Sommaren med Monika (1953)

Mooie film, en dan nu hup m'n dagelijkse 4x opdrukken en dan voldaan naar bed.

Sommaren med Monika is een goede vroege Bergman, die in tegenstelling tot veel van zijn films erg toegankelijk is en een simpel, maar leuk verhaal heeft.

Harriet Andersson is het grote pluspunt hier en acteert ondanks haar jeugdige leeftijd al zeer volwassen. Bergman weet hier een lekkere zomerse sfeer te scheppen, waarin het in eerste instantie erg verliefde jonge stelletje helemaal in op kan gaan. Fijne shots van de weide lucht, de zee en het zomerse landschap en een leuk stel, die ik het geluk best gunde.

Dat het richting het einde alsnog misgaat tussen de twee, zag je al van ver aankomen, maar voelde alsnog vervelend. Het is het typische voorbeeld van een relatie, die een zomerse vakantieliefde is, waar men elkaar liefheeft en ziet op de meest fijne momenten en waar men bij tegenslag, in dit geval de vrouw, al vrij snel het bijltje erbij neer gooit. Al met al best een prettige wegkijker. Niet top, maar wel bovengemiddeld goed.

3,5*

Tegenvallende Bergman over twee tieners, die samen de zomer doorbrengen op een afgelegen eilandje en daar een kind aan overhouden. Wellicht revolutionair voor die tijd, maar de onsympathieke hoofdpersonages maken het moeilijk enige empathie voor hen te ontwikkelen. Hoewel Bergman de film opluistert met fraaie opnamen van de omgeving, kan de film niet tippen aan Arne Mattsson’s twee jaar oudere, veel mooiere en destijds qua naakt baanbrekende film over een al even tragische zomerliefde: Hon Dansade en Sommar (1951)

Mooie film van Bergman. Ik ben zeker niet altijd een groot fan van hem (geweest), maar de laatste jaren kan ik het steeds beter waarderen. Wellicht tijd voor een herwaardering van zijn oeuvre. Hoe dan ook, geslaagd portret van een vurige kalverliefde. Vanaf het eerste moment merk je dat Monika met wisselende intenties aan het avontuur begint, rokend in de bar om jongens op te pikken. Hoewel oprecht in haar liefde voor Harry, sleept ze hem mee in haar onvermijdelijke terugval. Een femme fatale, alleen dan van laag allooi. Alles zit gevangen in die ene close up, erg mooi gedaan.

In het begin zit Harry in hetzelfde café als enkele oude dronkenlappen. Het gevaar bestaat dat hij later zoals hen zal worden zonder ooit iets interessants meegemaakt te hebben. Dan verschijnt Monika en doet zich plots de mogelijkheid voor om wel iets mee te maken. Adolescenten volgen vaak hun hart in plaats van hun verstand. Ze ontdekken de romantiek en willen één zomer vol passie beleven zonder zich wat aan te trekken van de toekomst of van hun verantwoordelijkheden. Allebei willen ze voor een tijdje ontsnappen aan hun kleurloze bestaan in de arbeidersklasse.

In het middendeel neemt Bergman de tijd om de schoonheid te laten zien van het zonlicht dat van achter de wolken komt en gereflecteerd wordt in het water van de Baltische Zee. Het eindigt niet met "en ze leefden nog lang en gelukkig". In plaats daarvan wordt Harry geconfronteerd met de pijnlijke gevolgen. Je kunt Monika als een femme fatale zien, maar het grootste deel van de tijd kun je met haar als gevoelsmens meeleven. Haar nymfomane gedrag is uitlegbaar als reactie op de mishandeling door haar vader en de ongewenste intimiteiten op het werk. Pas wanneer ze Harry bedriegt met Lelle - de echte schurk in het verhaal - gaat ze te ver.

Harriet Anderson levert een bijzondere acteerprestatie als het volksmeisje dat ongeremd, impulsief en wispelturig is. Het beetje bloot dat erin voorkomt, deed destijds stof opwaaien maar stelt naar huidige normen weinig voor. Kort voor het einde doorbreekt ze de vierde muur. Bergman laat reeds zijn gave zien om gelaagde personages te creëren die aan zichzelf en aan hun omgeving willen ontsnappen maar daar nooit helemaal in slagen.

