Smirennaya Zhizn (1997)

Onwetend waar ik aan begon, verwachte ik een documentaire over de persoon achter Sokurov. De titel suggereerde voor mij het persoon, de man die droomcinema maakt, voor mensen die geloven in berusting, in langgerekte sequenties en geabstraheerde beelden. Zou hij in zijn eigen leven ook deze berusting van ziel kennen, deze contemplatie tegenover de wereld?

Wat ik kreeg was zeker een persoonlijke portret, alleen niet in de vorm van een interview. Nee, ik kreeg een travelouge te zien van een man die een tijd doorbrengt bij een oude vrouw, haar in alle stilte documenteert. Haar vanuit een hoek van de kamer in de lens vat. Mijmerend vertelt hij hoe hij daar in de hoek zit, hoe hij langzaam richting haar loopt, maar niet waagt zijn mond te openen. Hij wil in deze rust blijven.
De vrouw slentert wat door het onverwarmde huis, doneert iets aan langstrekkende priesters, naait iets aan een jurk en maakt uiteindelijk eten klaar.

Tussen deze ontmoeting met de bezigheden van deze vrouw wordt de kijker meegenomen in droomsequenties. Zo zien we schimmige beelden van bergen, van een water, lijkt het alsof de wolken langzaam het huis instromen. De film is op video geschoten, maar Sokurov weet hier mooi mee om te gaan, hij mengt de beelden op een zelfde ritme als zijn andere film uit dat jaar, Mat i Syn en laat ons (laat ik voor mijzelf spreken) zo in langzaam maar zeker in een dromenland belanden. Dan opeens horen we de vrouw tijdens het eten om iets giechelen, de narrator vertelt ons dat hij op dat moment geen woord durft te roeren en ook het idee heeft dat er een gesprek aan zou kunnen komen, maar de stilte bewaard blijft.

Het enige moment dat de rust wordt ‘verstoord’ (verstoord is absoluut niet het goede woord, het moment vult de rust perfect aan), is wanneer zij een klein boekje pakt en een handvol persoonlijke haiku’s voordraagt. Ook uit deze dichten blijkt een rust die doorheen de hele film hangt. En daarmee besluit deze documentaire zich en ben ik een bijzondere ervaring rijker.

Dan rest mij als enige kritiekpunt nog te melden dat het voor mijn gevoel wel als een tussendoorfilm voelde (binnen Sokurov's oeuvre). Misschien kwam dit door het videobeeld, of door het feit dat het toch een documentaire besloeg, of zelfs door het feit dat ik een anders soort film verwachte. Doet er verder ook niet veel toe, ik wederom genoten van een Sokurov.

Deze docu blijkt als extra te staan op de DVD van Mother and Son (Artificial Eye versie). Staat niet op de hoes trouwens, maar het vriendelijke winkelpersoneel wees me erop

Ach! kon ik maar huilen, elk van mijn tranen zou een stil eerbetoon aan deze film zijn. Wat een oprechte stilte wordt er in het ritme van beeld en geluid gecreeerd. Welk een diepe compassie voel ik voor deze eenzame vrouw. Ze lijkt niets dan zichzelf, uit respect voor het leven.

Kon ik zwijgen, mijn stilte zou alles overstemmen.

Heel mooi. Een van de allerfraaiste kanten van Sokurov is intimiteit. En deze film is een verslag van een intieme waarneming. Een tijdje doorbrengen bij een vrouw in een afgelegen Japans huis met een serene rust die je niet moet doorbreken, een ritme dat niet verstoord moet worden.

Een ander bijzonder punt aan Sokurov is vaak de geluidsband, zo ook hier. De stilte zit tussen allerlei al dan niet benadrukte omgevings- en andere geluiden die vreemd genoeg de rust van de film benadrukken. Uniek

4.0*

Staat als extra op de Moskwood dvd van Mother and Son.

En inderdaad: een verslag van waarneming, oftewel een verbeelding van ervaring. Op het eerste gezicht lijkt het een minimalistische registratie, maar er is meer aan de hand. In de montage is juist een nieuwe werkelijkheid gemaakt, die eigenlijk eerder een droom lijkt dan realiteit. Waar Sokurov vooral in is geslaagd, is een soort levensritme, een andere ervaring van tijd en ruimte (ten opzichte van de westerse) weer te geven. Door gebruik van slow motion beelden, muziek, asynchroon geluid, lange takes en montage creëert de film een intense, droomachtige, holistische continuïteit. Paradoxaal genoeg bereikt Sokurov juist door de 'overdreven' weergave een hoger realisme, in de zin van: recht doend aan zijn eigen ervaring. De film slaagt erin het houtachtige van hout en het mensachtige van de mens opnieuw vorm te geven. Op deze manier laat de film je opnieuw kijken naar de wereld, of kijken naar je eigen kijken.

Rust?

Wat mij in die gedichten juist frappeerde, was juist, dat tussen de bloemetjes, de vogels en de jaargetijden door, in de woorden over haar man en dochter eerder wanhoop, teleurstelling en eenzaamheid klonken.

De dagelijkse routine van deze vrouw, die een indruk maakt van een steeds weer uitgevoerde ceremonie of een zorgvuldig ritueel, lijkt daarmee eerder een dam, een schuilplaats tegen de vertwijfeling, dan een toonbeeld van sereniteit en onverstoorbaarheid.

Misschien is dat, wat mensen existentieel altijd en overal doen: men bouwt zich een huis, als toevlucht.

Sokurov laat ons dat 'huis' zien, van buiten en van binnen, maar de sfeer van nabijheid en intimiteit - het is haast impertinent, zoals de camera bij wijlen zo dicht op de huid zit - krijgt een extra dimensie als de vrouw zelf de deur van haar verborgen kamer voor hem opendoet.

Hoe 'documentair' is dit, vraag ik me af.

Maar ik heb het idee dat als dit voluit gepresenteerd was als fictie, het dan veel minder indrukwekkend was geweest.