Såsom i en Spegel (1961)

Prachtige beelden, geweldige acteerprestaties, een zeer diep thema en een indrukwekkend tweeslachtig statement dat aanzet tot nadenken. Fantastisch hoe die Bergman dit voor elkaar krijgt! Het statement van Bergman is een verschrikkelijke nachtmerrie en een hoopvolle wens tegelijkertijd: Karin beweert dat God door de deur in een bepaalde kamer gaat binnenkomen. Ze is bijzonder hoopvol. De scene waarin dit uiteindelijk 'gebeurt' is een harde klap in het gezicht voor de hoopvolle kijker: God heeft de gedaante van een spin, heeft een versteend, koud gezicht en probeert binnen te dringen in Karin........OUCH! De hoop van de kijker op het bestaan van een God wordt hard in de grond geboord. Minus, de zoon, wil niet meer leven in deze wereld. Toch geeft Bergman ons weer hoop in de einddialoog tussen Minus en zijn vader: "Zoon, je moet hier in de realiteit leven, je moet je maar ergens aan vastklampen! Klamp je aan de liefde vast, want misschien is die liefde die je krijgt en geeft wel God. God is liefde!"


Zeer mooi! 4 sterren

Iets teveel filosofisch gemijmer in de rondte.

Waar ik bij Fanny och Alexander en Wild Strawberries gegrepen werd door de film, kon deze me niet zo boeien. Helaas sprak de thematiek me niet zo aan.

Geen slechte film, doch ik zal 'm aan niemand aanraden.

Als de thematiek je WEL aanspreekt, dan is dit toch zeker een aanrader, dit deel uit Bergman's 'afwezigheid van God-trilogie'.

Wat minder dan de vorige Bergmans die ik zag. Maar toch bijzonder. Deze afrekening met God en verslag van een psychose. Bergman verliest zich in de aanloop naar de sterke finale soms iets te veel in Freudiaanse theorietjes over de ziekte van de dochter en dat maakt het verhaal net niet krachtig genoeg.
De schuld geven aan de afwezige liefdeloze vader (en de koppeling naar God) vond ik wat al te gemakkelijk. Het krachtige einde over het onvervulde verlangen naar God was wel heel sterk.
Zowel de beelden als de acteerprestraties waren van uitzonderlijk hoog niveau. Maar van Bergman verwacht ik niet minder.

3.5*

Mooi, diepzinnig, ontroerend, en fenomenaal geacteerd. 4*

Staat bij mij op de herziening ...3,5 is te weinig denk ik.

Zeker een mooie film over de afwezigheid van liefde bij de mens en van God, en over vervreemding.

Prachtige thema’s, op sobere wijze en sterk uitgebeeld. Vooral Harriet Andersson (Karin) acteert verbluffend en realistisch. Zeer fraaie fotografie, sprookjesachtig en beklemmend soms.

Interessante uitwerking van de link tussen geestesziekte en vervreemding en de zoektocht naar zingeving. Een kijk in de psyche doet het altijd goed bij mij. De woorden die Karin op het eind uitspreekt vond ik sterk (en deden me denken aan het boek Spider): ”It’s so horrible to see one’s own confusion, and to understand it.”

Wat betreft emoties moest ik even wennen (laatste maanden vooral Ozu, Dreyer, Bresson gezien). Bergman is veel expressiever. Weet niet of me dat gelijk erg bevalt. Heb het liever wat meer verstild. Vond deze film helaas ook net niet intens genoeg. Tystnaden bood meer, wat dat betreft.

Verder heb ik wat problemen met het einde. Niet zozeer of alleen de boodschap (God is liefde), maar vooral de laatste zin vond ik te duidelijk, te didactisch. Had het liever symbolischer gezien. Las later dat Bergman zelf ook problemen had met dit einde; het was hem te onthullend allemaal.

Een paar opmerkingen, dus. Dat neemt niet weg dat ik glimpsen heb gezien van Bergman’s capaciteiten (met Tystnaden nog veel meer). Als deze films ook maar iets onthullen van de kwaliteit van Bergman’s bekendere films, komt het wel goed tussen Bergman en mij.

Voorlopig een 3,5 voor deze film. En de titel “inleider in oeuvre van Bergman”. Ook altijd wat waard (zie Nostalghia, Mouchette).

