Capharnaüm (2018)

Heb het alleen gescreend, veel te lang ook nog ja.


Akkoord. Film kan veel dingen zijn. Ik doel hier op de grondhouding die je ertegenover aanneemt. Ook een film die aangewend wordt voor een ideologische boodschap, blijft een film. Deze specifieke uitingsvorm, die een kunstvorm is, leidt er automatisch toe dat er ambiguïteit in de thematiek zit. In het geval van Capharnaum is dat ook heel duidelijk. Wat mij verbaast in die stukken is het gemak waarmee de visie van Labaki wordt verbonden aan wat dat jongetje zegt over voortplanting, maar in de film is dat gewoon een minderjarige die er ook maar het beste van probeert te maken. Andere personages geven sterk tegenwicht tegen deze mening. Ik heb verder geen enkele kennis van Labaki en haar standpunten en daar heb ik ook geen behoefte aan, maar puur vanuit de film beschouwd zie ik echt niet dat zwart-witte beeld wat men in die stukken bespreekt. (En dan ook nog even het filmpubliek afdoen als 'bourgeois', elitaire prietpraat.)


Het gaat niet om kijken maar om schrijven. Ik heb er geen moeite mee dat een dergelijke visie in een online discussie wordt geventileerd, of zelfs in een discussiestuk of column zou het gerechtvaardigd kunnen zijn, maar als je het over een recensie hebt, dan vind ik dat je iets anders mag vragen van een schrijver ja. Sterker nog, hoe kritischer je als recensent bent op een film, des te belangrijker om je argumenten op orde te hebben en nuance te betrachten. Zo'n laatste titel vind ik in dat opzicht al een miskleun op voorhand, het komt ook heel vooringenomen over eerlijk gezegd. Een van mijn helden heeft eens geschreven dat elke roman de boodschap uitdraagt dat de zaken ingewikkelder zijn dan jij wel denkt. Dit geldt ook voor films. En als je er dus een eenduidige boodschap uithaalt en die vervolgens onderuit haalt, is het maar de vraag of je wel goed gekeken hebt.

eRCee Ik denk dat je het begrip 'ambiguïteit' overschat of te ver boven film in het algemeen verheft. Er zijn (inderdaad) eindeloos ambigue films die ik voor mijn gevoel nog steeds niet heb weten te 'vangen'. Maar weeral focus je in je argumentatie erg op de ideale lezer, en hoe onwenselijk het is als hij of zij een eenduidige boodschap uit de film haalt. Zoals ik geprobeerd heb uit te leggen, denk ik dat filmmakers, scriptschrijvers, art directors (etc.) hier de assist verlenen. Is die assist automatisch eenduidig? Nee, dat verschilt per film, en interpretatie speelt altijd een rol. Maar kennis van intenties en (geo)politieke context kunnen een (ideologisch) argument enorm versterken - en dat is ook waar die gedeelde discussies over gaan. Vergis je niet in de hoeveelheid filmmakers die zo gedreven is door politiek dat het (geladen) eindproduct de kunstzinnige elementen overschaduwt. Daarmee zeg ik geen moment dat zo'n product daarmee direct ook ophoudt kunst te zijn.

Neem Capharnaüm: dat je zelf geen kennis zegt te hebben van Labaki en haar standpunten - en daar ook niet of minder om geeft - wil niet zeggen dat die standpunten niet de kern van de film kunnen vormen. Labaki speelt in de slotscène nota bene zelf de advocaat. Ik voelde me geconfronteerd en gemanipuleerd op huichelachtige wijze, omdat de film me eerst door twee uur sociale misère heen trekt voor ik mag begrijpen wat de politieke boodschap is (en die mag of moet slikken). Op zo'n moment is het niet zo relevant meer dat ik in het eerste kwartier een tweetal scènes net geregisseerd vond. De film heeft zijn eigen belang en eigenhandig onderstreepte urgentie zelf naar de voorgrond gedrongen. Na het kijken ga ik dan op zoek: waren mijn gevoelens te sterk en ligt e.e.a. genuanceerder? Mijn definitieve antwoord luidt dus 'nee'. Een puntig interview en een stel inzichten van mensen die de context kennen wegen voor mij zwaarder dan (post)structuralistische benaderingen die het kunstwerk in meer of mindere mate van intentie en eenduidige ideologische communicatie scheiden.

