “Wir sind”. Het is deze tegenstelling, individu tegenover collectief, die veelbetekenend lijkt in de film.
Het geprivilegieerde stel dat de opulente villa bewoont waar Borgman aanbelt, wordt van meet af aan als weinig harmonieus weggezet. De man, Richard, heeft slechts de geringste aanleiding nodig om in agressieve achterdocht te ontvlammen en de vreemdeling, die enkel de suggestie wekt zijn vrouw te kennen, als een genadeloze kopschopper in elkaar te beuken. De ochtend na dit voorval wijst zijn vrouw, Marina, een lichamelijke toenaderingspoging van Richard resoluut af.
Het stel heeft geheimen voor elkaar. Richard heeft problemen op zijn werk, waar hij weinig openheid over betracht. Marina geeft Borgman onderdak zonder dat Richard er weet van mag hebben. De opvoeding van de kinderen laten zij over aan de au-pair, Stine, die met name Marina met weinig warme mede-menselijkheid bejegent (‘I’m warning you, Stine, there are ten others to take your place.’). Ruzies over wie de kinderen naar school moet brengen, worden beslecht door dit aan wildvreemden over te laten – die overigens de kinderen drogeren en met een fallische scalpel in een muf ondergronds hol binnendringen; met name het Belgische deel van het filmhuispubliek moet dit met onbehagen bekeken hebben. Dat de kinderen uiteindelijk nog gedrogeerd worden binnengedragen wordt niet of amper opgemerkt. Welbeschouwd is er buiten de formele aanwezigheid van een kroost (en een vermoedelijk torenhoge hypotheek) weinig dat de echtgenoten aan elkaar bindt.
Wanneer Marina al een uiting van genegenheid doet: ‘Wij moeten elkaar vertrouwen … en liefhebben’, werpt de context waarin zij dit doet, een ironiserend licht op de waarachtigheid van haar woorden: ze liegt Richard op dat moment voor dat de tuinman ontslag heeft genomen en is daarnaast juist bezig de sporen uit te wissen van de moord die Camiel op hun tuinman heeft gepleegd. Daar weet zij weliswaar vermoedelijk het fijne niet van, maar na het gesprek met Camiel (‘Die tuinman, heb je daar een band mee?’) moet zij op z’n minst het vermoeden van onzuivere koffie hebben.
De echtelieden worden neergezet als egocentrische, weinig (waarachtig) empathische (Marina houdt de schijn van empathie op) individuen die een bevoorrechte positie bekleden in een samenleving waarin dergelijke eigenschappen, met enig cynisme, een voordeel bieden voor het behalen van maatschappelijk succes. Twee tamelijk decadente exponenten van de in individualisering en zelfverwezenlijking doorgeslagen Westerse beschaving. Kortom als exegeten van het credo: ‘Ich bin’.
Richard is een nauwelijks verholen racist, die een blanke huidskleur de voornaamste kwalificatie vindt bij de aanname van een nieuwe tuinman, terwijl Marina’s aanvallen van white guilt, weinig overtuigend overkomen; ze doen ofwel in hun gemeenplaatsigheid nogal geveinsd aan: ‘Ik voel me zo schuldig. Wij hebben het zo goed. Wij hebben geluk en de gelukkigen moeten worden gestraft.’, of ze worden door de absurde omkeringen haast hilarisch van hypocrisie en opvoedkundig onvermogen, zoals haar tirade na het vinden van Isoldes kapotte beer: ‘Die beer is met liefde door mensenhanden in elkaar gezet. Misschien wel door kinderhanden. Van kinderen die het lang niet zo goed hebben als jij. Kinderen die honger hebben, die niet naar school kunnen.’ Op die beer wil ik aan het eind overigens nog even terugkomen.
Tegenover de ‘Ich bin’ van deze ‘beschaafde’ eenlingen staat het ‘Wir sind’ van de zonderlingen rondom Camiel. Deze a- of immorele nomaden werken samen aan hun ontwrichtende ‘projecten’. Tegenover de oppervlakkige civilisatie van de echtelieden worden zij gepresenteerd in de context van het natuurlijke. Zo slapen ze in holen, doen ze zich voor als tuinmannen, schieten ze als Amazone-indianen met blaasbuizen pijltjes gedrenkt in gif, dat qua substantie het midden houden tussen oorsmeer en marmiet, en lijken zij de gedaante van honden aan te kunnen nemen.
