Sameblod (2016)

Vanaf 25 mei in de bioscoop (Cinemien)

O.b.v. de trailer zie ik hier zeker naar uit. Origineel onderwerp (de Samen), wat bekendere maar minstens zo aansprekende thema's en een volgens mij veel belovende jonge actrice.

Sterk! Evenzo een coming-of-age als een film over beschavingsconflict traditie-modern waarin discrepanties in de omgang/kijk op traditionele minderheden scherp en schrijnend worden neergezet. Acteerwerk is heel sterk (de moed van die meis!), mooi gefilmd (vooral vanaf dat zij teruggaat/moet naar haar familie, wonderschone scènes en goed script. Heel goede film, toppertje.

Deze film heeft ook mij aangenaam verrast mede ook door het voortreffelijke acteerwerk van Anne Alström (Elle Marja), de schitterende natuuropnamen en niet te vergeten het bijzonder mooie verhaal. Geen zieligheid gedoe van een meisje omdat ze als minderwaardig wordt beschouwd omdat ze maar een "Lap" is. Neen integendeel, meer een meisje van "ondanks dat jullie mij minderwaardig vinden zal ik jullie wel eens laten zien wat ik zo allemaal in mijn mars heb". Kijk, daar houd ik van. Mensen die vanuit een kansloze positie toch hun doel weten te bereiken wat ook de prijs daarvoor moge zijn.
Mooie film dus dit Sameblod. Van dit soort films mogen er voor mij meer gemaakt worden.

4.0*

Paradoxaal genoeg is de cirkel aan het begin van de film al rond. In retrospectief wordt snel duidelijk dat de oude vrouw uit de openingssequentie (Maj-Doris Rimpi) vroeger Elle Marja was. Net als in die bekende Zweedse arthouse-hit (As It Is in Heaven, 2005) keert een zelfverkozen verloren zoon (hier dochter) terug naar de omgeving waar hij opgroeide. Bedrukt door gevoelens van weerzin en ongemak verneemt Christina dat de rendierhouders inmiddels quads gebruiken. Terwijl ze uitkijkt over wat eens haar natuur was, wordt het geluid van een helikopter één met het industriële sound design. Dat moment tekent Sami Blood: op termijn winnen moderniteit en individualisme het van natuur, gemeenschapszin en traditie.

Gehele recensie Sami Blood (2016) - FilmVandaag.nl

Origineel onderwerp waar ik niet veel van af wist (de vroegere discriminatie van de minderheid der Lappen in Zweden) dat tegelijkertijd uiteraard ook erg actueel is waarvoor je de Lappen alleen maar hoeft te vervangen door 'Finnen' als je begrijpt wat ik bedoel (Lappen die als een achterlijk nomadenvolk werden beschouwd en een Lappenmeisje dat uit het gesloten, domme Lappenwereldje wil zien te komen en zich dan tussen twee werelden terugvindt waarbij enerzijds de Zweden haar niet geheel accepteren omdat ze van Lapse afkomst is maar anderzijds de Lappen haar ook niet meer accepteren omdat ze haar eigen gemeenschap heeft verraden). Het verhaal is ook prima op zich. Alleen is het zo'n typische filmhuisfilm die tergend traag is en die niet echt een spanningsboog heeft zodat het gewoon nooit echt boeiend wordt...

Mooi geschoten film over een boeiend onderwerp waarvan ik slechts zijdelings gehoord had. Anno 2017 zijn racisme en pesten nog steeds aan de orde van de dag, en hoewel je met zo'n arthousefilm vooral de eigen parochie bereikt die toch al vindt wat je aantoont, lijkt het me een goede zaak dat hier films over blijven worden gemaakt.

De uitvoering vond ik kiele-kiele. Waar het precies aan lag weet ik niet, maar de pijn van Elle Marja werd voor mij nergens invoelbaar (behalve misschien de fysieke pijn bij die gruwelijke oor-scène).

De film wordt verteld in de vorm van een terugblik. Wat daar precies de toegevoegde waarde van was, is mij onduidelijk. Hij duurde op die manier een minuut of dertig langer en dat was er net te veel aan.

Ik ken geen film die zo inzichtelijk maakt wat de impact institutioneel racisme op kinderen is. Daarbij speelt zeker mee mijn persoonlijke gebrek aan voorkennis over dit specifieke onderwerp, maar het is de effectieve regie, het uitstekende scenario, de perfecte vertolkingen vooral de indrukwekkende, geniale vertolking van de debuterende Lene Cecilia Sparrok in de hoofdrol die dit - ondanks dat het in de tweede helft een paar keer dreigt in te zakken - tot een bescheiden meesterwerk maken.

De bejaarde Elle Marja [Maj-Doris Rimpi] brengt een plichtmatig bezoek aan de begrafenis van haar jongere zus, die haar hele leven heeft doorgebracht in de Sami-gemeenschap waarin ze is geboren. Wanneer haar zoon weigert diezelfde avond naar huis te rijden, is ze gedwongen om in een hotel te overnachten. Haar verblijf op haar geboortegrond brengt herinneringen terug aan haar relatie met haar jongere zusje [Mia Erika Sparrok, ook zus in real life], de discriminatie van de omwonenden, de vernederende antropologische onderzoeken waaraan ze door Zweedse wetenschappers werd onderworpen en de vrijheid die ze genoot wanneer ze haar familie en haar Lapse achtergrond verborg in de poging aangenomen te worden bij een lerarenopleiding waarvoor antropologen en zelfs haar eigen lerares zeiden dat ze niet intelligent genoeg zou zijn vanwege haar afkomst.

