Das Schweigende Klassenzimmer (2018)

Naar het gelijknamige boek van Dietrich Garstka.

Vanaf 6 december in de bioscoop (Arti Film)

Film over zwijgende Oost-Duitse leerlingen wint prijs Film by the Sea

Lang geleden dat ik zo'n indrukwekkende film heb gezien. Wat een juweel van een film. In het begin dacht ik nog: Hmm... Weet niet of dit iets gaat worden, maar wanneer het verhaal zich dan langzaam ontpopt en de verwikkelingen tussen de klasgenoten duidelijk worden zit je muisstil te kijken hoe het in vredesnaam gaat aflopen. De acteerprestaties zijn niet van iedereen van hele grote klasse, maar Erik stal voor mij de show. Wat een pracht rol speelt die man! Het einde is een beetje "cheesy", maar afgezien van dat is deze film een absolute aanrader. Een beetje de Duitse "Dead Poets Society". Ook "Die Welle" kwam in mijn gedachten op. Ik geef deze film 4,5 *. Ga dit zien!!

Toen in oktober 1956 de Hongaren in opstand kwamen tegen de Sovjet-overheersing zat ik in de brugklas van het lyceum. Als prille puber probeerde ik mij een voorstelling te maken van de gebeurtenissen daar aan de hand van het radionieuws (televisie hadden wij nog niet) en door voor het eerst iedere dag serieus de krant te lezen. Een paar maanden later kwam er nieuwe jongen in mijn klas zitten. Een Hongaarse vluchteling, Arpad (zijn achternaam ben ik vergeten).

Met niet meer dan die beperkte herinneringen in mijn geheugen, was ik reuze benieuwd naar deze film over hoe Oost-Duitse scholieren —die letterlijk veel dichter bij het vuur zaten— destijds reageerden op de Hongaarse revolte. Ik moet zeggen: ik heb ademloos zitten kijken. Allicht is de film voor dramatische effecten hier en daar enigszins ingekleurd, maar het is ondanks dat een fascinerend psychologisch drama over solidariteit, camaraderie, onzekerheid, politieke onderdrukking en de impact daarvan op de sociale omgeving en het gezinsleven. Een dijk van een film!

Er zijn bij mijn weten niet zoveel films gemaakt over de Hongaarse opstand van 1956. De enige, die ik mij kan herinneren is Szabadság, Szerelem (2006). Ook zeer de moeite waard. Ik houd mij aanbevolen voor tips.

Reconstructie van een passieve daad van verzet door een groepje studenten in het Oostduitse Stalinstadt (tegenwoordig Eisenhüttenstadt), gelegen aan de Poolse grens. In oktober 1956 reizen Kurt [Tom Gramenz] en Theo [Leonard Scheicher] samen naar West-Berlijn om het graf van Kurts grootvader te bezoeken. Na afloop bezoeken ze een bioscoop waar ze een reportage zien over Hongaarse opstand. Geïntrigeerd door de gebeurtenissen, maar ook door de tegenstrijdige berichten die ze thuis te horen krijgen, zoeken ze contact met kluizenaar Edgar [Michael Gwisdek] die ze in het geheim laat luisteren naar een verboden radiozender. Wat ze daar horen inspireert de vrienden tot een spontane protestactie waarbij de hele klas aan het begin van de eerste les twee minuten lang zwijgt. Niet iedereen is even enthousiast over dit plan en dat komt de leerlingen duur te staan wanneer de Stasi de klas beschuldigt van een counterrevolutie en dreigt met zware maatregelen... tenzij iemand de aanstichter aanwijst.

Dit drama, een reconstructie van een waargebeurd incident zoals opgeschreven door één van de deelnemende studenten, geeft een fascinerend beeld van het leven in Duitsland voor de bouw van De Muur. De wonden van WOII zijn nog lang niet geheeld - sommige ex-nazi's werken zelfs op school - en de combinatie van het Stasi-onderzoek en de zwijgcultuur resulteert erin dat enkele studenten op dramatische wijze worden geconfronteerd met het feit dat hun familiegeschiedenis gebaseerd is op pijnlijke leugens. Een goed geproduceerde, uiterst onderhoudende film over een relevante periode uit de Duitse geschiedenis die jarenlang vrijwel onbelicht is gebleven.