Dat laatste doet vermoeden dat we met mythologische of anderszins bovenmenselijke wezens te maken hebben. Een ander element dat in deze richting wijst, is de gehurkte pose die een naakte Camiel aanneemt bovenop het slapende lichaam van Marina. Deze pose is een haast exacte kopie van de iconografie rondom de ‘Alp’, een wezen uit de Germaanse folklore. Het feit dat Marina op die momenten gewelddadige nachtmerries ervaart, strookt met deze specifieke mythologie, waar ook het Duitse Alptraum (= nachtmerrie) van is afgeleid.
Over de exacte aard van Camiel en de zijnen blijft de kijker in het ongewisse. Of het nu om mensen gaat, pre-christelijke natuurgoden, True-Bloodachtige shapeshifters, gevallen engelen, waar het faux-Bijbelmotto en Camiels naam op alluderen, of een rondtrekkend absurdistisch toneelgezelschap (een soort letterlijke Dogtroep)*, de exacte aard van hun wezen is van weinig belang, van belang is dat het om een gezelschap gaat, een gemeenschap. Een gemeenschap die er, indien we het motto inderdaad op hen moeten betrekken, op uit is om hun ‘gelederen te versterken’, waarbij ze handig gebruik maken van het egocentrisme dat onder het huiddiepe laagje beschaving schuilgaat van de cultuur die zij de rug toekeren.
Veelzeggend is hoe zij na hun kortstondige verblijf in de ‘bewoonde wereld’ met inderdaad versterkte gelederen weer in de natuur terugkeren, die overigens, amper duidelijk begrensd, begint waar de tuin van Richard en Marina ophoudt. Dit motief van natuurlijkheid wordt versterkt door het uitblijven van muziek tijdens de eindcredits; we horen enkel natuurgeluiden en insectengezoem.
De verbondenheid met de aarde en de thematiek van een verziekte beschaving echoot ook in de merkwaardige ‘beerscene’ waar ik nog op terug zou komen. Isolde haalt het stro of hooi uit haar beer (nou weet ik weinig van de vulling van knuffeldieren, maar ik vermoed dat hooi ongebruikelijk is) en vervangt dit met aarde. De beer heeft zij opengemaakt op de rug, een plek die op een pregnante manier doet denken aan de littekens die Camiel, de anderen, en na de amateurchirurgische ingrepen van Ludwig ook de kinderen en Stine, op hun rug hebben. Hooi is gedroogd gras, verdord, uitgebloeid. Dit vervangt Isolde, die van alle kinderen het meest ontvankelijk blijkt voor de verlokkingen van Camiel, door aarde, grond, vruchtbare bodem. De grond waarin de verdorde stromannen van de geïndividualiseerde beschaving begraven worden en waarop de tuinmannen vlak voordat zij vertrekken nieuw gras zaaien.
** Interessant binnen deze context is evenwel dat in veel reviews van de film en in interviews met Van Warmerdam de generieke context van de film ter sprake komt, namelijk het genre van de home invasion. Parallellen met Haneke (Funny Games) en Pasolini (Teorema) worden getrokken, maar leiden niet echt tot opvallende interpretatieve inzichten; in interviews wuift Van Warmerdam bovendien elke beïnvloeding nonchalant weg met de opmerking dat hij de film niet gezien heeft. Behalve als filmgenre doet het narratief, of liever het fenomeen, van de home invasion zich echter ook voor als non-fictie, dat wil zeggen in de ‘echte’ wereld.
