Capharnaüm (2018)

Vanaf 31 januari 2019 in de bioscoop (Cinéart)

De synopsis klinkt mij niet bijster goed in de oren en ik heb de trailer binnen 1 minuut uitgezet.

Maar die twee dingen staan ver van elkaar af; dit wil ik zien, geen reden om de trailer verder te kijken. Ik heb Sukkar Banat (2007) trouwens nog klaarliggen van deze regisseur.

Misschien spreekt de vernieuwde synopsis je meer aan.

Jup, veel beter

De laatste zin van die synopsis echter... alsof het om een plezierreisje gaat.
Het is twee uur armoede in je gezicht om er een onderliggende boodschap door te krijgen, geen happy coming of age. Ben er half misselijk van (op twee verschillende niveaus), en dan moet ik m'n stuk nog schrijven.

2019 is nog maar net begonnen, maar toch denk ik dat er dit jaar maar weinig films zullen uitkomen die rauwer en schrijnender zullen zijn dan deze film van de Libanese Nadine Labaki. Capharnaüm heeft meerdere betekenissen, ook een Bijbelse, maar hier zou het staan voor 'warboel' of 'chaos'. En dat dekt de lading meer dan aardig. Zain is een jongen met een geschatte leeftijd van 12 jaar. Geschat, omdat zijn ouders geen geboortepapieren van hem hebben. Zain leeft met zijn broertjes en zusjes bij zijn ouders in erbarmelijke omstandigheden in een krotwoning in de Libanese hoofdstad Beiroet. Zijn ouders kijken nauwelijks naar hem om, houden zich bezig met dubieuze handeltjes en gebruiken Zain vooral om het gezinsinkomen aan te vullen en om voor zijn broertjes en zusjes te zorgen. Als het zusje van Zain op 11-jarige leeftijd wordt uitgehuwelijkt aan een volwassen man, knapt er iets bij Zain en besluit hij weg te lopen. Hij ontmoet onder andere een eigentijdse bejaarde versie van Spiderman, maar ook Rahil, een jonge Afrikaanse vrouw, die met een peuter illegaal in Libanon verblijft.

Hoewel er best wat valt aan te merken op deze gedurfde film, is het toch vooral heel bijzonder hoe Labaki het jongetje Zain (knappe acteerprestatie van Zain al Rafeea) met de camera volgt en de indringende en confronterende beelden die dat rijkelijk oplevert, ook van de stoffige betonnen jungle van Beiroet. In alle troosteloosheid en grauwheid schuilt in dit geval bij vlagen ook schoonheid en bijzonder veel inlevingsvermogen en dat mag een knappe prestatie genoemd worden. Daarnaast verdient deze film alle lof voor de misstanden (verwaarlozing, mishandeling, misbruik, mensenhandel, kinderrechten die niet worden nageleefd) die Labaki aan de kaak stelt en de aandacht die zij in het bijzonder vraagt voor deze kwetsbare en vergeten kinderen, die dagelijks overleven in zeer armoedige en onveilige omstandigheden, thuis, op straat en in de gevangenissen.
Labaki serveert zware kost, maar zorgt bij tijd en wijle ook voor de nodige lucht door bijzonder humorvolle scenes. Let bijvoorbeeld op twee straatartiesten op een kermis die worden ingezet om een officieel document voor Rahil te regelen. Je voelt je bijna schuldig dat je bij deze zwaarmoedige film dan onbedaarlijk moet lachen.

Wat mij er nu van weerhoudt om Capharnaüm meer dan 4 sterren te geven (wat ik graag zou willen), is dat de regisseur soms wat lijkt door te schieten in haar verontwaardiging en zelfs woede over de omstandigheden waarin deze vergeten en vaak verloren kinderen in Libanon leven. Dat komt voor mij het meest terug in de, enigszins geforceerd aandoende, aanklacht van Zain tegen zijn ouders, die hen verwijt dat hij is geboren en de expliciete, maar te makkelijke, stellingname dat slechte ouders geen kinderen zouden moeten krijgen. Los daarvan is Capharnaüm visueel dermate krachtig, dat dit het vorenstaande voor mij ruimschoots compenseert. En dat eindshot...dat kwam bij mij binnen als een mokerslag. Voor nu dus 4*, maar een eventuele stijging in de score op termijn sluit ik niet uit.

TOPFILM!!!

Wat doe je als recensent wanneer een film je tegen wil en dank kotsmisselijk maakt? De fantasierijke kaders van je ‘neutrale’ blik worden met geweld aan stukken geslagen. De pijnlijke eer gaat naar Nadine Labaki’s Capharnaüm, een ronduit tendentieuze film die onze gevoeligheid voor sociale misère uitbuit om een politiek punt te kunnen maken.