Bijzonder onderhoudend psychologisch drama, gebaseerd op het waargebeurde en gelijknamige boek van Dietrich Garstka. Theo en Kurt zijn vrienden en zitten in dezelfde eindexamenklas in het voormalige DDR-stadje Stalinstadt. Nadat zij in een bioscoop in Berlijn het nieuws hebben meegekregen over de Hongaarse Opstand in Boedapest, wakkert dit de politieke interesse van de jongens aan. Via de verboden radiozender RIAS, die de jongens beluisteren bij de oom van een andere klasgenoot, horen zij over de vermeende dood van Ferenc Puskás, een voetballer. Op initiatief van Kurt besluit een meerderheid van de klas gedurende een les twee minuten stilte in acht te nemen uit solidariteit met de Hongaarse opstandelingen. Een klein en sympathiek gebaar dat grote gevolgen heeft.

Regisseur Lars Kraume heeft met de verfilming van het boek 'Das Schweigende Klassenzimmer' een periode uit de voormalige DDR verfilmd, waaraan tot nu toe niet bijster veel aandacht is besteed, zoals terecht door een mede recensent werd opgemerkt. Het is een periode waarin de Russen nog dominant aanwezig zijn in de DDR en de muur in Berlijn nog niet is gebouwd. Er is, met de nog relatief verse wonden van WO II, veel oud zeer en onderling wantrouwen. De autoriteiten trachten de burgers met repressie en chantage in de pas te laten lopen. Iedereen die voor zichzelf denkt en afwijkt van het socialistische gedachtengoed is dan ook een staatsvijand. Het is in dat licht bezien dus niet verwonderlijk dat minister van onderwijs Fritz Lange de actie van de scholieren bestempelt als contrarevolutionair en alles op alles zet om de bedenker van het kwaad met wortel en tak uit te roeien.

Dat levert een spannend psychologisch drama op, vooral door het kat- en muisspel tussen de leerlingen enerzijds en de autoriteiten anderzijds, die er alles aan doen om, met behulp van psychologische terreur, de leerlingen tegen elkaar uit te spelen. Er wordt daarbij sterk geacteerd in deze film en de sfeer van de toenmalige DDR wordt treffend in herinnering geroepen. De film kent ook enkele bijzonder mooie, dan wel indringende scenes, zoals de scene waarin Theo door zijn vader een dag wordt meegenomen naar zijn werk bij de hoogovens, om hem zo te confronteren met het zware arbeidersbestaan, terwijl hij de hersens heeft om het verder te schoppen in het leven. Die scene en de gedachte erachter is op zichzelf al indrukwekkend, maar wordt nog indringender door de rauwe industriële score. Prachtige film al met al.

Het eerste deel van de film vond ik slecht en vervelend. Dat deel lijkt ons vooral een geschiedenislesje te willen geven over de Hongaarse opstand in 1956 en de totalitaire onderdrukking in de DDR, welk lesje ik echter al op de middelbare school had geleerd, en is ook nog hier en daar wat ongeloofwaardig in het plot en het geacteer met onder meer de scholieren die alsmaar de ernst van hun situatie niet inzien en een minister die meteen bij de eerste ontmoeting alle scholieren bij naam kent.

Het tweede deel van de film is echter goed en spannend. Het verhaal verandert hier van een saaie geschiedenisles naar een Bijbels drama over het verraad van Jezus (Kurt) door Judas (Erik). Verraad blijkt sowieso een belangrijk thema te zijn in die recente geschiedenis van de DDR, van WO II tot het totalitair communisme: het hele leven lijkt wel te draaien om te verraden of verraden te worden. Dat levert interessante ethische vraagstukken op: ben je bereid een schuldige of zelfs een onschuldige te verraden om je eigen hachie te redden? De revolutionaire (en oorlogs)ethiek met zijn plicht tot verraad is onchristelijk (of onmenselijk) en daarbij is de positie van zij die tot het Apparaat behoren een heel andere dan van zij waarvan de familie slecht staat aangeschreven hetgeen de morele corruptie van het systeem toont, zelfs volgens zijn eigen beginselen. Het verhaal koppelt dit ten slotte op natuurlijke wijze aan de scheiding van familieleden door de Muur waardoor de film ontroerend eindigt en we weer terug zijn bij de geschiedenisles.