De meest beruchte huisinvasie is allicht gepleegd door de Manson-adepten die eind jaren ’60 op gruwelijke wijze een eind maakten aan het leven van actrice Sharon Tate (en haar ongeboren kind). Enige parallellen met Borgman zijn wel te trekken. De bent van Borgman vertoont bijvoorbeeld sektarische trekken: centraal staat een charismatische leider, die in naam enkele fonologische overeenkomsten met Charlie Manson vertoont (Camiel en Charlie/ Borgman en Manson) – overigens zijn er ook overeenkomsten in haardracht; in de groep heerst een normatief stelsel dat afwijkt van het gangbare maatschappelijke model en zowel bij de Manson-aanhangers als bij Borgmans bende zijn anti-burgerlijke tendensen te onderscheiden. Ten slotte is er een analogie in de gewelddadige rol die vrouwen spelen in beide commune-achtige gemeenschappen.
Mooie analyse en interpretatie van de film ! Ik herken er veel in van wat je schrijft en kan me daar ook wel in vinden. Het enige wat ontbreekt in jouw betoog is het begin van de film. Een begin wat verder in de film ook niet meer terug komt, maar wat jouw verhaal alleen nog maar versterkt en er zeker in past. Ik heb het over de groep mannen, onder leiding van een dubieuze pastoor, die de "troep" op de hielen zit, waarschijnlijk omdat ze een gevaar zijn voor de maatschappij of mogelijk meer nog, het geloof. Camiel zegt ook zoiets als, we zijn ontdekt.Aanzetten tot een analyse en interpretatie van Van Warmerdams Borgman
‘Wij zijn geboren in het westen; in het westen heerst nou eenmaal welvaart. Kunnen we niks aan doen’
Een mise-en-abyme of spiegeltekst is een klein verhaal in een groter verhaal, een ingebed narratief, waarin het grotere verhaal a.h.w. gespiegeld wordt; zonder hier uitputtend te betogen dat het toneelstuk dat Borgmans bentgenoten opvoeren in de film Borgman, formeel volledig aan deze verhaaltechnische structuur voldoet, vermoed ik dat in het toneelstuk op z'n minst een aanwijzing zit om één van de thematische aspecten van deze film – het is de vraag of een dergelijk postmodern angehauchte film tot een een enkelvoudige thematiek teruggebracht dient te worden - te kunnen duiden.
In het toneelstuk dat het collectief rondom Camiel opvoert, worden, na enige potsierlijke nabootsingen van wat voor ballet door zou kunnen gaan, twee borden het toneel opgetrokken met de tekst “Ich bin” en “Wir sind”. Het is deze tegenstelling, individu tegenover collectief, die veelbetekenend lijkt in de film.
Het geprivilegieerde stel dat de opulente villa bewoont waar Borgman aanbelt, wordt van meet af aan als weinig harmonieus weggezet. De man, Richard, heeft slechts de geringste aanleiding nodig om in agressieve achterdocht te ontvlammen en de vreemdeling, die enkel de suggestie wekt zijn vrouw te kennen, als een genadeloze kopschopper in elkaar te beuken. De ochtend na dit voorval wijst zijn vrouw, Marina, een lichamelijke toenaderingspoging van Richard resoluut af.
Het stel heeft geheimen voor elkaar. Richard heeft problemen op zijn werk, waar hij weinig openheid over betracht. Marina geeft Borgman onderdak zonder dat Richard er weet van mag hebben. De opvoeding van de kinderen laten zij over aan de au-pair, Stine, die met name Marina met weinig warme mede-menselijkheid bejegent (‘I’m warning you, Stine, there are ten others to take your place.’). Ruzies over wie de kinderen naar school moet brengen, worden beslecht door dit aan wildvreemden over te laten – die overigens de kinderen drogeren en met een fallische scalpel in een muf ondergronds hol binnendringen; met name het Belgische deel van het filmhuispubliek moet dit met onbehagen bekeken hebben. Dat de kinderen uiteindelijk nog gedrogeerd worden binnengedragen wordt niet of amper opgemerkt. Welbeschouwd is er buiten de formele aanwezigheid van een kroost (en een vermoedelijk torenhoge hypotheek) weinig dat de echtgenoten aan elkaar bindt.