In de Engelse taal is een ‘capharnaum’ een mengelmoes, een plaats waar wanorde heerst. De gelijknamige Israëlische nederzetting kennen we van Bijbelse wonderverhalen. Het mirakel vindt plaats als de normale orde van zaken wordt doorbroken voor een hoopvol moment van chaos. In Capharnaüm geldt het tegenovergestelde. Chaos en wanorde zijn de wetten van de wereld: het Libanon van de film is een land van verval en structureel ongeluk. Enkel in de rechtszaal heerst een vorm van hoop en orde. Het is de plaats waar de jonge protagonist het onrecht kan bevragen om zijn recht te laten zegevieren. Zijn recht – rond dat begrip zal de gehele film zich samenballen.

verder lezen

Heerlijk en oprecht geschreven recensie tbouwh! Dat wil niet zeggen dat ik mijn hoge waardering gelijk aanpas. Ik snap je punt:
Zelf ga ik niet direct "om". De film was hard, maar was voor mij niet misselijkmakend vanwege de eventuele bedoeling van Labaki, nu ik een eventueel politiek motief voor lief nam.
Het opvallende standpunt, de "gebektheid" van Zain is me wel opgevallen. Welk jongetje van die leeftijd neemt nu zo'n standpunt in, merkt ook The Guardian hier op (klik). De term povertyporn lijkt me best terecht, al lijkt die term welhaast net zo van toepassing op menig ander melodrama. De term zegt het al melodramatisch (definitie): overdreven sentimenteel. Dat werden velen wel. En jij: kotsmisselijk.

Heeft Labaki echt politieke motieven? Volgens mij verbergt Labaki haar motieven niet: Nadine Labaki on her historic Cannes win: 'I want it to become more than a film' - The National - thenational.ae Sterker nog: ze sluit een Hollywood carrière niet uit. Is ze hiermee zoveel anders dan elke andere kleine filmmaker?

Ik ben geen 'fan' van auteursintentie. Dat wil zeggen: ik geloof er wel in (de inmiddels haast klassieke death of the author is een begrijpelijk maar overschat concept), maar probeer altijd bij de film zelf te beginnen om van daaruit eventueel het brein, de stijl etc. van een filmmaker in te duiken. In dit specifieke geval heb ik pas interviews met Labaki gelezen nadat ik mijn recensie geschreven had. Ik kan niet om de filmmaker heen, en veins dat ook niet, maar tegelijkertijd wil ik mijn 'lezing' van de film baseren op wat ik gezien en gehoord heb en niet op wat ik in interviews wel of niet teruglees. Zo wordt het ook geen kruistocht tegen een persoon maar een kritisch betoog rond de film als product.

De term 'povertyporn' komt inderdaad niet uit het niets en je kunt ook een lijn trekken met de veroordeling van 'geweldsporno', zoals je die in discussies rond bv Tarantino of Gibson (al verschillen die twee ook enorm natuurlijk) terug kunt vinden. Wat Capharnäum betreft was dit voor mij ook niet de overtreffende trap, eerder een middel tot een doel, dat niet oprecht als zodanig gepresenteerd wordt.

Labaki is in Libanon politiek actief (geweest) en was ook stemkandidaat voor een landelijke beweging (2016). In de filmkrant zegt ze (o.a.) het volgende: “Titel én film waarschuwen en roepen op tot verandering”, verduidelijkt Labaki. “We leven in chaotische tijden en we moeten er iets aan doen! ''. En: ''Kunst mag niet enkel kunst zijn, het is onze plicht als kunstenaar om betrokken te zijn in het leven van andere mensen en op verandering aan te dringen.''.

Op diverse plaatsen online (zo ook in dit interview) kun je teruglezen dat veel kinderen die Labaki daadwerkelijk trof wel degelijk doodswensen hadden vanwege de erbarmelijke leefomstandigheden. Het is dus niet zo dat het sentiment van Zain uit de lucht komt vallen. Mijn kritiek is eerder dat dit sentiment (en de façade van non-fictie) gebruikt wordt om Libanon op een kwalijke manier te representeren (in sociaal-demografisch opzicht) en een volwassen politieke agenda op een jong kind te projecteren. Mijn hypothese, die ik verder niet wil en kan bewijzen, is dat Zain's monoloog aan het einde in feite gewoon Labaki's monoloog is. Trek de politieke implicaties daarvan door en je komt zo'n beetje bij mijn gevoelens uit.