De filosoof de film gaat expliciet over de Libanese context. Sterker nog: de film is die context. Je zit twee uur in haar weergave van (de sociale demografie van) het land en ziet vervolgens welke suggesties daaraan worden verbonden. Meer of minder kan ik er niet van maken. Je kunt er de volledige analyse op nalezen die ik hierboven heb gelinkt (eventueel heb ik een pdf) en zelf op zoek gaan naar reeksen interviews met de regisseuse + info over haar politieke achtergrond.

Nee, het is principiëler dan dat. Het gaat wat mij betreft om een grondhouding binnen de filmkritiek. Een benadering waarin er vooral over de thema's wordt gepraat en wat dat zegt over de maatschappij, de kijker en de maker, zal in mijn ogen altijd tekort schieten. (Ik vind bijvoorbeeld de recensies van Bas Heijne over literatuur ook niet sterk; hij benadert alles als filosoof maar mist gewoon heel basale dingen als de structuur van een vertelling, de stijl of de literaire traditie waar iets in staat. Hetzelfde geldt voor het essay dat Baudet vorig jaar publiceerde over Houellebecq, zie de discussie hier en ook wat de vertaler erover te zeggen heeft.)

Wat is de politieke boodschap van Capharnaum trouwens volgens jou? En hoe weeg je precies dat de regisseur de rol van advocaat speelt?

''Wat is de politieke boodschap van Capharnaum trouwens volgens jou? En hoe weeg je precies dat de regisseur de rol van advocaat speelt?''

Ik verwijs voor je eerste vraag graag nog eens terug naar mijn eigen recensie van de film. Die dateert inmiddels van een jaartje terug, maar in de kern staat m'n mening nog wel. Wat de rol van de advocaat betreft: door zichzelf in de film letterlijk als rechtspreker te manifesteren onderstreept en onderschrijft Labaki de boodschap van de jongen. Het is een cameo met twee lagen: die van de toon en ideeën van/binnen de film zelf, én die van de persoonlijke betrokkenheid van de regisseuse, die door zelf te verschijnen extra gewicht verleent aan het verhaal van Zain.

Oke, dus volgens jou is de boodschap van de film dat er verplichte geboortebeperking zou moeten komen voor arme mensen. Ik geloof daar niks van. Niet alleen omdat het een belachelijke boodschap zou zijn, die door niemand serieus genomen kan worden, maar ook omdat de film zelf daar toch teveel perspectieven voor bevat. Alleen al het personage van Rahil is een levende ontkenning van deze 'boodschap' (en eigenlijk ook Zain zelf, laten we eerlijk zijn, hij brengt het er wonderlijk goed vanaf gezien de omstandigheden). De rechtszaak is ook lang niet zo zwart-wit als wordt voorgesteld. Het einde is eigenlijk het eerste moment in de film dat je als kijker compassie krijgt met de ouders van Zain. Die moeder met name zegt hele rake dingen en ook nog eens op een waarachtige toon (die bij mij wel binnen kwam). En tenslotte is een advocate geen rechtspreker, maar een strafpleiter. Advocaten staan ook mensen bij van wie ze de woorden of daden zelf verafschuwen.

Onder meer ja. En niet ''voor arme mensen'', maar voor een specifieke laag van de Libanese bevolking: de laag die verbeeld wordt in de film. Voor de gezinnen zoals dat waar Zain deel van uitmaakt. Ik zeg overigens niet dat Labaki noodzakelijkerwijs enkel dat wil vertellen, maar wel dat het in mijn ogen de ideologische kern van de film is. Wat je daarvan gelooft, is aan jezelf, en aan de mogelijke nuances die je noemt hoef ik ook niets af te doen. Het is niet zo dat een film ''met een boodschap'' (of politiek doel) direct geen enkele nuance meer kan bevatten. Het gaat mij erom dat een kern belangrijker is dan de rest van de schil. Maar daar komen we verder vast niet uit, want alle argumenten liggen al op tafel. Wat ik dan niet begrijp, is dat je stelt dat de boodschap niet serieus genomen kan worden. Voor mensen met die politieke oriëntatie is het (helaas) een zeer draagbare overtuiging. Ik noem het (een mogelijke vorm van) liberaal utopisch denken.

Leuke discussie hier. Af en toe een beetje niveau op MM, dat kan de site wel gebruiken.