De emoties in deze film vond ik heel sterk en hebben me diep getroffen (vooral Minus eigenlijk), maar de film als geheel vond ik niet het halve meesterwerk dat ik verwacht had. Vooral het personage van de vader vond ik onrealistisch en te gemakkelijk opgelost. Maar de film straalt een geweldige sfeer uit, is erg ontroerend en is mooi gefilmd. De afsluiter met 'God is liefde' was nogal mager, maar het is wel een knap cynisch besluit na een film waarin alle vormen van liefde zijn doodgelopen Toch is hij minder dan de echte Bergman-toppers, vandaar 'slechts' 3,5 sterren.

vind ik ook.

Een van de zwakkere films die Bergman gemaakt heeft.. Maar toch nog altijd in 3.5

Erg benieuwd ben ik naar deze trilogie, juist vanwege het thema. Gisteren dan het eerste deel gezien.

Sasom i en Spegel moet echt op gang komen. De simpele setting en het gebrek aan verhaal spelen de film in het begin parten. Pas wanneer God wordt geintroduceerd in de thematiek wordt de film naar een hoger niveau getild. Tegelijk lijkt het een beetje opgelegd: niet de film maar het thema staat centraal.

Dit levert enkele zeer sterke dialogen op, waarin het zoeken naar God ongekend expliciet naar voren wordt gebracht. Karin, als enige in het wit gekleed, lijkt heen en weer geslingerd tussen hemel en aarde, tussen krankzinnigheid en gezondheid. Op het hoogtepunt van haar psychose ziet ze dan God, niet door een wazige spiegel maar rechtstreeks (1 Korintiers 13:12). De zonnebril die ze opzet als ze per ambulancehelicopter vertrekt kan veel dingen betekenen.

De slotdialoog tussen vader en zoon is heel mooi. Het wordt inderdaad wel erg duidelijk gemaakt, maar die slotzin vond ik fantastisch. Het contrast tussen Karins zien van Gods aanwezigheid en dat van Minus kon niet groter zijn.

Wat me verder opviel is dat elke personage wel door anderen 'klein' wordt genoemd. Het nietige van de mens wordt hierdoor nog eens benadrukt.

Thematisch dus een erg sterke film, maar het blijft mij bij door het gebrek aan een goede inkadering een beetje teveel in de lucht hangen.

Een dikke 3,5*

Nadat ik enkele weken geleden mijn eerste Bergman gezien had, was het nu tijd voor een nieuwe. Bij Tystnaden had ik gemengde gevoelens. En aangezien die toch over het algemeen wordt beschouwd als de beste uit deze trilogie, waren mijn verwachtingen voor deze niet gigantisch groot.

Deze film is zeker een stuk expressiever dan Tystnaden, die veel ingetogener is en waar ik moeite mee had om echt in het verhaal te komen. Het raakte mij niet zo heel erg. Dat had ik bij deze helemaal niet. Het thema boeide mateloos en ik werd als het ware in het verhaal gezogen.

Er wordt geweldig goed geacteerd, met vooral een glansrol van Harriet Andersson. Hierdoor kwam het allemaal heel geloofwaardig over. Verder is de film een aaneenschakeling van zeer mooie beelden en indrukwekkende scenes. Ondanks dat de film wat moeilijk op gang lijkt te komen, was hij meteen boeiend genoeg. Al wordt de film pas echt zeer sterk wanneer Karin voor het eerst de stemmen hoort. Uiteindelijk wordt de ziekte van de vrouw op een schitterende wijze verweven met de wanhopige zoektocht naar God.

Såsom i en Spegel is een zeer interessante film, die mij (voorlopig) meer kon boeien dan Tystnaden, al denk ik dat ik die toch wel eens moet herzien. Mijn intresse in de werken van Bergman is weer aanzienlijk verhoogd. Vooral zijn 'echte toppers' staan hoog op mijn verlanglijstje. Al is de volgende die ik ga bekijken Nattvardsgästerna, waar ik weer heel wat van verwacht nu.

4*

Mijn bewondering voor Bergman, na het bekijken van deze film, is alleen maar groter geworden. Een film met een midzomernacht visioen of beter waanzin: de zon, (de waarheid die blind maakt) die maar niet onder gaat, die bij veel scénes opvalllend door de ramen schijnt, of tijdens de psychose via het spiegelende water op het behang lichtvlekken vormt........onze ziel is een eiland omringt door de spiegelende zee.......de nuchtere harde gesprekken in een veilig varend bootje tussen 2 volwassen heren.....de mysterieuze gebeurtenissen in een wrak in de 'lustvolle' branding terwijl de regen door de kieren sijpelt. En de jonge puber die zijn vader vraagt: Is dan alles mogelijk?