Het tweede deel is zeker vier sterren waard maar vanwege het vervelende eerste deel haal ik er een halve ster af.

Hadden we dat afgesproken De filosoof om een minuut na elkaar een recensie bij deze film te plaatsen?

Het is een patroon, ben ik bang, dat nog niet doorbroken is (zie eerder bericht). We wonen in verschillende steden maar op een of andere magische reden gaan we vaak min of meer gelijktijdig naar dezelfde films waarna we direct na elkaar een recensie plaatsen. Het is dat je ook een man bent want anders zou ik denken dat de sterren ons samen willen brengen.

Dat is wel een beetje hoe ik Miss Milton ontmoet heb, inderdaad.

Zeer boeiende film die een mooie indruk gaf van het leven in de toenmalige D.D.R. waar alles gecontroleerd werd door de staat en waar je als individu niets voorstelde. Eigenlijk was het niet meer als een voortzetting van het nazi systeem maar dan in een lichte variant. Het verschil lag eigenlijk alleen in de ideologie. De uniformen van de zone controleurs in Berlijn leken trouwens sprekend op die uniformen van de S.S. En schreeuwen dat ze konden die zogenaamde "goede" Duitsers. Neen, die Duitsers waren nog helemaal niets veranderd. Kon eigenlijk ook niet amper 10 jaar na de oorlog. En dan die jongelui. Even twee minuten stilte in acht houden voor de slachtoffers van de Hongaarse opstand. Dat is natuurlijk vragen om moeilijkheden. Ik vond het in ieder geval een zeer naïeve actie. Heeft het de Hongaren verder geholpen? Neen. Totaal niet. Het heeft alleen maar een hoop ellende opgeleverd voor de scholieren en hun ouders. Het neemt allemaal niet weg dat ik ondanks dat best wel genoten heb van deze film waarbij op het acteren weinig viel aan te merken. Van dit op feiten gebaseerd verhaal uit de koude oorlog had ik trouwens nog nooit eerder gehoord.

4,0*

Ik denk dat je hiermee zowel de nazi's als de communisten beledigt, haha. Maar in de praktijk zijn er natuurlijk beslist grote overeenkomsten. Omdat het denk ik de film verheldert wil ik daar iets over zeggen.

Qua ideologie is er bovenal de overeenkomst dat nazisme en communisme antiliberaal dus anti-individualistisch zijn, omdat het individu er ondergeschikt is aan het Hogere Doel zoals het belang van de natie of de communistische heilstaat waardoor het individu weinig rechten of vrijheden heeft.

Samenhangend hiermee is er het volgende verschil met het liberalisme: nazisme en communisme zijn 'crisis'-ideologieën. Het fascisme gelooft in een Eeuwige Strijd waartoe de bevolking als een leger moet worden gedisciplineerd en gemobiliseerd tegen de Vijand; elke dissident is dan een landverrader. Het communisme gelooft in een Eeuwige Vrede waartoe de bevolking moet worden heropgevoed en de oppositie moet worden uitgeroeid, hetgeen een grondige en gewelddadige revolutie vereist. Reeds Marx weet de mislukte communistische revolutie in Parijs in 1871 aan te weinig geweldsexcessen en terreur door de communisten waardoor de vijand de kans kreeg terug te slaan. Daarbij zal hij zeker ook hebben gedacht aan het terreurbewind van 1793 en 1794 waarmee de jonge Franse Republiek zijn Revolutie probeerde vast te houden. Zoals Robespierre zijn staatsterreur in 1794 verdedigde:

Nazisme en communisme zijn zo beide vormen van totalitarisme en staatsterreur. In het bijzonder moest de communistische revolutie onder Russische bezetting zich staande houden door elke contrarevolutie met alle middelen de kop in te drukken (ook al was de Hongaarse opstand meer gericht tegen de Russische bezetting dan tegen het communisme). Dat was immers de les die Robespierre en Marx hen had geleerd.