Niemand 'moet' zijn beoordeling aanpassen omwille van wat een ander denkt;) ik heb nog wel een uitgebreid (Engelstalig) artikel gevonden (zeldzaam, bijna alles is positief) waarin de auteur mijn zorgen deelt en veel, veel uitgebreider op de film ingaat. Beter ook dan ik dat doe. PB voor een kopie kan altijd, dat geldt ook voor anderen.

Uiterst schrijnende maar ook realistisch ogende film over de onderkant van de onderkant in Libanon: vluchtelingen, illegalen maar vooral ook de armste Libanezen zelf die in krotten en van kleine criminaliteit leven en die – we volgen de zoon Zain van zo’n arm Libanees gezin – hun dochter op haar 11de moeten uithuwelijken omdat ze haar niet kunnen voeden. Het zijn mensen zonder papieren – officieel bestaan ze dus niet eens – en voor wie elke dag een kwestie van overleven is. In de Bijbel is Capharnaüm een stad die door Jezus tot de Hel wordt vervloekt omdat de zondaars er geen berouw tonen nadat hij er wonderen had verricht. Ook de mensen in deze film lijken veroordeeld tot de hel.

De film doet wat denken aan Dickens’ Oliver Twist (de aanklacht tegen het ellendige bestaan aan de onderkant en de 12-jarige arme jongen die zich alleen moet zien te redden in een harde wereld), aan Odysseus (de jongen maakt een hele reis om uiteindelijk huis te keren), aan Slumdog Millionaire (met welke film het de vertelstructuur deelt waarin we gaandeweg begrijpen hoe het zo ver is gekomen dat Zain zijn ouders aanklaagt waarmee de film begint en eindigt) en aan Fellini’s La Strada wegens het realisme in combinatie met de bonte stoet aan bizarre personages die Zain ontmoet.

De film ziet er prachtig uit: de beelden zijn haast schilderijen. De film is chaotisch druk (zoals ook het leven in deze grauwe wereld ‘Capharnaüm’ in de zin van ‘chaos’ is) en kleurrijk waarbij je veel dingen ziet die je pas later in de film begrijpt, zoals waarom er kleding wordt gewassen in Tramadol of waarom Zain in de gevangenis zit en zijn ouders aanklaagt. Wat het ook wat verwarrend maakt is dat de film niet chronologisch wordt verteld. Het verhaal zit echter goed in elkaar maar doordat het ook wat als een puzzel wordt gepresenteerd is de film minder meeslepend dan je zou hopen. Dat is echter het enige belangrijke minpunt van de film.

De jongen die Zain acteert heeft indruk op me gemaakt, want hij acteert zeer overtuigend. Sommige anderen wat minder, maar ik begrijp dat velen letterlijk van de straat en voor de camera zijn gehaald. Dat realisme voel je – al was het maar doordat er daadwerkelijk kindermishandeling in de film lijkt te zitten – en geeft de film een wat documentaire-achtige feel.

Het laatste shot van de film is ijzersterk (en zeer ontroerend op een mooie wijze), al haalt het de troosteloze boodschap van de film - althans die van Zain - misschien wat onderuit. Mij bevalt die ambiguïteit wel (en het zal gewoonweg Labaki's christelijke boodschap van hoop zijn). Met Cinsault kom ik uit op een dikke vier sterren maar vanwege dat eindshot geef ik er gewoon alvast dat halfje bij.

PS. Ik deel niet de interpretatie van tbouwh. M.i. is er geen sprake van ‘povertyporn’ want de film is geen verlekkerd kijken naar armoede maar een aanklacht tegen die armoede (of is bv. Oliver Twist ook ‘povertyporn’?). Ook is de film m.i. geen politiek pamflet. Zain wil dat zijn ouders geen kinderen meer krijgen nu die kinderen geen kans op een menswaardig bestaan hebben (meer in het bijzonder wil hij een nieuwe Sahar voorkomen), maar dat is m.i. niet Labaki’s boodschap. Ik vermoed dat zij een christen is die een boodschap van hoop wil geven (en dat zijzelf waarschijnlijk principieel tegen euthanasie is): zoals Zain in de film doet kan zij als filmmaker aandacht vragen voor de ellende van deze kinderen en daarmee de wereld oproepen er iets aan te doen (zonder een politieke agenda te geven wat we dan zouden moeten doen). Ik denk dat het eindshot die hoop symboliseert: zelfs in een jongen als Zain zit een glimlach, een betere toekomst, verborgen.

