Anatomy of a Murder (1959)

Prachtige film waarin een advocaat een verdachte in een moordzaak bijstaat. Simpelweg een goed verhaal dat meeslepend verteld wordt. De personages komen goed uit de verf en de scenes in de rechtbank komen vrij naturel over (hier en daar een tikkeltje humor). Uitstekend acteerwerk en de lange speelduur van deze rechtbank-klassieker vormt geen obstakel.

Gekeken omdat dit zo'n klassieker is maar toch heb ik betere rechtbank films gezien, waar dan ook meer tempo in zat. Steward speelt zijn rol wel erg goed.

Een juweel van een film om te zien op de Criterion blu-ray voor regio B en met Engelse ondertiteling. James Stewart steelt de show. de 161 minuten speelduur vlogen om.

Dit rechtbankdrama geeft een realistische inkijk in het verloop van een strafzaak in het algemeen en de retorische opbouw van de verdediging on het bijzonder. Het is gebaseerd op een boek van John D. Voelker, die zelf advocaat van de verdediging was in een gelijkaardige rechtszaak.

James Stewart is op dreef als Paul Biegler, de bevlogen pleiter die alle finesses van het vak kent. Hij beseft dat er een subtiel verschil is tussen de realiteit en de juridische waarheid. Deze realiteit wordt ten dele in het midden gelaten, want bij afwezigheid van flashbacks weten we niet in hoeverre de verdachte en de getuigen de waarheid spreken. Biegler vraagt z'n cliënt niet te liegen, maar wel de feiten te benaderen vanuit de invalshoek die een kans geeft op vrijspraak. Belangrijk is welke indruk het echtpaar op de jury maakt. Buiten de rechtbank krijgen we Manion te zien als een jaloerse, opvliegende echtgenoot; en z'n vrouw als een flirtende levensgenieter. In de rechtbank zien we een zedig geklede vrouw en een gedecoreerde oorlogsveteraan.

Essentieel is de voorbereiding, waarin ze oude rechtszaken uitpluizen op zoek naar een precedent. Dit leidt tot een verdediging op basis van "onweerstaanbare drang" - een dubieus begrip waarmee onder anderen Jef Vermassen cliënten heeft vrijgepleit, wat soms aanleiding gaf tot verhitte discussies. Een arsenaal aan advocatentrucs komt aan bod, ook van de kant van de aanklager. Zo belemmert George C. Scott het zicht van James Stewart. Woorden met verschillende connotaties worden gebruikt om op het gevoel van de jury in te spelen. Een prowl is iets anders dan een walk. Biegler gebruikt een vishaak als bladwijzer, wetende dat de rechter een hobbyvisser is.

De nadruk ligt heel erg op de dialogen, maar om wat afwisseling te brengen is er de openingssequentie van Saul Bass en de muziek van Duke Ellington, die zelfs een bijrolletje heeft. Dit helpt om de tijdgeest en de sfeer op te roepen van die rokerige herberg waar de misdaad plaatsvond.

Subliem. Analyse van het rechtssysteem waarin lepe streken beter werken dan de waarheid. Want hier wordt nooit gezocht naar de waarheid (ook zijn er geen flashbacks om ons daarop te wijzen), het doet er niet toe wat echt gebeurd is. Het belangrijkste is hoe kan ik mijn client vrij krijgen. Stewart legt zeer vernuftig de sleutel in de handen van de beklaagde Gazzara. Het is immers Gazzara die een krankzinnigheid oppert, naar de psychiater gaat en terug komt met irresistable impule (onweerstaanbare drang). Het was dus belangrijk dat de advokaat niet zo maar een verdediging in elkaar bokst maar de client moet zelf kunnen verklaren waarom het gebeurd is. Is dit een ethische kwestie voor Stewart of voor de publieke opinie van de aren '50 ? Hoe dan ook, we weten dat 'onweerstaanbare drang' slechts een drogreden is. Het wordt ook gehint op het einde als Gazzara vertrekt zonder te betalen en als reden gaf ‘irresistable impulse to leave. Ironie. Het zit veel in de film. Wat zeg ik, de film is er doordrenkt van.
In deze rechtbank film geen waarheid, ook geen rechtvaardigheid, geen nobele queeste naar waarheid, geen slachtoffers, geen goed en kwaad. Het feit (de moord) is klaar en duidelijk. Gazzara is de dader. Geen who dunnit. Wel prachtige vormgeving nl Saul Bass voor de generiek, Duke Ellington voor de score, fotografie in prachtige zwart wit (vooral de nacht scenes). Dan zijn er nog de personages : Stewart een soort Colombo avant la lettre met een nonchalante, beetje slonzige indruk maar uitermate geslepen. De rechter als een rustige huisvader, Scott als de pitbull advokaat die alles door heeft maar niks kan veranderen, Gazzara als de manipulator en Remick als de promiscue dame die het spelletje moet meespelen. Wat is er dan voor de moord echt gebeurd ? Ik doe een gok. Volgens mij werd Gazzara jaloers van Remick's flirten met de barman en heeft Gazzara in een woede uitbarsting de barman gedood. Nadien heeft hij zijn vrouw overtuigd/bedreigd om een verkrachtingszaak te verzinnen om zo een geldige reden te hebben. Maar alleen de slip van de vrouw die later opduikt in de wasmand van de barman doet mij twijfelen. Het kan daar gelegd zijn achteraf maar door wie ? Gazzara zit in de gevangenis dus enkel Remick maar zij lijkt me geen koele inbreekster. Het blijft onduidelijk. Dat is misschien wel de ultieme boodschap van de makers : in een rechtszaak weet je nooit wat er precies is gebeurd. Het verdict is geen objectieve uitspraak maar een subjectieve. Anatomy of a murder is een fascinerende reflectie over de betrouwbaarheid van het justitie apparaat.