Die ene klassescene deed mij ook meteen aan “Dead Poets Society” denken. Het leek wel 1 op 1 gekopieerd.

Indrukwekkende film. Mooie verhaallijnen, waarbij ook de ouders van de kinderen een interessante toevoeging zijn aan de gedachten die na het zien van deze film omhoog komen. Zeer goede jonge cast.

Enkele te voorspelbare en te sentimentele scènes doen hem wat zakken, voornamelijk richting het einde.

Maar in zijn geheel wel een zeer sterke film, op acteervlak, qua decors, qua "realisme" van wagens, motoren, ... (denk ik dan, ik was er niet bij natuurlijk in die tijd), muziek passend en nooit overheersend, thematiek die dan weer hard dan weer subtiel maar altijd gepast, gebracht wordt.

Sterk sterk, alleen jammer van het sentimentele gedoe soms richting het einde, kan nochtans best wel wat sentiment hebben maar hier haalde het mij toch uit de film ofzo.

Prima Duitse film.

Het verhaal speelt zich af voor de bouw van de Muur, maar het is duidelijk dat men in de DDR toen al een regime had dat niets tolereerde.

Indrukwekkend verhaal alweer, eentje dat je gezien moet hebben.

Blij dat het een Duitse film is ook, want moest men hier Engels hebben gepraat, het had nooit zo overtuigend overgekomen.

Kortom: wederom een stukje geschiedenis bijgeleerd, topper !!

Nieuwsgierig geworden door de vele lovende kritieken hier op MM besloot ik deze blu-ray te kopen voor maar € 5 bij Amazon.de (was een kortdurende actie). En waarachtig: geen spijt van gehad. De film sloeg bij mij in als een bom en ik had dagen later nog een nare nasmaak van de enge en beklemmende sfeer. In en in-triest dat een overheid zó ver kán en wíl gaan omwille van ideologie.

Duitsland heeft het voordeel van een turbulente recente geschiedenis te hebben die vaak hun uitweg vindt op het filmdoek. Neem daarbij dat Duitsland het niet nalaat in eigen boezem te kijken en kritisch om te springen met zijn verleden en je krijgt vaak te maken met pareltjes. Ook deze Das Schweigende Klassenzimmer is alweer een schot in de roos en geeft een uitstekende impressie van hoe het eraan toeging in Stasi-Duitsland. Net als in die andere topper Das Leben der Anderen (2006) krijg je een innemend portret van hoe paranoïa en afwijkend gedrag een impact heeft op een hele bevolking.

Hoewel schijnbaar het stilzwijgend protest vandaag de dag onschuldig lijkt en je vaak zit te denken dat dergelijk iets beter opgelost kon worden zonder er aandacht aan te schenken, blijft het intrigerend welke soort politiek regime het communisme/socialisme van die tijd is. De intimidatie, de wijze waarop individuen in hun macht worden gehouden, het denken over het vrije Westen met zijn nazi-regering, ... Das Schweigende Klassenzimmer geeft een mooi beeld weer hoe het destijds was.

Wat begon als een naïeviteit, een moment van jeugdig idealisme, het meeleven met de onderdrukte eindigt in een drama.

Oorzaak is het vrijheden berovende regime in de DDR in die tijd.

Film brengt ons de Hongaarse opstand weer voor de geest (herinner mij dat er nogal wat vluchtelingen destijds toekwamen in onze streken) maar opent vooral gaandeweg heel wat aspecten van de jaren die op de oorlog volgden en waarin werd omgegaan met represailles, onjuistheden over verraad en verzet en pijnlijke familiale toestanden niet weg te cijferen waren.

