A Passage to India (1984)

David Lean bewerkte de roman van E.M. Forster tot een mooie, cinematografisch geslaagde, film.

Een wat mysterieus verhaal met als achtergrond een sfeervol beeld van het India, begin 20ste eeuw, met vooral de nadruk op de toch eerder hautaine manier waarop grootmacht Groot-Brittanië zich in zijn kolonie doordrukte en op de reeds meer dan sluimerende weerstand tegen dit bewind en verzuchting naar eigen bestuur.

Meer dan één schitterende vertolking in deze film.

A Passage to India is een dramafilm uit 1984, geschreven en geregisseerd door David Lean. Het scenario is gebaseerd op de gelijknamige roman van E.M. Forster uit 1924. Dit was de laatste film uit de carrière van de legendarische regisseur David Lean (The Bridge on the River Kwai, Lawrence of Arabia, Doctor Zhivago), en het was 14 jaar geleden dat hij nog een film gemaakt had.

De film speelt zich af begin jaren ‘20 tijdens de opkomst van de Indische onafhankelijkheidsbeweging in Brits-Indië. De jonge Adela (Judy Davis) en mrs. Moore (Peggy Ashcroft) zeilen vanuit Engeland naar India, waar de zoon van mrs. Moore en de verloofde van Adela, de plaatselijke magistraat is in een klein stadje. Via de schoolopzichter (James Fox) ontmoeten de twee bezoeksters de excentrieke oude professor Godbole (Alec Guinness), en ze worden bevriend met dokter Ahmed (Victor Banerjee), een arme weduwnaar. Als mrs. Moore en Adela interesse tonen om het "echte" India te zien, biedt Aziz aan met hen een uitstapje te maken naar de afgelegen grotten van Marabar. Uiteraard gaat dat gigantisch mis, met alle gevolgen van dien.

Hoewel de film in 1984 uitkwam leek het wel of ik een film uit de jaren ’50 aan het bekijken was. Voor de prachtige, kleurrijke beelden van India zijn dan ook de originele technicolorcamera’s uit de mottenballen gehaald. Het ziet er dus allemaal ouderwets prachtig uit, en ook de soundtrack van oudgediende Maurice Jarre lijkt uit een ander tijdperk te komen. De meeste films uit 1984 die ik de laatste tijd zag hadden een lelijke synthesizersoundtrack of de wat minder goede popmuziek als muzikale omlijsting. Het was dan ook een hele verademing om weer eens een écht orkestrale soundtrack te horen.

De film legt de cultuurverschillen tussen de Engelsen en de Indiërs bloot. De Indiërs in de film worden stuk voor stuk afgeschilderd als niet al te snuggere armoedzaaiers, en dat had van mij eigenlijk niet gehoeven. Een groots project was het in ieder geval wel: ruim twee uur lang schitterende cinematografie, mooie sfeer, fraaie kostuums en exotische decors.

De acteerprestaties zijn eveneens prima, en ik moet toch echt de actrice Peggy Ashcroft even noemen. Zij speelt mrs. Moore, en zij was echt het charmantste, sympathiekste filmpersonage die ik ooit in een film zag. Hoewel ze toen al 77 jaar oud was zou ik bijna verliefd op haar worden. Ze kreeg indertijd de Oscar voor de beste vrouwelijke bijrol, meer dan terecht volgens mij, en ze was daarmee de oudste actrice die ooit deze prijs kreeg.

Al komt de film qua aanpak misschien wat gedateerd over, een aanrader is het zeker. 4*

Opgeklopte pathos, die het in niets haalt bij de mysterieuze sfeer, de complexiteit van de intermenselijke verhoudingen en de intensiteit van het grotere maatschappelijke kader, zoals die in het boek uiteen worden gezet. Alsof een driedimensionele studie in een 2D keurslijf wordt geduwd: helder en vakkundig verteld, maar dan zonder het vlees en bloed dat een mens tot mens maakt, zonder de onvatbare, tegenstrijdige, wispelturige karaktertrekken die de realiteit maakt tot wat ze is. Neem bijvoorbeeld Victor Banerjee, die als een hyperkinetische, labiele Dr. Aziz door het scherm holt. Om nog maar te zwijgen van Peggy Ashcroft: een staaltje vingerdik opleggen, zegt u? Enfin, bij het boek heb ik gehuiverd, meegeleefd, en vooral, ja, geloof het of niet: gelachen. Leg daar de film naast, en je hebt, euhm, tjah, een aftreksel?

2,5*

Met Judy Davis als een soort vrouwelijke Indiana Jones! Yeah-hah!

Mooie film met uitstekend spel van vooral Judy Davis en Victor Banerjee. Al meerdere malen gezien, zowel bij uitkomst in de bioscoop (vlak na het lezen van de roman) als in de jaren daarna op televisie, en nu weer op DVD, en hoewel geen enkele kijkbeurt mij ooit echt teleurgesteld heeft wordt de film helaas nergens zó intens als je mag verwachten bij een verhaal waarin de twee vrouwelijke personages een belangrijke spirituele crisis ondergaan. Mijn probleem blijft dat de mystieke ervaring die Mrs Moore heeft niet echt bij mij óverkomt: ze zegt wel dat ze geschokt is, en we zien haar in ademnood de grot verlaten, maar er is geen visuele tegenhanger van wat zij ondergaat – ik moet haar op haar woord geloven, maar een "psychedelische" scène die de zintuigen ontregelt en aldus duidelijk maakt wat zij ervaart (zoals in bijvoorbeeld Apocalypse now) ontbreekt, en daardoor komt de impact van wat ze in de grot zou moeten hebben meegemaakt eigenlijk niet over op mij. Zo blijf ik achter met een mooie en degelijke verfilming die qua echte scherpte een beetje tekortschiet, hoewel ik (eerlijk is eerlijk) wel opnieuw de volle 157 minuten geboeid ben blijven kijken.