Hoeveel poeizie kan je bijna als vanzelfsprekend in een film stoppen? Het beginshot geeft direct de titel weer: zee met de wolken in gespiegeld. Gekte als verdrinken in je eigen reflecterende gevoelens.
En dan een scheepswrak......bewustzijn als zeespiegel waar alles mogelijk is........

Het zijn mijn persoonlijke projecties....maar Bergman, als belezen toneelman en regisseur, had een reservoir aan metaforen tot zijn beschilkking, die hij zonder er de nadruk op te leggen gebruikt. Alleen het beginshot als uitzondering stipt even iets aan.....

Wat Harriet Anderson hier doet is weergaloos. Maar ook de andere acteurs spelen op de toppen van hun kunnen. Ieder personages komt op hun eigen specifieke manier tot hun recht. Het realisme is bewonderendswaardig. En de acteurs die ik van andere films ken, doen hun oude rollen in het niet verdwijnen.

Het scenario, van Bergman zelf, is al een meesterwerk op zich, en daarbij dus die prachtig heldere cinematografie.

Het gezelschap is elitair, een ambitieuze schrijver van bestsellers die meer wil, een medisch universitair docent, een schrijvende puber en zij, ....ondanks al haar levenslust ....ongewild iedereen in haar draaikolk van gedachten... een machteloos gevoel bezorgt.

Bergman laat heel realistisch zien dat de schrijver, die lichtzinnig zijn dagboek in een la heeft liggen, haar een nieuwe crisis bezorgt. Haar mentale boot is immers zeer snel lek te slaan. Zo moet hun onbezorgde samenzijn wel stranden. Want donkere wolken zijn nooit ver weg.

Door de stroom van poetische beelden, als stijgende zeespiegel, is mijn hoopje zand, bij de 2e kijkbeurt weggespoeld. Zandkorrels reflecteren, in de stekende zon, een schitterende 5!

Sterke vertolking van Harriet Andersson en opnieuw heel mooie beelden van Sven Nykvist !

Maar veel verder geraak ik helaas weer niet met Bergman

3*

Dacht ergens gelezen te hebben dat Bergman zelf er niet echt een trilogie in zag !?

In Såsom i en Spegel, de eerste film van de trilogie God's zwijgen, ziet men de schizofrene Karin, indrukwekkend vertolkt door actrice Harriet Andersson.

Ook in In Såsom i en Spegel worstelen de protagonisten, zoals zo vaak in Bergman oeuvre, met hun gevoelens en Karin's ziekte, schizofrenie. Dit vormt het middelpunt in deze film.

Inmiddels is er veel meer bekend over schizofrenie, maar het tijdperk waarin het verhaal zich afspeelt alsmede waarin de film werd geschoten betrof schizofrenie een verschijning waar wetenschappers aanvankelijk geen raad mee wisten en konden de slachtoffers op weinig sympathie rekenen van hun sociale omgeving.

Op het eerste gezicht wordt Karin liefdevol omarmt door haar directe omgeving. Samen met haar echtgenoot, vader en broertje, spendeert zij haar vakantie aan de kust om tot rust te komen. Maar de idylle verdwijnt als sneeuw voor de zon wanneer duidelijk wordt dat de personages rondom Karin zichtbaar moeite hebben met haar ziekte en zelf gepreoccupeerd zijn met hun persoonlijke beslommeringen. Naarmate Karin vaker kampt met stemmen in haar hoofd en last krijgt van angstaanvallen, waarnemingen die voor Karin authentiek zijn doch voor haar directe omgeving abusievelijk, resulteert dat tot toename van afstandelijkheid tussen Karin en haar omgeving.

Deze afstandelijkheid zien we terug wanneer de vader van Karin, David, zijn kunst voor het schrijven als escapisme gebruikt. De adolescente zoon Fredrik, het filmdebuut van acteur Lars Passgård, worstelt met zijn seksuele gevoelens en de echtgenoot van Karin, Martin, gespeeld door de jonge Max von Sydow (The Exorcist - 1978, Minority Report - 2002), beroept zich op de expertise van zijn collega's die Karin eerder behandelden met behulp shocktherapie, waarvan nu bekend is dat deze vorm van behandelmethode meer schade aanricht dan genezing.

Wanneer Karin tenslotte erachter komt dat haar vader elke hoop op genezing heeft laten varen geeft Karin haarzelf over aan haar ziekte. Hoewel niet geheel duidelijk wordt of het haar ziekte betreft die haar overgave bewerkstelligt of dat zij hier bewust voor kiest.