Wanneer Marina al een uiting van genegenheid doet: ‘Wij moeten elkaar vertrouwen … en liefhebben’, werpt de context waarin zij dit doet, een ironiserend licht op de waarachtigheid van haar woorden: ze liegt Richard op dat moment voor dat de tuinman ontslag heeft genomen en is daarnaast juist bezig de sporen uit te wissen van de moord die Camiel op hun tuinman heeft gepleegd. Daar weet zij weliswaar vermoedelijk het fijne niet van, maar na het gesprek met Camiel (‘Die tuinman, heb je daar een band mee?’) moet zij op z’n minst het vermoeden van onzuivere koffie hebben.
De echtelieden worden neergezet als egocentrische, weinig (waarachtig) empathische (Marina houdt de schijn van empathie op) individuen die een bevoorrechte positie bekleden in een samenleving waarin dergelijke eigenschappen, met enig cynisme, een voordeel bieden voor het behalen van maatschappelijk succes. Twee tamelijk decadente exponenten van de in individualisering en zelfverwezenlijking doorgeslagen Westerse beschaving. Kortom als exegeten van het credo: ‘Ich bin’.
Richard is een nauwelijks verholen racist, die een blanke huidskleur de voornaamste kwalificatie vindt bij de aanname van een nieuwe tuinman, terwijl Marina’s aanvallen van white guilt, weinig overtuigend overkomen; ze doen ofwel in hun gemeenplaatsigheid nogal geveinsd aan: ‘Ik voel me zo schuldig. Wij hebben het zo goed. Wij hebben geluk en de gelukkigen moeten worden gestraft.’, of ze worden door de absurde omkeringen haast hilarisch van hypocrisie en opvoedkundig onvermogen, zoals haar tirade na het vinden van Isoldes kapotte beer: ‘Die beer is met liefde door mensenhanden in elkaar gezet. Misschien wel door kinderhanden. Van kinderen die het lang niet zo goed hebben als jij. Kinderen die honger hebben, die niet naar school kunnen.’ Op die beer wil ik aan het eind overigens nog even terugkomen.
Tegenover de ‘Ich bin’ van deze ‘beschaafde’ eenlingen staat het ‘Wir sind’ van de zonderlingen rondom Camiel. Deze a- of immorele nomaden werken samen aan hun ontwrichtende ‘projecten’. Tegenover de oppervlakkige civilisatie van de echtelieden worden zij gepresenteerd in de context van het natuurlijke. Zo slapen ze in holen, doen ze zich voor als tuinmannen, schieten ze als Amazone-indianen met blaasbuizen pijltjes gedrenkt in gif, dat qua substantie het midden houden tussen oorsmeer en marmiet, en lijken zij de gedaante van honden aan te kunnen nemen.
Dat laatste doet vermoeden dat we met mythologische of anderszins bovenmenselijke wezens te maken hebben. Een ander element dat in deze richting wijst, is de gehurkte pose die een naakte Camiel aanneemt bovenop het slapende lichaam van Marina. Deze pose is een haast exacte kopie van de iconografie rondom de ‘Alp’, een wezen uit de Germaanse folklore. Het feit dat Marina op die momenten gewelddadige nachtmerries ervaart, strookt met deze specifieke mythologie, waar ook het Duitse Alptraum (= nachtmerrie) van is afgeleid.
Over de exacte aard van Camiel en de zijnen blijft de kijker in het ongewisse. Of het nu om mensen gaat, pre-christelijke natuurgoden, True-Bloodachtige shapeshifters, gevallen engelen, waar het faux-Bijbelmotto en Camiels naam op alluderen, of een rondtrekkend absurdistisch toneelgezelschap (een soort letterlijke Dogtroep)*, de exacte aard van hun wezen is van weinig belang, van belang is dat het om een gezelschap gaat, een gemeenschap. Een gemeenschap die er, indien we het motto inderdaad op hen moeten betrekken, op uit is om hun ‘gelederen te versterken’, waarbij ze handig gebruik maken van het egocentrisme dat onder het huiddiepe laagje beschaving schuilgaat van de cultuur die zij de rug toekeren.
Veelzeggend is hoe zij na hun kortstondige verblijf in de ‘bewoonde wereld’ met inderdaad versterkte gelederen weer in de natuur terugkeren, die overigens, amper duidelijk begrensd, begint waar de tuin van Richard en Marina ophoudt. Dit motief van natuurlijkheid wordt versterkt door het uitblijven van muziek tijdens de eindcredits; we horen enkel natuurgeluiden en insectengezoem.