Op de gok gekocht bij Bookspot in een actie drie klassiekers voor de prijs van twee, en deze was enigszins een gokje omdat ik de film niet kende maar wel lovende kritieken kreeg. Ondanks een zekere degelijkheid en kwaliteit wist de film me niet altijd helemaal te boeien en heeft me dus ook niet helemaal overtuigd.

Van het 'incident' krijgen we niets mee, ook niet noodzakelijk, maar wel verassend. Net zo verassend is de houding en gedragingen van Mrs Manion die alles behalve overkomt als een beschadigt en getraumatiseerd schepsel. Iets dat al heel erg te denken zet, net als Manion zelf, gestalte gegeven door de niet altijd even sympathieke Ben Gazzara die maar al te vaak slechte personages speelt. De alarmbellen betreffende 'hoe en waar' zijn dan al gegaan, iets dat misschien helemaal niet de bedoeling was van Preminger want deze twijfel of 'who dunnit' gevoel krijgt daarna niet echt een vervolg ondanks twijfelachtige verhalen en getuigenissen.

Hoewel grondig en realistisch is het hele gebeuren in de rechtbank me toch net iets te traag en spanningsloos. Wel interessant is wat Cinemanukerke ook stelt, namelijk alle leppe streken om de tegenpartij in diskrediet te brengen en op het absurde af. Want de zaak winnen lijkt belangrijker dan de waarheid boven tafel krijgen, en dat geld voor beide hoewel Stewart iets sympathieker is dan bully Scott die sommige getuigen praktisch lastig valt. Toch valt er aan beide partijen wel iets op te merken en zoals gezegd lijkt de waarheid ondergeschikt aan de taak waar aanklager en verdediger voor ingehuurd zijn. Luitenant Manion versterkt dat gevoel door zijn dubieuze overkomen. Er stinkt iets, maar wat?

Anatomy of a Murderer is zeker interessant maar moet voor mij in eerste instantie zijn meerdere kennen in het compactere en directere 12 Angry Men, wellicht niet vergelijkbaar maar ik haal die film er vooral bij vanwege de leeftijd. Desondanks is Stewart degelijk, de soundtrack fraai, is Gazzara een uitstekende cast, zet Lee Remick haar dubieuze rol ook prima neer, voldoet als eyecandy en geeft de film toch een ontluisterend en ontnuchterend beeld binnen het rechtssysteem. Binnenkort nog maar eens proberen.

Met de verfilming van de roman Anatomy of a Murder begeeft regisseur Otto Preminger zich op bekend terrein. Met een rechtenstudie achter de kiezen en een vader die advocaat was, kon Preminger op eigen ervaringen teruggrijpen en die in zijn film verwerken. Zijn verbeelding van een rechtszaak is een realistische en zit vol kwesties die zich in de conflictueuze schemering van rechtspraak en moreel besef bewegen.

In de film worden die kwesties spannend uitgespeeld in de confrontaties tussen beide advocaten gespeeld door James Stewart en George C. Scott.. Dat gebeurt in de retoriek en in het gebaar. Beide advocaten gebruiken elke denkbare tactiek en strategie. Ze verzwijgen bepaalde details die ongunstig zijn voor hun zaak, benadrukken gunstige factoren en wenden boosheid en verbijstering voor om de ander te intimideren. De waarheid doet er eigenlijk niet erg toe. De rechtszaal is een ruimte waar de acrobatiek van het woord en de kunst van het improviseren het waarheidsgehalte bepalen. Veel in de rechtszaal bestaat uit overdonderend kabaal, uit het zaaien van verwarring, uit show en is niet altijd feitelijk onderbouwd.

James Stewart speelt Paul Biegler. Een advocaat die al een tijd lang geen heuse rechtszaak heeft gehad. Hij verdedigt een man die wegens moord is aangeklaagd. Stewart speelt het type dat hij wel vaker speelt. Vrijgezel. Beetje ouderwets. Laconiek. Maar ook scherpzinnig. Stewart speelt Biegler gewoon goed. Zijn opponent wordt gespeeld door George C. Scott. Een doorgewinterde advocaat. Prima rol. Verder nog een opgefokte en onaangename Ben Gazzara (geen favoriet, maar hier ok). En een aangename Lee Remick. Leuke rol ook van Arthur O' Connell als drankzuchtige hulp van Stewart.'

Anatomy of a Murder is een vermakelijke en spannende film die enig licht werpt op de vraag of het algemene morele gevoel dat loskomt bij de term gerechtigheid overeenkomt met de praktijk van de rechtspraak. Een oude maar intrigerende vraag die in deze film duidelijk wordt beantwoord.

De onderliggende muziek is trouwens fantastisch en van Duke Elllington. De man is ook nog even kort te zien in een scène met Stewart. Leuk.