Ik wil me er verder niet in mengen (heb deze film niet gezien), maar ook op deze site valt regelmatig de neiging te bespeuren om films gretig vast te pinnen op allerlei veronderstelde, achterliggende boodschappen, ideologische motieven, wereldbeschouwingen, of andere 'bedoelingen'. Dat zal soms kloppen, maar ik zie het ook bij 'goede' films. En dan wordt de betreffende film natuurlijk geen recht gedaan.

Maar wat is dan een 'goede' film?

Ik zat laatst in Tarkovski's De Verzegelde Tijd te lezen, en daar wil ik wel even illegaal uit citeren. Als het eraf moet: het staat op pagina 42 en 43.

Tarkovski vergelijkt een kunstwerk met een natuurlijk organisme, dat leeft en zich ontwikkelt door een voortdurende strijd van tegengestelde principes. "Een ondubbelzinnige verklaring van de gedachte en de bedoeling, een uiteindelijke 'overwinning' op het kunstwerk blijkt (...) onmogelijk. Om die reden merkte Goethe op dat een werk een hogere waardering verdient naarmate het minder toegankelijk is voor het verstand."

Het schone is het evenwicht der delen, aldus Tarkovski. "De paradox doet zich voor dat men de afwezigheid van associaties steeds duidelijker beseft naarmate een kunstwerk een hogere graad van perfectie bezit. Het volmaakte is uniek, of in staat een oneindig aantal associaties op te roepen, wat uiteindelijk op hetzelfde neerkomt."

Eens met Tarkovsky. Hoewel tbouwh terecht zal opmerken dat het werk van Labaki absoluut niet de associatieve vrijheid oproept die echt grote kunst wel bevat, en daarin zal ik hem niet tegenspreken.


Misschien begeef ik me in de verkeerde kringen hiervoor, maar ik heb dit werkelijk nog nooit gehoord. Wel dat mensen overbevolking als de moeder van alle problemen zien en dat met name aan het Afrikaanse continent wijten, maar expliciete, opgelegde geboortebeperking? En één van die stukken die je linkte suggereerde nog dat deze boodschap goed zou vallen bij het 'bourgeois'-publiek van Cannes, nou, schiet mij maar lek.

Mooi, dat eerste hoeft dus niet meer
Het gaat niet zozeer over 'kringen' als wel over de circulatie van ideeën. In het digitale tijdperk zou het überhaupt gek zijn om te zeggen dat een overtuiging tot een 'kring' (bijv het Cannes-publiek) beperkt blijft. Of je moet de overtuiging in kwestie enkel bespreken in een crypte met een groep genodigden, dan heb ik niets gezegd.

Ik kom het idee juist steeds vaker tegen. Meest recente context is die van klimaatverandering. De enige (denk)stap die je moet zetten is die van de handeling (beperking als een persoonlijke of opgelegde keuze, in het geval van klimaatverandering kan dat bijvoorbeeld ook door sociale druk - onder een deel van mijn leeftijdsgenoten een zeer serieus gegeven) naar de (staats)regulatie ervan. Dat hebben we in historische zin bijvoorbeeld op een specifieke manier gezien in China.

Overigens ben ik het met het leeuwendeel van wat Tarkovsky in De Verzegelde Tijd schrijft eens.

Ik heb het gevoel dat deze discussie veel te zwaar wordt aangezet. Ik heb het idee dat Nadine Labaki net als in haar debuut Sukkar Banat (2007) alleen maar een reality film heeft willen maken. Hoe je daarmee omgaat als filmconsument is vooral een kwestie van perceptie en smaak.

Maar reeds gezien het feit dat mijn (en jouw) interpretatie van de film totaal anders is dan die van tbouwh is de film blijkbaar multi-interpretabel dat overeenkomt met Tarkovski's onmogelijkheid van een "ondubbelzinnige verklaring van de gedachte en de bedoeling, een uiteindelijke 'overwinning' op het kunstwerk"...

Een opvatting van kunst is dat het de paradox behelst van het universele in het concrete: anders dan een gedachte is een kunstwerk altijd concreet (een zintuiglijk object) maar tevens de belichaming van een Idee. In die zin ben ik van mening dat de politieke of historische context van Libanon er niet toe doet in deze film: de film gaat niet over Libanon maar gebruikt het concrete leven aan de onderkant van Libanon om Ideeën te tonen. Dergelijke Platoonse Ideeën zijn bij uitstek denkbaar c.q. door het verstand te vatten: schone kunst maakt voor ons de werkelijkheid begrijpelijk door het universele te geven (door middel van et particuliere).