De verbondenheid met de aarde en de thematiek van een verziekte beschaving echoot ook in de merkwaardige ‘beerscene’ waar ik nog op terug zou komen. Isolde haalt het stro of hooi uit haar beer (nou weet ik weinig van de vulling van knuffeldieren, maar ik vermoed dat hooi ongebruikelijk is) en vervangt dit met aarde. De beer heeft zij opengemaakt op de rug, een plek die op een pregnante manier doet denken aan de littekens die Camiel, de anderen, en na de amateurchirurgische ingrepen van Ludwig ook de kinderen en Stine, op hun rug hebben. Hooi is gedroogd gras, verdord, uitgebloeid. Dit vervangt Isolde, die van alle kinderen het meest ontvankelijk blijkt voor de verlokkingen van Camiel, door aarde, grond, vruchtbare bodem. De grond waarin de verdorde stromannen van de geïndividualiseerde beschaving begraven worden en waarop de tuinmannen vlak voordat zij vertrekken nieuw gras zaaien.
** Interessant binnen deze context is evenwel dat in veel reviews van de film en in interviews met Van Warmerdam de generieke context van de film ter sprake komt, namelijk het genre van de home invasion. Parallellen met Haneke (Funny Games) en Pasolini (Teorema) worden getrokken, maar leiden niet echt tot opvallende interpretatieve inzichten; in interviews wuift Van Warmerdam bovendien elke beïnvloeding nonchalant weg met de opmerking dat hij de film niet gezien heeft. Behalve als filmgenre doet het narratief, of liever het fenomeen, van de home invasion zich echter ook voor als non-fictie, dat wil zeggen in de ‘echte’ wereld.
De meest beruchte huisinvasie is allicht gepleegd door de Manson-adepten die eind jaren ’60 op gruwelijke wijze een eind maakten aan het leven van actrice Sharon Tate (en haar ongeboren kind). Enige parallellen met Borgman zijn wel te trekken. De bent van Borgman vertoont bijvoorbeeld sektarische trekken: centraal staat een charismatische leider, die in naam enkele fonologische overeenkomsten met Charlie Manson vertoont (Camiel en Charlie/ Borgman en Manson) – overigens zijn er ook overeenkomsten in haardracht; in de groep heerst een normatief stelsel dat afwijkt van het gangbare maatschappelijke model en zowel bij de Manson-aanhangers als bij Borgmans bende zijn anti-burgerlijke tendensen te onderscheiden. Ten slotte is er een analogie in de gewelddadige rol die vrouwen spelen in beide commune-achtige gemeenschappen.
0
geplaatst: 31 oktober 2016, 11:25 uur
Op een oud vergeeld notitieblaadje vond ik nog deze "aanwijzing:"
uɐɯƃɹoq ≈ anton chigurh
uɐɯƃɹoq ≈ anton chigurh
0
geplaatst: 12 september 2017, 15:14 uur
Zojuist Borgman gezien: bizarre film met open eind die je constant blijft boeien. Soms denk je wel: waar gaat dit over? Maar goeie setting, goed acteerwerk en mysterieuze gebeurtenissen houden je geboeid tot het eind. Het open eind voelt raar: je blijft kijken omdat je graag een heldere verklaring wilt hebben op alle gebeurtenissen. Dat komt dan niet. Even slikken, maar het open einde geeft veel reden tot nadenken over deze film. Heerlijk!
1
geplaatst: 22 september 2017, 13:10 uur
Zelden ligt mijn beoordeling voor een film zoveel hoger dan gemiddelde als nu. Als ik de reacties zo lees, komen de lage cijfers vooral voort uit onbegrip: ik snap het niet, dus ik vind het niet leuk.* Ik begrijp dat wel. Als je alleen van films houdt waarbij alle puzzelstukjes uiteindelijk mooi in elkaar vallen, dan zal Borgman je niet aanspreken. Zelf hou ik er wel van als een film een beroep doet op je verbeeldingskracht. Borgman doet dat zeker. Je kunt er nooit helemaal je vinger achter krijgen hoe het zit, en het is heerlijk om daar tijdens het kijken over te peinzen. Zolang dat maar niet de overhand krijgt. Je moet het ook gewoon over je heen laten komen, je eroverheen zetten dat je niet alles begrijpt. Voor mij had Borgman precies de juiste balans tussen mysterie en logica. Magisch realisme in optima forma.
