Mon Oncle d'Amérique (1980)

Opmerkelijk weinig stemmen en nog helemaal geen berichten voor een film die toch bepaald niet Resnais' onbekendste is.

De tweede film die ik van Resnais zie en de tweede keer dat het een film is met een vrij verstandelijke benadering van menselijke emotie en gedrag. Hier zelfs nog veel letterlijker dan in Hiroshima Mon Amour.

Mon Oncle d'Amerique koppelt een biologisch psychologische theorie over de invloed van het geheugen op ons gedrag en vooral het onvermogen van mensen om hun eigen leefsituatie in de hand te houden en de reacties die dat veroorzaakt aan een verhaal over hetzelfde thema. Waar andere films dat thema willen vertellen door het alleen maar in het verhaal te weven doet deze film dat door de theorie op een aantal plekken in de film letterlijk uiteen te zetten en te illustreren met het gedrag van de hoofdpersonages dat we net hebben gezien. Er wordt ook nog wat meer met vorm gespeeld. De drie hoofdpersonages en de wetenschapper die zijn theorie uiteenzet introduceren in het begin van de film deels zichzelf en laten hun eigen persoonlijke geschiedenis zien.

Mon Oncle d'Amerique is een film die heel duidelijk de kijker bewust houdt van de vorm waarin de film gegoten is. De personages gedragen zich volgens de theorie, omdat de film dat gedrag wil gebruiken om de theorie te ondersteunen. Of, anders bekeken, Resnais laat zien wat de gedachten van hem en de scenarioschrijver waren om het gedrag van de mensen in de film te verklaren in plaats van het buiten beeld te houden. Dat maakt Mon Oncle d'Amerique een zeer zelfbewuste post-moderne film. Waar doel en middel doorelkaar zijn gaan lopen. En dat zelfbewuste, verstandelijke geeft de film iets cynisch mee. Menselijke emoties in de film worden haast doodberedeneerd. Waardoor het nooit een echt een gevoelsfilm kan worden. Nou klinkt dat allemaal nogal academisch, maar eigenlijk is het een toegankelijke, zelfs verrassend makkelijk wegkijkende film.

Een aparte, maffe film die voor mijn gevoel minder gedreven is dan Hiroshima Mon Amour. Maar een interessant spel met vorm is het wel.

3.5*

Nu voor slechts 5 euro bij Van Leest.

Redelijke Resnais - hier zien we drie verschillende levens die toegelicht worden door een onderzoeker. Feitelijk is het gedrag van de mens niet zo heel anders dan dat van de ratten uit zijn laboratorium.
En zo zien we Depardieu, Garcia en Pierre knokken in het leven, werk en de liefde - terwijl het eigenlijk dus allemaal een simpele kwestie van natuurlijk gedrag blijkt te zijn.
Korte filmfragmenten met Jean Gabin en Jean Marais geven in acteerstijl de emoties van de hoofdrolspelers weer.
(Semi)-wetenschappelijk sausje maakt het apart, maar ook wat afstandelijk.
Toch heel aardig experiment.

Resnais maakt een vrij unieke film waarin hij een lijn van 4 basisgedragingen van al het biologisch leven, doortrekt naar moderne sociologische verhoudingen, behoeftes en belangen. Hij brengt het als een universeel en voor al het leven geldend statement, maar verhaalt het in een verder fictieve film. Af en toe wat kort door de bocht, maar het levert interessante scenes op. De gedragingen naar zelfbehoud, streven naar verbetering, het voorzien in basisbehoeften en reactief vluchtgedrag uit angst zijn de thema’s (dacht ik uit mijn hoofd) die onze drie hoofdpersonages (die op nogal vergezochte manier met elkaar worden verbonden) voortdurend voor de kiezen krijgen. ‘Onze’ sociologische gedragingen worden eerst subtiel en later heel pontificaal gereduceerd tot deze basisgedragingen. Het is af en toe psychologie (of dus eigenlijk sociologie) van de koude grond, maar veel connecties kloppen ook heel erg. Het levert enkele leuke scenes op zoals onze hoofdpersonages die zich als de labratten gaan gedragen, compleet met rattenkoppen. Het drama op zich was zeker niet slecht, maar ook weinig bijzonder. Enkele sterke scenes (op het eiland met name) en enkele geestige observaties maken dit een film die best de moeite waard is. Dikke 3,5 sterren.