De ziekte van Karin dient als metafoor voor de onbekwaamheid van de personages. Niet alleen Karin is slachtoffer door haar ziekte maar haar directe omgeving is misschien wel het grootste slachtoffer. Door gebrek aan introspectie, gekweld door onwetendheid en het ontbreken van openheid tot elkaar kwijnen de hoofdpersonages weg in hun eigen, en zorgvuldig afgebakende, leven.

De volstrekte onverschilligheid en het gebrek aan sympathie voor Karin en haar situatie wordt pijnlijk duidelijk in een conversatie tussen vader en dochter:

David: We draw a magic circle and shut out everything that doesn't agree with our secret games. Each time life breaks the circle, the games turn grey and ridiculous. Then we draw a new circle and build a new defense.

Karin: Poor little daddy.

David: Yes, poor little daddy, forced to live in reality.

Het ontbreken van openhartige en persoonlijke communicatie zien we vaker terug in Bergmans werk. Net zoals de moeder van Eva, gespeeld door Ingrid Bergman in Höstsonaten (1978) zien we al deze facetten terugkeren op bijna identieke wijze.

Het zijn omstandigheden die zo herkenbaar zijn. Of het nu een dochter met schizofrenie betreft of een geestelijk gehandicapte vader.

Iedereen wordt vroeg of laat met soortgelijke situaties geconfronteerd. Vroeg of laat loopt ieder tegen tegenstrijdige belangen op. Dogma´s dat je je naaste lief moet hebben en zorg moet dragen voor de directe omgeving afgewisseld met zelfmedelijden en egocentrisme.

Bergman kiest geen partij en voor zover je van partijen kunt spreken, worden ze allemaal op hun eigen manier slachtoffer van hun eigen onkunde of omstandigheden.

4.5*

Ik hoop dat het bericht van dragje meer mensen zullen lokken om Bergman te ontdekken....ik ben zelf nu erg benieuwd naar Höstsonaten.

Mooie film weer eens van Bergman. Vooral verontrustend vond ik dat de mensen die van haar (zouden moeten) houden er allemaal kwalijke methoden op na houden dat te bewijzen. Haar man wil misschien eigenlijk wel van haar verlost worden. Haar vader wil haar meer bestuderen en wellicht als materiaal gebruiken voor een volgend boek. Haar broertje verlangt op een soort van incestieuze wijze naar zijn zuster. Wederom geen film waar je vrolijk van wordt, maar dat hoeft ook niet. 4 sterren.

Moeilijk te vatten Bergman deze hoor. Gelukkig duren zijn films nooit zo lang, zodat voordat je het echt beu wordt de film al bijna weer op zijn eind is. Tenminste, dat had ik bij deze film. Toch nog een 3,5* hiervoor.

Minste (vooral saaiste) Bergman die ik tot nu toe zag. Wordt bij herziening waarschijnlijk wel beter gewaardeerd door mij.

Geen vrolijke film. Niet bepaald een film voor de donkere dagen voor kerst. Die Bergman moet toch zelf ook wel een gekweld leven gehad hebben om zulke loodzware films te maken. Wie is God, wat is God, bestaat God? Socrates deed meer dan 2400 jaar geleden de volgende uitspraak;

"Ken u zelve, dan ken je God". Voor mij staat deze uitspraak anno 2008 nog steeds als een huis.

Wat de film zelf betreft; hoewel ik mij met het door Bergman aangesneden thema niet meer zo bezighoud en ik deze film - voor mij eigenlijk meer een film over schizofrenie - zeker niet meer opnieuw ga bekijken, wil ik over het acteren van de hoofdrolspelers nog even een woord kwijt: FENOMINAAL.

Een daarom krijgt deze film van mij ook een ruime voldoende.

3,5*

Al bijna twee jaar lang niets meer geschreven hier?

Niet vreemd, want er staan al heel wat interessante reacties te lezen. Sfeer van 'Als in een donkere spiegel' vond ik heel goed, maar ergens hapert het toch. Bergman zei later zelf dat hij hier met een "suggestief script" gewerkt had (alleen aanzet tot dialogen, verder vrij improvisatie voor de acteurs), een aanpak die (volgens Bergman) pas bij 'De Avondmaalgasten' zijn vruchten afwierp. Cinematografie van Nykvist is alweer prachtig en met na 2 seconden al meteen de tweede cellosuite van Bach kan er natuurlijk niets meer fout gaan.

Moet ik opnieuw zien om er meer een idee over te vormen. Heel bevreemdende ervaring in ieder geval.