* De variant 'ik snap het niet, dus het is slecht' laat ik even buiten beschouwing. Zeg dan niks.
* Er is ook een groep voor wie het tegenovergestelde geldt: ik snap het niet, dus ik vind het juist leuk. Ook daartoe behoor ik niet. He luistert allemaal nogal nauw. Leuk zeg.
* De variant 'ik snap het niet, dus het is slecht' laat ik even buiten beschouwing. Zeg dan niks.
* Er is ook een groep voor wie het tegenovergestelde geldt: ik snap het niet, dus ik vind het juist leuk. Ook daartoe behoor ik niet. He luistert allemaal nogal nauw. Leuk zeg.
1
geplaatst: 9 oktober 2017, 06:24 uur
Dit is een ontzettend goede film, en ik zou zelfs zeggen een van de beste Nederlandse films ooit gemaakt. Zo onbegrijpelijk vond ik de film niet. Er zitten gewoon absurde elementen aan, en dat maakt de film zo mooi. Naast de fantastische sfeer die er gecreeerd wordt, en geweldig camerawerk. En de humor is fantastisch.
Ik vond dit echt een grootse film hoor. Met heel veel gevoel gemaakt en met oog voor detail. De acteerprestaties zijn ook behoorlijk goed (zeker voor Nederlandse begrippen). Vooral de hoofdrolspeelster speelt goed.
Het begin van de film is ronduit briljant. Misschien zelfs op hetzelfde niveau als het begin van Inglorious bastard. Ik zat gelijk in die film daardoor.
Prachtig.
Ik vond dit echt een grootse film hoor. Met heel veel gevoel gemaakt en met oog voor detail. De acteerprestaties zijn ook behoorlijk goed (zeker voor Nederlandse begrippen). Vooral de hoofdrolspeelster speelt goed.
Het begin van de film is ronduit briljant. Misschien zelfs op hetzelfde niveau als het begin van Inglorious bastard. Ik zat gelijk in die film daardoor.
Prachtig.
1
geplaatst: 18 oktober 2017, 17:16 uur
Heb de reviews gelezen dus ik wist zo´n beetje waar ik aan begon, maar hier kon ik echt, maar dan ook echt helemaal niks mee.
1
geplaatst: 2 april 2018, 09:39 uur
Ik wist globaal waar ik aan begon, maar dit pakte toch volledig anders uit. De humor kon ik enorm waarderen, ook al blijft het verhaal me allemaal erg raadselachtig. Het absurdisme is Van Wammerdam natuurlijk niet vreemd en daar is hier geen tekort aan. Maar er gebeuren nogal veel zaken die zich met absurdisme niet laten verklaren en dan slaat het om in vaagheid. Maar de amusementswaarde neemt naar het einde toe alleen maar toe en hoewel ik van de symboliek en metaforen maar weinig begreep overtrof Borgman mijn verwachtingen.
0
geplaatst: 24 september 2018, 21:29 uur
Heerlijk die humor.
Bijzonder droge voortkabbelende komedie. En dat spreekt mij bijzonder aan. Pas mijn eerste van Warmerdam, al had ik natuurlijk al wel het een en ander vernomen wat betreft zijn films. Gelukkig niet zo allerdaags als het gros van de NL film. Dan is dit toch een heerlijke verademing. Verwacht geen thriller en een helder plot, maar wel een geweldige gortdroge prent. Al mag het uiteindelijk nog wel wat consistenter.
3,5*
Bijzonder droge voortkabbelende komedie. En dat spreekt mij bijzonder aan. Pas mijn eerste van Warmerdam, al had ik natuurlijk al wel het een en ander vernomen wat betreft zijn films. Gelukkig niet zo allerdaags als het gros van de NL film. Dan is dit toch een heerlijke verademing. Verwacht geen thriller en een helder plot, maar wel een geweldige gortdroge prent. Al mag het uiteindelijk nog wel wat consistenter.