In tijden van kolonialisme is het moeilijk om culturele en raciale verschillen te overbruggen, omdat er geen grond van gelijkheid is. De auteur E.M. Forster zag duidelijk verder dan zijn tijdgenoten en stelt zich kritisch op tegenover de rassenscheiding die de Britten invoerden. Hij illustreert dat met een verhaal over een vrouw die tijdens een bizar moment waarin ze met open ogen het bewustzijn even verliest een bevriende Indiër (een moslim) beschuldigt van aanranding tijdens een toeristisch bezoekje aan oude grotten.

Het daaropvolgend proces legt alle spanningen bloot die heersten tussen de Britten en de Indiërs. Er was één vrouw nodig om alles op stelten te zetten.

Als dit u allemaal niet veel zegt, dan is er nog altijd de pracht en praal van India die ongelooflijk mooi geschoten is. In een scène zien we de jonge juffrouw Quested fietsen door de natuur waar ze onder de indruk raakt van oude Indische beeldhouwkunst. Het zou zo maar kunnen dat ze daarna in die grot geestelijk volledig overweldigd was door de cultuurshock, tot op het irrationele.

Wat ik er van vond: een mooie sfeervolle spektakelfilm van veteraan David Lean, die me rustig liet wegdromen in een exotisch India. Leuk dat deze film zo goed gewaardeerd wordt.

David Lean en ik zullen nooit vrienden worden. Man, man, man, bijna 3 uur de tijd nemen voor een rechtszaak die niet eens van de grond komt. Volledig gemaakt volgens het boekje, maar o zo saai. Plaatjes zijn wel schitterend, maar ze worden enkel bevolkt door wandelende clichees. O foei! Gij foute kolonisator.

3

Lean.

A Passage to India is niet Lean zijn beste film, maar ook niet zijn slechtste film. Veel heb ik nog niet van deze man gezien, volgens mij is dit pas de vierde, en voorlopig ook de laatste. Van de speelduren die de films van Lean kennen word ik altijd verdrietig. Regelmatig tikken ze de 200 minuten aan. Erg, erg veel.

Deze film had ook absoluut niet een speelduur hoeven aantikken van 163 minuten. Hoe haal je het eigenlijk in je hoofd? Centraal in de film staat namelijk een rechtzaak, maar hier moet je 100 minuten op wachten. Lean neemt erg uitgebreid de tijd voor een introductie van zijn personages, die allemaal niet eens zo heel interessant zijn helaas.

Het acteerwerk is aardig en vooral Banerjee steekt boven de rest uit. Er zitten echter ook mindere prestaties tussen, zoals die van Fox. Toch wel erg houterig gespeeld tussen de veel wildere en betere prestaties van de rest. Ik had het allemaal vooraf minder ingeschat, maar werd toch op een positieve manier verrast.

Het duurde voor deze film erg lang voordat ik in het verhaal kon komen. Het wilde me niet echt grijpen, en al die introducties en achtergrond kon me gestolen worden. Zelfs met een aantal mooie plaatjes voelde het niettemin aan alsof het verhaal nooit echt een inhoud had, en kon ik er op deze manier dan ook erg moeilijk inkomen.

Daarnaast vond ik de soms kinderachtige humor maar moeizaam werken. A Passage to India krijgt pas vaart wanneer het zich toewerkt naar waar het zich naartoe wil werken. De plaatjes van de natuur en landschappen zijn adembenemend en Lean brengt ze ook perfect in beeld dankzij een staaltje sterk cameragebruik. Camerawerk is ook altijd een sterk punt geweest van Lean, en dus ook hier.

Een geduldige film die met geduld is opgenomen en geregisseerd. Echter ook met geduld gezien dient te worden, want het eerste uur is nogal een taaie zit. De toon blijft tijdens deze film iets onevenwichtig, verder viel de film me mee. Ik had het allemaal een stuk slechter ingeschat. De regie van Lean blijft gelukkig nog best stabiel hier. Grotere films zijn voor hem niet vaak een opgave geweest, zo lijkt het tenminste. Het script wel. 9 maanden voor dit? Oei.

Lean’s bewerking van Doctor Zhivago vond ik bij vlagen al iets te langgerekt en vlak, voor deze Passage to India geldt dat in nog grotere mate. Van de cast laat hij niemand echt uitblinken; Ashcroft komt nog het meest in de buurt. Guinness met zijn blackface-achtige rol is nogal curieus, zeker nu.

Dat gezegd hebbende, is een kleine drie uur klassieke cinema met mooie muziek en plaatjes nooit verkeerd natuurlijk. Iets meer focus en intensiteit had de film echter wel kunnen gebruiken.

Het verhaal van Forster deed me qua thematiek hier en daar wel denken aan het werk van Multatuli en Couperus over Nederlands Indië.

Toch wel erg sterk in locaties en art direction. Ook het verhaal beviel me beter, al blijft het eerste uur wat taai. Met een half verhoogd.

Het tweede deel van de film is voor mij het beste. Daarvoor raakte ik redelijk makkelijk afgeleid. Het beeld van de arrogante Engelsen in India was ik al snel zat. Pas na het incident komt er wat meer focus in de film en zie je de film naar zijn hoogtepunt werken. De beelden waren kleurrijk en intens, zoals ik India ken. Herinneringen aan mijn eigen reizen daar kwamen weer op mijn netvlies en maakte het plaatje compleet. Ondanks de (te) lange speelduur had ik met A Passage to India genoeg aansluiting om er met plezier naar te kijken.