Voorlopig milde 3*

Mooie reacties die hier terug te vinden zijn, bedankt voor de uitgebreide reflecties.

Zelf heb ik erg genoten van deze film, al was het meer omwille van het vormelijke en de sfeer dan van de inhoud an sich. Niet dat deze slecht was - zeker niet - , maar bij momenten werd het wat opzichtig naar voor gebracht en in het algemeen vond ik Bergman's reflecties minder treffend/boeiend in vergelijking met het sterkere tweede deel van de trilogie, de Avondmaalgasten. Zo was ik bv. niet overdonderd door het einde van de film en als ik de reacties hier nalees heb ik niet echt het gevoel dat ik veel van de idee gemist heb. En dat terwijl "Avondmaalgasten" van begin tot einde bijzonder krachtig was.

Nu goed, dit blijft hoe dan ook een erg mooie film van Ingmar Bergman, een regisseur waar ik na het kijken van elke film steeds meer benieuwd naar wordt. De acteerprestaties zijn van hoog niveau, het camerawerk fantastisch en de sfeerschepping bijzonder sterk (het scheepswrak in de regen, de scène waarin Karin de stemmen hoort,...). Hopelijk volgt het sluitstuk van deze Godtrilogie snel, volgens enkelen ook de beste van de drie. Ik ben erg benieuwd.

4*

Ik weet niet of je je eigen bericht nog kan wijzigen (icoon lijkt verdwenen te zijn), daarom dan maar een extra bericht. Beetje stom, maar wou gewoon nog even vermelden dat de (mooie) muziek van Bach het geheel soms wel ièts te dik in de pathetiek legde. Ideale combinatie om ervoor te zorgen dat bepaalde mensen zich vrolijk maken over dit soort auteurscinema

Vond Harriet Andersson helemaal niet zo sterk als de meesten hier en het vaak geroemde camerawerk ook niet overal. Nee, niet mijn film.

Sasom i en Spegel is de derde film van Bergman die ik zie, waarbij de afwezigheid van God een hoofdrol speelt.

Net als bij de andere twee films is het een interessant thema en ook redelijk goed uitgewerkt door Bergman. Toch behoren de films uit deze trilogie wat mij betreft niet tot Bergmans beste films. Bij deze film zat ik vrij snel in het verhaal. Het acteerwerk is goed en vooral het personage van Karin is boeiend uitgewerkt en wordt erg goed gespeeld door Harriet Andersson. Ze worstelt niet alleen met haar ziekte, maar ook met haar zoektocht naar God. Ik kreeg op een gegeven moment ook best wat medelijden met haar.

De film heeft daarnaast cinematografisch ook best wat te bieden. Af en toe worden er mooie beelden van het eiland, waarop ze zich bevinden, vertoond. Toch werd ik uiteindelijk niet helemaal geraakt door de film. Het was boeiend om te zien, maar op de een of andere manier werd ik niet gepakt, iets dat ik bij andere Bergmans gelukkig wel een aantal keer heb meegemaakt.

Desalniettemin een goede film dit. Boeiend, maar net niet meeslepend genoeg.

3,5*

Dat gevoel had ik in eerste instantie ook een beetje. Toen ik in de ondertiteling het woordje 'hij' met een hoofdletter zag verschijnen, dacht ik 'Hee, waar komt díe Gozer ineens vandaan?'

Maar achteraf moet ik bekennen dat het mij bij deze film te moede was als die dinosaurus die van Jerommeke een enorme knal voor zijn kanis krijgt, vervolgens doorloopt alsof er niets aan de hand is, en pas twee plaatjes later ter aarde stort. Die eh.. secundaire reactie heb ik wel vaker, maar in dit geval ligt het ook wel aan de schijnbaar afstandelijke, analytische stijl die Bergman hanteert. Ja, inderdaad zo'n beetje als David.. Maar die 'afstandelijkheid' is in beide gevallen bedrieglijk.

Deze film gaat natuurlijk niet in zijn algemeenheid over God Die Doet Alsof Hij Niet Bestaat, door geen sjoege te geven als Hem wat wordt gevraagd, en heel lullig niet in te grijpen als Zijn schepselen het moeilijk hebben, niet of slecht communiceren, en elkaar het leven zuur maken door elkaar te weinig liefde te geven. En Bergman die ons vanuit zijn veilige regisseursstoel hoofschuddend verslag doet van deze treurige toestand in de wereld. Mensen, kijk nou toch eens hoe het er met jullie voorstaat, het is me wat.