Weinig regisseurs zijn zo dol op symboliek en gaan zo academisch te werk als Alain Resnais. Misschien dat ik daarom zoveel moeite heb met zijn films. Het komt vaak iets te bedacht, alsof het de bedoeling is dat je de films analyseert in plaats van bekijkt. De onderwerpen zijn altijd boeiend en in theorie is het werk zelf dat ook, maar het voelt voor mij geregeld levenloos aan.

Mon Oncle d'Amérique bevat deze zwaktes van Resnais misschien nog meer dan de vorige twee films die ik van hem zag. Niettemin is het paradoxaal genoeg waarschijnlijk de beste tot nu toe. Ik geef het niet graag toe, maar ik moet eerlijk bekennen dat het feit dat dit een wat meer toegankelijke film is dan Hiroshima, Mon Amour en Last Year at Marienbad (hoewel ik die laatste moet herzien).

Ondanks de vele symbolen en ondanks dat het hele punt hier vrij hoogdravend en zelfs ietwat gezocht is, werkt deze film. Gewoonlijk klinkt het niet als een goed idee om vrij constant een voice-over (door een echte wetenschapper, die zelf ook een paar keer in beeld komt) te gebruiken om de werking van het geheugen in verhouding tot alledaags gedrag uit te leggen. Nog minder goed klinkt het plan om dit vervolgens te ondersteunen met beelden van experimenten op dieren, die ondersteunen hoe dieren hun gedrag aanpassen op ervaring. Erg pretentieus is het begin, waarin het complete leven van de personages samengevat wordt, terwijl we korte shots zien van momenten die we niet kunnen plaatsen, maar die later ingevuld worden als we de daadwerkelijke levens zien plaatsvinden.

Het is allemaal nogal wat en op papier klinkt het eigenlijk verschrikkelijk slecht en zelfs wat gemakkelijk en plat, zeker voor een Resnais. Toch komt hij er redelijk mee weg. Het wordt allemaal vrij toegankelijk gebracht en met een gevoel voor zelfbewuste humor die dit allemaal goed verteerbaar maakt (voor mij is dit overigens net zoveel een komedie als een drama). In feite werkt dit allemaal door een goedgeplaatste knipoog die het pretentieuze wat relativeert, gemixt met goed geschreven dialogen en sterke acteerprestaties die het drama verkopen. Ik had nog nooit eerder van haar gehoord, maar Nicole Garcia is geweldig in deze film en speelt haar bekendere mannelijke tegenspelers (die ook meer dan goed acteren) bijna van het doek af. De tweede helft van de film is met name fraai, zeker dat stuk op het eiland. Eigenlijk ook het meest voor de hand liggende stuk, maar dit is een zeldzame film die kracht haalt uit een zekere voorspelbaarheid. Favoriete moment is als Roger Pierre zegt dat zijn vrouw moedig was door te doen alsof ze ziek was om hem terug te winnen. Dat had iets.

Ik moet wel zeggen dat de status van deze film als een soort meesterwerk dan weer wat overdreven is. Op een bepaalde manier voelt dit aan als een jaren '60-film gemaakt in de jaren '80, waarvan het scherpe randje er wat vanaf is. Dit soort satire voelt nu wat gemakkelijk aan, zelfs al is het nog zeker amusant.
3,5*

Ik vond het maar hoogdravend geneuzel. Veel geschreeuw en weinig wol.