3,5*
0
geplaatst: 3 oktober 2018, 02:42 uur
Ik vond het echt 3x niks. En niet omdat ik er geen zak van begreep, maar vooral omdat het niet eng noch spannend was. Saaie bedoeling en als je je de hele tijd moet afvragen "waarom" dan wordt dat wel heel irritant. Nee.
0
geplaatst: 5 november 2018, 21:10 uur
Apart!
Van Warmerdam blijft films maken die boven het normale filmlandschap uittorenen, Gelukkig maar, wat een genot om Malherbe hier weer aan het werk te zien. Wat een hoop suggesties, wat een bizarre humor en wat een onverwachte wending als Camiel aan het moorden slaat met zijn gevolg. De scene dat de buren in het meertje gedumpt worden met hun hoofd in een emmer gegoten zal nog op mijn netvliezen na blijven zinderen. 4*
Van Warmerdam blijft films maken die boven het normale filmlandschap uittorenen, Gelukkig maar, wat een genot om Malherbe hier weer aan het werk te zien. Wat een hoop suggesties, wat een bizarre humor en wat een onverwachte wending als Camiel aan het moorden slaat met zijn gevolg. De scene dat de buren in het meertje gedumpt worden met hun hoofd in een emmer gegoten zal nog op mijn netvliezen na blijven zinderen. 4*
0
geplaatst: 19 januari 2019, 19:35 uur
Je houdt er van, of je houdt er niet van. Ik dus niet, smaken verschillen.
0
geplaatst: 24 mei 2019, 23:51 uur
Tja, of je het nu wel snapt of niet, boeien deed dit verhaal mij geenszins.
0
geplaatst: 6 augustus 2019, 10:50 uur
Absurde en aparte film. De karakters, de humor, het verhaal. Het moet je echt liggen. Ik heb mij zeker geamuseerd.
3 persoonlijke hoogtepunten:
* de sollicitatiegesprekken voor een nieuwe tuinman
* de balletvoorstelling op het eind
* de tetjes van de nanny
De uitdrukking "uit welk hol komen die acteurs gekropen" mag men hier gerust ook letterlijk nemen.
3 persoonlijke hoogtepunten:
* de sollicitatiegesprekken voor een nieuwe tuinman
* de balletvoorstelling op het eind
* de tetjes van de nanny
De uitdrukking "uit welk hol komen die acteurs gekropen" mag men hier gerust ook letterlijk nemen.
0
geplaatst: 6 mei, 13:33 uur
Niemand die hier dingen van Parasite in herkent ? Gisteren deze film bekenen en ik zie de ene na de andere overeenkomst.
Voorbeeld :
Tuinman vergiftigen en zelf als tuinman binnenkomen, in parasite de schoonmaker.
Voorbeeld :
Tuinman vergiftigen en zelf als tuinman binnenkomen, in parasite de schoonmaker.
1
geplaatst: afgelopen zondag om 08:14 uur
Hansiro schreef:
Niemand die hier dingen van Parasite in herkent ? Gisteren deze film bekenen en ik zie de ene na de andere overeenkomst.
Voorbeeld :
Tuinman vergiftigen en zelf als tuinman binnenkomen, in parasite de schoonmaker.
Nou, inderdaad. Joon-ho Bong zal Borgman gezien hebben. De overeenkomsten zijn gewoon te groot. Ook het knipperende licht, hoe het huis er uit ziet en het type gezin dat er woont. Kan niet missen. En zo zijn er nog wel wat dingen. Maar wat maakt het uit. Beide films zijn goed. Eén van die vier oscars is dus eigenlijk voor Alex van Warmerdam.Niemand die hier dingen van Parasite in herkent ? Gisteren deze film bekenen en ik zie de ene na de andere overeenkomst.
Voorbeeld :
Tuinman vergiftigen en zelf als tuinman binnenkomen, in parasite de schoonmaker.
* denotes required fields.
* denotes required fields.