Een andere of wellicht hogere opvatting van kunst (zoals die van Goethe waar Tarkovski naar verwijst) kan men opvatten als een verwijzing naar wat Plato het Ene noemt: boven de Idee staat het onbegrijpelijke Ene (of God) als de eenheid der tegendelen. Dergelijke kunst is niet 'schoon' maar 'subliem' omdat zij het verstandelijke overstijgt. Deze kunst wil de ultieme werkelijkheid tonen die we wellicht kunnen naderen door een dialectiek waarbij verschillende perspectieven en interpretaties mogelijk zijn, maar waarvan de eenheid wel wordt getoond maar niet kan worden begrepen. In die zin kan het kunstwerk niet worden 'overwonnen', zoals Tarkovski zegt. Wellicht toont de discussie hier dat Capharnaüm zo'n kunstwerk is waarvan elke interpretatie waar is maar tegelijk onwaar is omdat altijd ook het tegendeel waar is, nu het verstand de eenheid der tegendelen niet kan bevatten.

Nergens lees ik in interviews met de regisseur dat dit de achterliggende kernboodschap is, ook maak ik dit uit film zelf absoluut niet op. Je gaat in mijn ogen veel te kort door de bocht door deze compleet gestoorde conclusie te trekken.

Feit is wel dat er op dit moment op aarde naar schatting zo’n 300 miljoen jonge kinderen in totale misère rondlopen, verstoken van elke vorm van bescherming of liefde van wie dan ook. De film is een (wellicht deels politieke) oproep om voor deze kinderen te gaan zorgen, niet om bepaalde groepen mensen preventief onvruchtbaar te gaan maken, kom op zeg!

Ik heb het idee dat jij deze film ook enkel beoordeeld hebt op een door jou geïnterpreteerde politieke boodschap in plaats van op alle andere aspecten waar je een film normaal gesproken op af zou kunnen rekenen. Of zie ik dat helemaal verkeerd?

Ik ben geneigd niet te reageren als een gebruiker met 'gestoord' gaat slingeren, maar wat je van mijn interpretatie vindt is verder aan jezelf. Heb je de verscheidene links aangeklikt die ik eerder deelde, inclusief mijn initiële eigen review? Daarin zeg ik niet dat de film expliciet tot eugenetica oproept, maar (in eigen parafrase) dat de suggestie zozeer doorschijnt dat mijn maag ervan omdraaide.

Het komt nu over alsof je vooral een aantal interviews hebt gelezen waarin de regisseuse geen expliciete oproep poneert - en dus moet mijn conclusie gestoord zijn. In één van de interviews die ik eerder deelde lees je het volgende terug (klik):



Als dat hooguit ''wellicht deels politiek is'', geef ik het begrip interpretatie in het algemeen op.

Ik voeg er graag een stukje analyse aan toe van Roula Seghaier:



Seghaier's stuk telt een pagina of zeven, voor een pdf kun je bij interesse je e-mailadres delen per pm.

Voor je laatste alinea verwijs ik je graag terug naar de discussie eerder in dit forum, want daar heb ik al op soortgelijke aantijgingen gereageerd. Mijn advies zou zijn: wees voorzichtig met de mate waarin je de discussie van depopulatie en mogelijke voorstellen daartoe ontkent of zelfs ridiculiseert. Je vindt de materie in de grootste (mainstream)films van deze tijd (klik of klik) en net zo goed bij één van de grootste magnaten van deze tijd (klik). Het schrikbeeld van Thomas Malthus, in fiction & in fact. Helaas moet ik in het laatste geval naar een schimmig filmpje met begeleidende teksten verwijzen, want de TED talk in kwestie lijkt wonderbaarlijk van YouTube verdwenen....

Ja de film is zeker geëngageerd, maar dat hoeft niet hetzelfde te zijn als een directe oproep aan de politiek doen om een geboortebeperkingsprogramma op te starten ofzo. Het kan misschien ook gewoon een brede oproep naar de maatschappij als geheel zijn om meer naar elkaar om te kijken, wat het volgens mij ook veel meer is.