Film is knap ineen gestoken, brent een interessant verhaal en boeit tot in het slot.

Keurig en overtuigend acteerwerk.

Uitstekende film waarin een eindexamenklas twee minuten stilte houdt vanwege hun solidariteit met de opstand in Boedapest. Deze nogal politiek beladen film speelt zich af in het verdeelde Duitsland van na de oorlog (zelfs binnen het gezin is er verdeeldheid). Sommige van de gebeurtenissen die elkaar opvolgen zijn wat geforceerd, maar het levert wel een interessante film op waar maar weer uit blijkt dat de vrijheid van meningsuiting een groot goed is.

Aardige film over een van de vele interessante hoofdstukken uit de Duitse geschiedenis. Hier en daar wel wat sentimenteel, voorspelbaar en zwart-wit.

Gebaseerd op een ware gebeurtenis. Hoe een spontane minuut stilte uitmondt in ophef over grondrechten als bewegingsvrijheid en vrije meningsuiting. De Hongaarse opstand tegen de Russen is aanleiding voor de leerlingen van een examenklas in Oost-Duitsland om hun solidariteit met de strijd te betuigen. Zij doen dat door in de klas een minuut stilte in acht te nemen. Die kleine protestactie veroorzaakt echter een sneeuwbaleffect, beïnvloedt gezinsrelaties en krijgt zelfs de aandacht van de autoriteiten.

Toen de echte examenleerlingen in 1956 een minuut stilte hielden, was dat louter bedoeld om de Hongaarse voetballer Ference Puskás te gedenken, die in de strijd zou zijn gevallen. In Das Schweigende Klassenzimmer wordt dit motief benoemd maar is het leidende motief veel meer een politiek statement, dat zich richt tegen de Russische aanwezigheid in Oost-Duitsland en tegen de vrijheidsbeperkingen die het socialistische systeem haar burgers oplegt. De film dikt het wat aan. Niet erg, want de film snijdt die wezenlijke thema’s aan middels zijn personages. En dan zijn dan ook wat vet zijn ingekleurd. Niet onplezierig.

Regisseur en boekbewerker Lars Kraume schildert een somber beeld van het naoorlogse socialistische deel van Duitsland. Vroeg oud geworden mannen en verbitterde vrouwen. In hun motoriek verkrampt en gehaast. Onzekerheid en wantrouwen zijn onderhuids voelbaar. Het bovenliggende autoritaire gezag is in alle geledingen van het dagelijks bestaan aanwezig en geeft elke vorm van levenslust geen enkele kans om zich te ontplooien.

Uit die grauwe en deprimerende sluier rijst opeens een stel jonge idealisten op. Hun idealisme voelt zowel fris en sympathiek alsook hopeloos aan. Tegenover het frisse idealisme staat immers altijd de staat die geen revolutie duldt en met bureaucratische molens maalt. De toonzetting in de film houdt gelijke tred met de bureaucratisch ronddraaiende wieken die in steeds wijdere cirkels nietsontziend puin ruimen. De toon is vaak degelijk, nuchter of voedt zich met paranoia. Gelukkig kan de staat niet voorkomen dat onder de repressie voorzichtig optimisme gloort. Goed voelbaar in de film.

De personages zijn herkenbaar vorm gegeven. Gevoelens van sympathie en antipathie zijn gemakkelijk te produceren. Neem bijvoorbeeld de figuur van het schoolhoofd, die tegenover de starre en onverbiddelijke staatsfunctionarissen de menselijke kant belichaamt en verdedigt. Kraume voegt aan zijn personages een aangename en persoonlijke veraanschouwelijking van de protestactie en haar consequenties toe. Met name daardoor maakt hij een uitstekende film die erin slaagt een historische voetnoot voor een groot publiek toegankelijk te maken.

Indrukwekkend verhaal, alleen niet zo bijster sterk verfilmd.
Groot aantal clichés waarbij de melodramatische slotscène 'I'm Spartacus' wel de kroon spande.