Lene Cecilia Sparrok is een natuurtalent en zet één van de beste vertolkingen van het jaar neer. In haar rol als Elle-Marja komt vrijwel het volledige spectrum aan emoties op overtuigende wijze tot uiting. Haar liefde voor haar zusje, haar woede wanneer ze voor de zoveelste keer wordt beschimpt om haar afkomst, haar vernedering wanneer ze moet uitkleden voor onderzoek terwijl de pestkoppen door het raam staan mee te gluren, haar onzekerheid wanneer ze voor het eerst naar een feest gaat waar niemand weet dat ze een Lap is, de vastberadenheid wanneer ze besluit haar geboortegrond te verlaten, haar kinderlijke verwondering wanneer ze voor het eerst in de stad komt.

Het is volkomen terecht dat de 30-jarige regisseur Amanda Kernell meerdere prijzen in de wacht sleepte, want onervaren acteurs kunnen alleen uitblinken door een regisseur die ze op de juiste manier motivatie en zelfvertrouwen weet te geven. Bovendien gebruikt Kernell de camera om ons mee te voeren in de emoties van haar hoofdpersoon. Zeker één van de beste films van het jaar!

Ik vond het een meesterlijke film die me van het begin tot het einde wist te boeien.

“Je droomt van een berg die niet bestaat, want je bent te moe om de schoonheid te zien van hetgeen jou omringt.” Aldus de lerares – in ongeveer die bewoordingen. De zin is bedoeld voor Elle-Marja, en…misschien is dit haar diagnose? Blind voor het wonder van een cultuur die ze ten allen koste wil verlaten?

Zoals elk kind wil Elle-Marja de wereld verkennen. Weten wat dat is, de horizon. En weten waar daar achter komt, achter die lijn. En ja hoor, ze ontdekt het. Weer een lijn, weer een einder, weer een ontgoocheling. Ze blijft botsen op haar afkomst, op roots die ze probeert achter te laten. Dat lukt natuurlijk niet. Vroeg of laat – en in dit geval: erg laat – komen ze terug spoken. De oude Elle-Marja ziet, op een dansvloer die metaforisch is voor een oppervlakkige cultuur waarin ze misschien nooit goed heeft kunnen aarden, dat ze haar wortels niet kan verloochenen. Haar terugkeer is niet zomaar een bezoek aan het verleden, maar een herontdekking van het heden. We weten niet of ze zal blijven. We voelen: ze zal blijven.

Elk detail is van betekenis in deze perfect uitgekiende film. Elk woord. Elke geste. Elk shot. Regisseuse Amanda Kernell kiest voor een enorme nabijheid in haar cameravoering. Uit haar blik blijkt dat de essentie niet schuilgaat in het totaalplaatje, maar in het kleinste gebaar. Een hand op een borstkas. Een hoofd op een kussen. Een oormerking tegen de achtergrond van fluisterend gras. Elle-Marja mag dan weglopen van de natuur, diezelfde natuur is overal met haar. Ze staat dichter dan wie ook bij de dingen, de elementen, de mensen die haar pad kruisen. Ze toont zich bij uitstek een Sami door te zijn zoals ze is, zelfs in de grote stad. Zelf wil ze dat echter niet onder ogen zien. De gruwelijkste scène is diegenen waarin Kernell laat zien dat ze de haat van de buitenwereld zelf heeft geïncorporeerd. Ze ruikt een stank die er niet is. Ze probeert gezuiverd te geraken van haar verleden – een handeling die gedoemd is om catastrofale gevolgen te hebben.

Verbijsterend is overigens het portret van het afgrijzen van de Zweedse bevolking. Wetenschappers die op mensonterende wijze een objectieve grond proberen vinden voor hun subjectieve onzin. Antropologiestudentes die een mens benaderen als een museumstuk. Kwajongens die een meisje verminken voor het leven. Een lerares die zwelgt in haar zogenaamde menslievendheid, maar eigenlijk geen haar beter is dan de rest. Een elitaire laag van de bevolking die het huis liever gevrijwaard houdt voor een meisje van ‘vreemde’ origine. Nou, euhm…moet ik nog doorgaan?

Toch gaat Elle-Marja weg. Op allegorische wijze: door de natuur zelf dodelijk te verwonden. Door een onschuldig rendier de prijs te laten betalen voor haar eigen dwaling. Tegelijk toont Kernell dat ook de Samicultuur niet vrijuit gaat. Uiteraard is hun stilstand in de tijd niet te verzoenen met een snel evoluerende Westerse samenleving met andere normen, waarden en idealen, maar toch: het feit dat ze geen dialoog opzoeken, pleit tegen hen. Ella-Marja rukt de deur open, en hoort die meteen achter zich in het slot vallen. Geen wonder dat ze pas vele decennia later terugkeert – eenmaal de echo van het spreekwoordelijke slot niet meer op haar trommelvliezen rust.

Waar wou ik heen, met dit alles? Naar mijn ervaring van ‘Sameblod’ als een bijzonder indringende, cinematografische schitterende en inhoudelijk ongewoon kernachtige film. Misschien geen intellectuele openbaring, wel een les in geschiedenis waarvan de mond wagenwijd open valt. En, vooral, een les in humaniteit – want o ja, als ‘Sami Blood’ iets toont, dan is het de gesteldheid van de mens, op het kruispunt van de kindertijd naar de volwassenheid.

3,5*

Prachtige en ingetogen film over ontheemding en racisme. De hoofdpersoon zet op sublieme wijze een genuanceerd beeld neer van een meisje dat tussen wal en schip belandt.

De film kon mij niet boeien zoals het gedaan is. Wat het wel opleverde is dat ik erna over ben gaan lezen.
De discriminatie was tamelijk heftig. Zo bestond het sterilisatieprogramma voor Samen vrouwen tot 1975.