Wie het voorrecht heeft gehad om I Accuse My Parents (1944) te zien, zal wellicht ook een lach moeten onderdrukken aan het begin van de film. De (ongeveer) 12-jarige Libanese Zain [Zain Al Rafeea] zit vast wegens een geweldsdelict, maar verschijnt toch voor de rechter om zijn ouders aan te klagen voor het feit dat hij ter wereld is gebracht. Vervolgens zien we in flashback hoe hij tot deze conclusie is gekomen, alsmede wat de aanleiding is geweest voor zijn misdaad.
Regisseur/scenarist Nadine Labaki maakt effectief gebruik van locaties en geeft dit sociale drama zo een gevoel van authenticiteit, dat echter op willekeurige momenten wordt onderbroken door gestileerde scènes met melodramatische muziek. Capharnaüm zwelgt in de erbarmelijke, vaak ronduit deprimerende omstandigheden waaronder het verhaal zich afspeelt. Niet dat er veel verhaal is overigens, want het eerste deel van de film bestaat vooral uit Zain die, nadat hij zijn afschuwelijke ouders heeft achtergelaten, door de straten van de grote stad loopt. Wanneer hij onderdak vindt bij schoonmaakster en illegale immigrant Rahil [Yordanos Shiferaw] komt er iets van een plot om de hoek kijken. Er is zelfs een luchtige scène waarin Rahil met behulp van twee stokoude (en niet al te snuggere) kermisexploitanten probeert de autoriteiten om de tuin te leiden. De film wordt echter met groot gemak gestolen door Boluwatife Treasure Bankole als Rahils peuterzoon en hij zorgt voor enkele aangrijpende momenten, al moet je vraagtekens zetten bij de manier waarop die vertolking tot stand is gekomen. Zain is minder overtuigend in een wat geforceerd ogende vertolking. Hoewel Capharnaüm een indringend beeld geeft van de werkelijkheid waaronder mensen in Libanon (vluchtelingen en niet-vluchtelingen) moeten zien te overleven, maar de onevenwichtige regie en het dwaze concept doen veel afbreuk aan een goedbedoelde boodschap dat De Linkse Kerk ongetwijfeld meer zal kunnen waarderen.

Chaos is troef aan de onderkant van de samenleving in Beiroet, wat wordt versterkt door de - behalve in het rechtbankgedeelte - camera die op bijna documentaire wijze alles onrustig registreert.

Gelukkig geeft regisseur Nadine Labaki soms wat lucht door humor (hoewel je je soms schaamt te moeten glimlachen, zo triest is de situatie) en door Zain merkwaardige figuren te laten ontmoeten die inderdaad zo uit een Fellini-film kunnen zijn weggelopen.

Werkelijk jammer is het (hoopvolle) einde waar in sneltreinvaart nog even eindjes gelukvol aan elkaar worden geknoopt. Het eindshot daarentegen zul je niet gauw vergeten.

Ten slotte. Natuurlijk is de film een politiek statement en wat is daar mis mee? Ik wil niet zover gaan als sommigen om te stellen dat alle kunst politiek is, maar noem mij films die geen statement zijn, esthetisch, ethisch of politiek. Zelf kan ik er zo snel niet opkomen.

Ik gun deze film geen stem. Misantropisch, xenofobisch, onnagedacht opportunistisch op de onderbuik mikkend en evenzo weerzinwekkend de rijke stinkerds die het onnadenkend geëmotioneerd bovenaan lijstjes stemmen.

Ik sluit me aan bij tbouwh z'n recensie, al vraag ik me af in hoeverre Labaki zich bewust is geweest van die enige duidelijke boodschap/mening die uit de film te destilleren is, en/of de strekking ervan.
Ik vermoed dat ze enkel mensen wilde raken met een bestaan ver weg van hun bed en hoop geven met jonge aanwas maar ze levert een beeld van een wereld waarin niks en niemand goed is (incl het joch) en de geboden oplossing (naïef genoeg; "och gos lieve joch klaagt z'n ouders aan, en terecht!“ Dikke score in het filmhuis!) gruwelijk en wereldvreemd is dus ze slaat de plank hopeloos mis. En iedereen maar jubelen omdat ze voor hun luxe vele euro's hebben mogen huilen over hoe goed zij het toch hebben in die "God wat een wereld toch" en vervolgens weer lekker hun koppie onder het warme dekbed op de boxspring stoppen om de volgende dag het systeem weer lekker op gang te houden. Brrrrr. Horrorfilm.

Shit, voorgenomen niet in een tirade te verzanden, doe ik het nu 's ochtends toch bijna, gauw stoppen!