Nee, zoals wel vaker gaat het gelukkig weer over Bergman zelf en zijn worsteling met zijn kunstenaarsschap, en met het geloof. Al in het begin van de film wordt met het beeld van de vier personages oprijzend uit de zee volgens mij een verband gelegd dat méér wil zeggen dan dat dit een familie is. De karakters en de dialogen in deze film tonen een Bergman in gesprek met zichzelf, zo lijkt het. In Sasom i en Spegel werpt Bergman een blik in zijn ziel, en de film lijkt daarmee qua structuur in de lijn te liggen van Persona, en misschien ook van andere Bergman-films die ik (nog) niet gezien heb.

David is hier de schrijver die vastloopt in een creatieve en existentiële crisis, niet alleen uitgebeeld in de ziekte van zijn dochter Karin, maar ook in het rake toneelstukje van zijn zoon. 'Het lijkt Shakespeare wel', zegt zijn schoonzoon Martin over dat laatste, en dat is in ieder geval waar in die zin dat Shakespeare dat procedé van een toneelstuk-in-een toneelstuk ook toepaste, onder meer in Hamlet, waar de hoofdpersoon zijn (stief)vader óók op die manier de waarheid inpeperde.

Wat scheelt er dan precies aan? Kierkegaard, die met hetzelfde probleem worstelde, noemde de 'dichters-existentie' de op één na beste wijze van zijn. De beste, die waarvan hij toegaf dat hij er niet aan kon voldoen, was die van de 'ridder van het geloof', die zijn bestaan in handen legt van God. Kierkegaard wist echter zijn 'dichterschap' wel in dienst te stellen van wat hij zag als de waarheid, terwijl bij David (en misschien Bergman) diens creativiteit juist in botsing komt met die 'waarheid', kennelijk niet in de laatste plaats om dat hij die waarheid uiteindelijk ten diepste niet gelooft. Maar de angst en het schuldgevoel zijn haast tastbaar. David wil de toestand van Karin, zijn dochter, zijn creativiteit, zijn ziel, misbruiken ter meerdere eer en glorie van zijn schrijverschap. Maar ja, je bent kunstenaar of niet. Wat is 'misbruiken' in dit verband? Is het niet je eigen 'ziel'? Auto-erotisme, nou en?

De scènes van Karin bij de kamermuur zijn wat mij betreft de beste van de film, met als hoogtepunt de langzaam opengaande deur en het aanzwellende geluid van de helicopter. Huiveringwekkend is Karins beschrijving van het aangezicht van God - een afzichtelijke spin met een versteend gelaat, die zich bij haar wil binnendringen - , zeker als je dat in het licht ziet van het verlangen van Paulus, verwoord in I Corinthiërs 13:

Doch als het volmaakte komt, zal het onvolkomene afgedaan hebben
(...)
Want nu zien wij nog door een spiegel, in raadselen,
doch straks van aangezicht tot aangezicht.
Nu ken ik onvolkomen,
maar dan zal ik ten volle kennen,
zoals ik zelf gekend ben.

Wat Karin 'ziet', is gezien haar 'ziekte' natuurlijk per definitie discutabel. Maar uit mijn stelling dat zij de 'ziel' van David is, zou je kunnen afleiden dat David hier de spin is..
Paulus vervolgt met de woorden:

Zo blijven dan: Geloof, hoop en liefde, deze drie,
maar de meeste van deze is de liefde.

En dat laatste lijkt David ook te vinden, in die zin dat hij 'geloof' en 'hoop' helemaal heeft opgegeven. Minus krijgt uiteindelijk wèl antwoord van zijn vader: God is liefde. Waarbij ik me overigens niet aan de indruk kan onttrekken dat als David deze vergelijking zou omdraaien, hij denkt dat hij hetzelfde zou zeggen. Waarmee 'God' buitenspel zou worden gezet. Dat wordt denk ik ook uitgedrukt in de als waanzin bestempelde religieuze zoektocht van Karin, en haar definitieve afscheid van de 'realiteit' - zij is het moe om in twee werelden te leven - een 'realiteit' waarin David alleen achterblijft.
Het is alweer een beetje een lang verhaal geworden. Daarom hieronder een alternatieve, wat bondiger recensie:

Zeer sterke, persoonlijke film van Bergman.
Terechte Oscar.

Wat speelt Harriet Andersson dit goed en wat is ze toch vreselijk beeldschoon.

Verder is dit een grassroots Bergman met typische elementen als

Licht, schaduw, Nykvist, moeilijk kijkende von Sydow en Bjornstrand, loodzware thema's als God, psyche, familie en liefde en niet te vergeten vioolconcert van Bach.