Een grimmig begin, bijna als een neorealistische film, daarna een prachtig lyrisch middenstuk waarvan je al aanvoelt dat het niet goed kan blijven gaan zo zonder geld, zonder werk, zonder dak boven het hoofd, twee hippies vijftien jaar avant la lettre, samen on the road. Ik weet niet eens of wat ik nu ga zeggen ook werkelijk het geval was, maar ondanks het gekunstelde kauwgom-kauwen en de incontinentieluier waar ze in het begin van het verblijf op het bootje in rondloopt kan ik me goed voorstellen dat Harriet Andersson een sexsymbool werd, in ieder geval voor heel wat jongens bij wie het bloed kroop waar het wel gaan móést in die benauwende jaren vijftig. Dat ze zich op het einde niet conformeert aan enige norm –noch aan die van de maatschappij als plichtsgetrouwe moeder, noch die van de kijker als aaibaar meisje– maakt haar alleen maar rebelser, intenser, ongrijpbaarder en sterker.
        Nu natuurlijk niet meer zo schokkend en vernieuwend als in 1953, maar –zoals bij wel meer "oude" films geldt– voor wie zich kan inleven in de situatie en identificeren met de personages kan dit nog altijd een emotionele en aansprekende ervaring zijn – het leven anno 2019 is ruimtelijker geworden en biedt de moderne mens veel vrijheid, maar nog altijd zijn er banden die knellen en een sociale druk die meekijkt over de schouder van wie eigenlijk zijn eigen pad wil volgen.
        Ik moest ook wel denken aan De geschiedenis van twee aardige mensen van Koos Speenhoff uit 1910, in 1969 opnieuw opgenomen door Frans Halsema. Maar met dat duo liep het wel heel anders af.

Lente, zomer, herfst en winter met Monika. Zweedse gevoelslyriek boordevol intieme en dromerige romantiek die bij wijlen sterk deed denken aan Vigo's L'Atalante. Twee verliefde tieners voelen zich onderdrukt en vluchten weg in een kleine motorboot. Ze belanden in een soort droomwereld alwaar de realiteit niet of nauwelijks doorsijpelt. Verstoppen is echter zinloos, en meerdere negatieve aanvaringen met de 'buitenwereld' leiden uiteindelijk tot hun onvermijdelijke terugkeer. Het einde vormt een goed voorbeeld van verblinding door nostalgie en het lot van het gebroken koppel is bijgevolg onduidelijk. Enkele scènes bevatten naaktheid; toepasselijk gezien de tekenen van rebellie en de drang naar vrijheid. Bergman maakt ruimte voor stiltes, waardoor geluid meer impact heeft. Verder mooie landschapsbeelden, overtuigend acteerwerk en zonder meer een interessante weergave van 'coping' en reactiepatronen.

De film waarvoor Zomer Intermezzo slechts een vingeroefening bleek te zijn, al beschikken beide films over een aantal sterke punten die de andere niet dan wel in mindere mate heeft. Zo worden de straten, fabrieken en wateren van Stockholm fantastisch in beeld gebracht in Zomer met Monika, terwijl zijn voorganger het vooral moet hebben van de excentrieke bijrollen. Wederom brengt Bergman de Zweedse zomer die slechts een aantal weken duurt als een idyllische periode die deze keer echter wel zijn negatieve kanten kent. Gunnar Fischers cinematografie is weer sterk: zo laten de point-of-view-shots vanuit de boot de kijker deel uit maken van de reis van en naar de stad en spreekt Harriet Andersons blik, die woordeloos in de camera staart, boekdelen. Verder is de neorealistische documentairestijl waarmee Fischer Stockholm portretteert weer van ongekende klasse; iets wat hij eerder deed met Göteborg in Havenstad, zijn eerste samenwerking met Bergman.