Prachtige film vond ik het, die zonder overdreven effectbejag een eerlijke blik werpt op het dagelijks leven van de allerarmsten. Labaki toont begrip voor alle kanten van het verhaal, voor alle keuzes die gemaakt worden, hoe fout die soms ook zijn. Voor die jongen, voor zijn ouders, voor de jonge moeder, voor die mannen die rustig blijven keuvelen als Zain de baby in de steek wil laten, ja zelfs voor de bruidegom van de 11-jarige zuster en de mensensmokkelaar.

Met verbazing las ik de reacties van tbouwh en Richardus (voor mij was juist alles en iedereen in deze wereld 'goed', maar werden ze door omstandigheden soms tot verkeerde keuzes gedwongen). Ik had er totaal niet bij nagedacht dat je de aanklacht van Zain tegen zijn ouders letterlijk zou kunnen nemen, dat het door de maker als oplossing voor het probleem zou zijn neergezet. Hij is een kind, hij heeft kinderlijke gedachten. Dat hij liever niet geboren zou zijn, zegt mij vooral hoe schrijnend hij de situatie ervaart, en lijkt mij geenszins bedoeld als serieuze boodschap.

Maar toen dacht ik aan die VVD'er die onlangs bij Jeroen Pauw verkondigde dat Nederland moest investeren in anticonceptie in Afrika. Aan de columniste van de Metro die meende dat elke vluchteling bij aankomst in Nederland zou moeten worden gesteriliseerd. Zo heel gek is de gedachte van genoemde users dus eigenlijk niet.

Mogelijk ben ik naïef, maar volgens mij is deze film een aanklacht tegen het systeem, tegen het doorgeschoten kapitalisme, en zeker geen oproep tot geboortebeperking onder arme aardbewoners.

Nee hoor, dat heeft Labaki in interviews ook gezegd.

Drulko Vlaschjan dank voor je genuanceerde reactie. Ik ben me er zelf bewust van dat mijn interpretatie niet voor de hand ligt, maar dat maakt me niet minder overtuigd van wat ik gezien heb. Daar is discussie voor: om een gedachteproces in gang te zetten (wat iig gelukt is, als ik je bericht zo lees), zonder dat je het daarmee per definitie eens dient te zijn.

Ik heb hierboven al ergens toegelicht dat ik vertrokken ben vanuit de film, eerder dan vanuit makersintenties (en waarom), maar ik wil er nog wel een ding aan toevoegen: als ik Labaki was en mijn interpretatie van de film klopte ook maar enigszins, had ik dat natuurlijk in geen enkel interview zo hardop uitgesproken. Dat is niet bedoeld als een beschuldiging, maar verhoudt zich eerder tot een weerbarstigheid die ik voel om interviews altijd honderd procent heilig te verklaren.

Ik zag ook een oproep tot geboortebeperking in de film omdat er al teveel vooral arme mensen op aarde zijn die daardoor zo opgroeien. Een leven van uitbuiting en ellende en weinig vreugde en uitzicht. Een vrij gedurfde stellingname, soort vloeken in de links religieuze sociale kerk (ofmoskee .
Mijn conclusie is wel anders dan die van tbouwh. Ze heeft nl gelijk. Liever een NL van 12 miljoen dan 20 miljoen en een wereld met 5 miljard ipv 10 miljard. Dat wil iedereen denk ik wel qua leefbaarheid.
Alleen jammer dat de film veel te lang is (chipszakscene) en dat de (ver)handelingen van Zain steeds ongeloofwaardiger worden naar het einde toe waardoor je vooral naar een drammerige regisseur zit te kijken. Het jochie dat Yonas speelt was wel erg goed, hoewel ik betwijfel of je wel zo met babykindacteurs kan omgaan.

Deze film heeft erg veel indruk op mij gemaakt. Het verhaal boeide mij van begin tot eind, het heeft mij erg geraakt en ik vind het acteerwerk sterk en overtuigend. Heel knap gedaan! Een hartverscheurende film. 5*

Helemaal eens met Drulko Vlaschjan. Prachtfilm die je bij de strot grijpt. De daden van mensen worden veroordeeld, niet de mensen zelf.

Bijzonder mooi en waanzinnige acteer prestaties. Geheel onverwacht en zonder dat ik er op voorbereid was moest ik bij dat laatste shot een traantje weg pinken.

Deze film blijft maar door mijn hoofd spoken. Vandaag herzien. Wederom diep geraakt door het eindshot. Ik hoog de score met een half punt op naar 4,5*