Het mislukte meesterwerk, prachtig vormgegeven maar wat zijn sommige karakters matig uitgewerkt. Het einde verdrinkt in zijn eigen cynisme wat leidt tot een naar gevoel maar niet het nare gevoel dat bergman probeerde te bereiken.

'Såsom i en Spegel', 'Through a Glass Darkly' of 'Net als in een (donkere) spiegel'. De titel van Bergmans film reflecteert al voor aanvang de intentie van de film: de personages uitbeelden als afspiegelingen of spiegelbeelden van de kijker, aan de andere zijde van het glas. Maar helaas: de spiegel is onbruikbaar. Degene die erin kijkt, krijgt geen blik op zichzelf, of in zichzelf. De kijker krijgt dus ook na het kijken van deze film, of naar de 'vervolgen' in de trilogie, geen beter zicht op zijn situatie, óf antwoorden op onbeantwoordbare vragen, maar slechts... troost.

Troost dat hij niet alleen is, troost dat andere mensen zijn belabberde situatie delen. De herkenning troost. De loutering van het drama.

In Såsom i en Spegel zijn de 'normale' mensen zich niet bewust van hun evenwichtskunst. Ze balanceren op het koord van de illusie. Aan de ene kant van de draad gaapt de desillusie, aan de andere kant de overdadige illusie - met als uiterste de psychose. Kortom Bergmans film ligt in lijn met Freuds opvattingen over de illusie. Hij schreef over de noodzakelijkheid van illusies, maar stelde ook dat geloven in opperwezens infantiel is. Al was hij zich ervan bewust dat wanneer een mens deze illusie zou ontgroeien, zoals het hoorde volgens hem, hij onverhoopt in een lastige situatie belandt: "Hij zal zichzelf heel zijn hulpeloosheid, zijn onbeduidendheid in het wereldse raderwerk moeten bekennen, hij zal niet langer het middelpunt van de schepping, niet langer het voorwerp van liefderijke zorg van een goedgunstige voorzienigheid zijn. Hij zal zich in dezelfde positie bevinden als het kind dat het ouderlijk huis verlaten heeft, waarin het zich zo warm en behaaglijk voelde."

Precies deze problematiek verbeeldde Bergman in Såsom i en Spegel. Hij speelt met de drie eerder genoemde mogelijkheden: balanceren, vallen of zweven.

De familie bestaande uit de vader, de zoon en de dochter heeft duidelijk aanleg voor de uitersten van beide zijdes.

Dochter Karin 'zweeft' met een teveel aan illusies. Door haar schizofrenie verwart ze fantasie met werkelijkheid. Ze doet dit echter niet bewust; haar wanen zíjn voor haar de werkelijkheid. Daardoor is het voor haar onbegrijpelijk dat de andere huisbewoners haar werkelijkheid niet kunnen waarnemen.

De vader daarentegen is ten prooi gevallen aan depressie, evenals zijn zoon verderop in de film.

Ze zijn beiden gespeend van illusies en geconfronteerd met de onversneden realiteit. Ellendig doorleven of er een eind aan maken? Dat zijn de vragen die ze zichzelf stellen, maar wederom niet bewust. Ze worden erdoor overvallen, zoals de bootdialoog tussen vader en schoonzoon duidelijk maakt.

De laatstgenoemde, Sydow, valt niet ten prooi voor de uitersten maar balanceert. Al is ook zijn evenwichtsact gammeler dan hij aan zichzelf toe wil geven. Hij, een dokter, verdrukt de realiteit en liegt zijn vrouw voor door te zeggen dat haar ziekte geneesbaar is. Dat ze dat niet is, toont Bergman al snel. Sydow krijgt dus de twee mogelijkheden gepresenteerd: depressie of schizofrenie.

De jongste zoon vervalt ten slotte, overvallen door de situatie, ook in wanhoop en ongeloof in God.

Wat is de raad van Bergman aan de kijker? Teken denkbeeldige cirkels om je heen en focus je op zaken die verliefdheid in je aanwakkeren, sublieme of banale liefde, het geeft niet: God is liefde en liefde is God.

Dat God aan het eind een spin bleek, past binnen deze vergelijking: het dier bouwt webben van concentrische cirkels waarvan hij leeft. En wanneer een draad breekt, bouwt hij weer een nieuwe.

Dat is zíjn balanceeract. En film maken die van Bergman. Goddank.