En sorry ik ga niet mee in je anti vaccinatie conspiracy verhaal. Klik

Je linkt naar een website die pas in 2019 een 'fact-checking-partnership' (klik) met Facebook - meester van (het verspreiden en het impliciet supporten van) 'fake news' - heeft stopgezet . Vervolgens gebruikt de auteur vooral rectificerende en eufemistische quotes van het stel zelf, ook niet de beste methode om een claim te 'ontkrachten'. Als ik zelf kwade intenties zou hebben (gelukkig ben ik een groot voorstander van ''global health''), zou ik allereerst zorgen dat ik een verdraaid goed verhaal had. Overigens vind ik het onbegrijpelijk naïef dat je het woord 'conspiracy' linkt aan uitingen van de man zelf. Je drukt je discussiepartner in een hoekje en houd jezelf voor de gek. Het artikel ontkent niet eens dat e.e.a. gezegd is. Stelt alleen dat we het verkeerd begrepen hebben.

Omdat het topic on film dient te blijven: ik heb mijn zegje over Capharnaüm gedaan en de bronnen die ik belangrijk acht gedeeld, wat je daarmee (niet) doet is aan jou. Ik zal verder niet meer op bovenstaand verhaal ingaan.

Zo nu en dan mag ik dit soort films graag zien. Capernaum ziet er vooral heel realistisch uit en het acteren vond ik best heel goed, zeker Zain vond ik voor zo'n jong gastje behoorlijk goed acteren. De rest deed het ook alles behalve slecht. Ik snap wel dat voor dit soort films niet een heel breed publiek is, maar zoals ik al zei, zie ik dit soort films graag.

Film met prima acteerprestaties, vooral het jongetje vond ik het prima doen. Kijkt lekker weg.

Capharnaüm

In Capharnaüm is heel veel narigheid te zien. Zain klaagt zijn ouders aan omdat hij is geboren en onder zeer slechte omstandigheden moet opgroeien. Na een korte introductie gaat de film terug in de tijd en zien we hoe miserabel deze omstandigheden zijn. Regisseur Nadine Labaki komt met een realistisch portret over het opgroeien in Beiroet, en de acteurs doen het allemaal voortreffelijk. Vooral de jonge Zain Al Rafeea is fantastisch. Labaki probeert het wiel niet opnieuw uit te vinden en audiovisueel valt er niet veel te genieten, maar het indrukwekkende verhaal houdt je bij de les.

Sjemig, die Zain Al Rafeea. Wat geweldig geacteerd. Daar kan menig (volwassen) acteur een puntje aan zuigen.

Trieste film. Wat mogen we toch in ons handje knijpen dat we in een welvarend land op de wereld zijn gekomen.

Wat hakte deze film erin. Geweldig gefilmd en geacteerd. Wat een trieste werkelijkheid. Het spijkerharde leven aan de rand van de samenleving. Harde realiteit. 4.0

Bikkelharde en deprimerende film over het leven van een straatarm kind zonder papieren in het Midden-Oosten. Dat kinderarmoede en vluchtelingschap afgrijselijk zijn, ligt voor de hand, maar Capharnaüm maakt er een punt van om dat 2 uur lang in hartverscheurend detail toe te lichten.

Veel meer dan dat heeft de film eigenlijk niet in huis. Er wordt vooral lang en breed ingegaan op de verschillende mensonterende situaties waarin mensen in deze laag van de bevolking zich bevinden. Daar heb ik gerust oor naar en hart voor, maar die boodschap is na een uurtje wel meer dan duidelijk, en dan zit je nog maar halverwege. Qua plot is de rechtszaak een potentieel interessante premisse die mijn aandacht trok, maar uiteindelijk heeft deze weinig om het lijf. (Als jurist vond ik het een beetje een malle bedoening dat er niet eens duidelijk was wát er nu precies gevorderd werd tot het uitgesproken werd door de eiser in de rechtszaal, een eis die in de echte wereld nooit tot een rechtszaak had kunnen leiden, maar dit terzijde.)

Voor mij had het dan ook gerust een half uur korter gemogen zonder aan kracht te verliezen. Nu zat ik meermaals op de klok te kijken tot de lijdensweg voorbij was. De moderne klassieker die de score hier en op IMDb doet vermoeden, zie ik er dan ook niet in. Zain, de 12-jarige hoofdrolspeler, kwijt zich wel geweldig van zijn rol. Een pienter mannetje met veel karakter en moed dat helaas in een uitzichtloos leven is geboren. In West-Europa mag daar best eens wat meer stil bij worden gestaan.