Minste Bergman die ik tot nu zag. De beelden zijn net iets minder mooi dan de andere films en de symboliek is iets belangrijker. Maar als je dan een vrij kil vertelde film hebt verder interesseert me dat allemaal wat minder. Wat rest is een vrij aardig portret dat echter nergens gaat leven omdat dit een film voor het verstand is en niet voor het hart. Met dat eerste is niets mis, dat tweede wordt wel gemist. Acteerwerk is er ook naar. Geen doorleefde acteurs maar eerder mensen die hun tekstjes opzeggen zonder echte bezieling. Al was Andersson wel de enige die me echt niet smaakte en te veel richting over acting ging, de rest was in ieder geval nog geloofwaardig. 3,0*.

Domineeszoon Bergman worstelt –en laat zijn personages worstelen met– God. Aan Karin verschijnt hij slechts als een afzichtelijk koortsbeeld, voor Martin bestaat God niet, Minus beschouwt God niet eens als een mogelijkheid totdat hij hem nodig denkt te hebben wanneer Karin in haar crisis zit, en de afstandelijke en observerende David vindt God juist in en door zijn eenzaamheid. Wat zien de drie mannen in Karins instorting, wat weerspiegelt zich voor elk van hen in haar? Voor Martin het verlies van de rede, voor David het échec van zijn schrijverschap, voor Minus het mysterie van haar vrouwelijkheid? Tegelijkertijd zijn deze personages niet alleen maar dragers van deze en andere denkbeelden, maar ook en vooral herkenbare mensen van vlees en bloed die in een crisis terechtkomen. Knap hoe Bergman zijn kamermuziek tegelijkertijd zo formeel en bijna toneelmatig èn zo geïmpassioneerd kan maken – wanneer Martin Karin in bed probeert te overtuigen dat haar ziekte niet per se ongeneeslijk is streelt hij haar neus even met de zijne, prachtig detail.

        Zeven jaar na deze film speelden Björnstrand en Anderson professor Higgins en Eliza Doolittle in een bewerking van Pygmalion voor de Zweedse televisie. Helaas nooit gezien, maar lijkt me geweldig. (Wel even het andere uiterste natuurlijk.)

        Loochenaar, wat heb jij op 5-7-2016 een geweldig stuk geschreven. Jaloers.

M’n zevende Bergman inmiddels. Wel de minste denk ik, het duurt wat langer voordat het op gang komt en visueel -alhoewel nog steeds mooi- heeft Bergman weleens beter gepresteerd. Zat gedurende film op 3* maar het einde, met name de laatste dialogen weten er 0.5* bij te trekken.

Heerlijk vertoeven weer in Bergmans universum en dan vooral ook in visuele zin: het sprookjesachtige zonlicht, het Zweedse strand dat merkwaardig genoeg meer wegheeft van een mediterraan strand dan van onze brede kuststroken, het snoeperige stenen huisje, de eenvoudige kledij, de lichte platte schoentjes... De scène bijvoorbeeld dat Minus (een personage dat me overigens net zo boeide als zijn grote zus Karin) buiten aan tafel door een seksblaadje zit te bladeren, zijn zus die hem van achteren besluipt, terwijl de bladeren aan de boom ritselen in de wind..

De personages stralen een soort levenslustige energie uit die je in werkelijkheid zelden ziet bij mensen, men is veel vrijer in de omgang.

Als in een donkere spiegel kwam uit op het juiste moment, toen de literatuur overspoeld raakte door psychiatrische romans als Faces in the Water van Janet Frame (1961) en One Flew over the Cuckoo's Nest van Ken Kesey (1962), een tijd waarin de beeldvorming over geesteszieken drastisch veranderde. De 'gek' ging voor zichzelf praten, zeg maar.

Sylvia Plath (The Bell Jar, 1963) zag deze film vrij kort voor haar dood, die in het Verenigd Koninkrijk pas uitkwam in november '62 en liet, het mag geen wonder heten, grote indruk achter. Plath was sowieso fan van Bergman. Ze baseerde het gedicht 'Three Women' op Bergmans Brink of Life (1958).

De verschillende reflecties hier met interesse gelezen, daar wil ik nog wel iets aan toevoegen: het zeemeerminnetje tegen de zijkant van het huis.. wat mooi! Dat verwijst dan weer naar Karins gevoel tussen twee werelden te leven. En ten slotte aan het einde nog die heftige scène, sterk gespeeld door Harriet Andersson; God die zich in haar psychose openbaart als een spin (haha) die haar aanvalt. Bergman die als het ware afrekent met zijn religieuze jeugd.