Die Büchse der Pandora (1929)

Op vrijdag 5 februari wordt deze film vertoond in de A-kerk te Groningen met live begeleiding van Geert Bierling op het schitterende Schnitger-orgel. Zie hier.

Met een live orgel-score dus gezien, de lange (gerestaureerde, digitale) versie. Organist Bierling koos ervoor om iets minder in te spelen met wat er direct op het scherm te zien was (geen geluidseffecten en dergelijke) maar vooral de emotie van de film als basis te nemen en daaromheen een elegant doorgecomponeerde score te creëren, vol ritme en mooi weerkerende thema's. Akte vier, waarin Bierling het Schnitger-orgel echt liet galmen, vormde wat mij betreft het hoogtepunt. De film zelf is in zoverre interessant dat het personage van Lulu nog steeds charmeert en de cinematografie tamelijk fraai is (vooral de close-ups). Het verhaal van Die Buchse der Pandora kent helaas weinig verassingen en duurde me ook wat te lang. Niettemin was m'n derde film-orgel ervaring weer de moeite.

Moord, overspel, lesbische liefde, prostitutie: het leven was bijna 100 jaar geleden net zo saai als nu. Met de niet onaantrekkelijke Louise Brooks in de hoofdrol in een Duitse film

"She was the Lulu on whom men did far worse than burn their fingers, and indeed the photos of her show that there was something timeless and modern about her beauty, so that one might easily take her for a creature of the present. Shining eyes, a fine forehead, and sharp contours." - Michael Althen (Sirens & Sinners. A Visual History of Weimar Film 1918-1933)

Soms doen we dingen in een niet geheel logische volgorde. Zo heb ik de fascinerende autobiografie van Louise Brooks, 'Lulu in Hollywood', jaren terug al gelezen. Ik had nog geen enkele van haar films gezien. Het is niet gebruikelijk dat ik biografieën ga lezen van acteurs waar ik niets van weet, maar Brooks is een bijzonder enigmatische vrouw. Een intelligente vrouw ook, die eigenlijk het liefst met een boek op schoot zat. Wat mij betreft verplichte kost voor iedereen die geïnteresseerd is in films van die tijd, of hoe een tot sekssymbool gebombardeerde, zelfstandige vrouw zich in de omstandigheden van toen staande moest proberen te houden. En Hollywood de rug toekeerde om in Duitsland twee films met G.W. Pabst te maken.

De misdaadchallenge was een uitstekende reden om een van die twee, Der Büchse der Pandora, eindelijk eens te gaan kijken. En het toeval hielp: ik werd deze zaterdagmorgen door hevig geboor van de buren, om 08.00 uur gewekt. En die silents zijn natuurlijk altijd fijn om verder rustig mee wakker te worden. Dat ik geen dialoog kon missen door nu en dan terugkerende boorgeluiden was bonus. Althans, rustig..? Pandora is zo sereen nog niet. Brooks knalt van het scherm als Lulu, die tegelijkertijd onschuldigheid en seks uitstraalt, en alle mannen om haar heen de verdoemenis in helpt. En zichzelf daarmee ook. De censuur had het er maar moeilijk mee. 'The film has it all: murder, prostitution, gambling, blackmail, and lesbianism', zo valt te lezen in Peter Kobels boek Silent Movies. 'A masterpiece of silent cinema that flung a gauntlet at the censors'. Dus. JM is wakker!

Het plot is anno 2016 misschien wat moeilijk voorstelbaar, maar dan nog is duidelijk waarom Lulu zo'n klassiek karakter is geworden.

4*

De film gaat over het verhaal van Lulu dat afkomstig is van de Duitse auteur Frank Wedekind. Zij speelt een rol in zijn toneelstukken "Erdgeist" (1895) en "Die buchse der Pandora" (1904). Echter in de film is het de sfeer van de "roaring twenties", waar uitdrukking aan gegeven wordt. En eigenlijk maakt maar één vrouw deze film tot een ware lust om te kijken: Louise Brooks. Zij speelt de mysterieuze vaudeville artieste Lulu met zowel seksualiteit, speelse vrouwelijkheid als ook naïviteit. Vandaar ook de verwijzing in de titel naar de doos van Pandora. Op de IMDB worden zelfs de films die Pabst maakte met Louise Brooks tot het hoogtepunt van zijn oeuvre gerekend. En ik snap waarom! Want als je haar weg haalt uit deze film blijft er nog maar weinig over. Schon, Alwan, Schigolch, Casti-Piani, Rodrigo Quast ze zijn er wel maar worden alle overschaduwt door Louise Brooks. En met een mooi tragische einde of zoals Louise Brooks het zelf heeft aangeven: "It is Christmas Eve, and she is about to receive the gift that has been her dream since childhood."

As. donderdag te zien in Filmhuis O42 Nijmegen

De twee toneelstukken van Frank Wedekind vormden de basis voor dit stomme drama, voor een opera van Alban Berg en voor een personage dat tot de verbeelding blijft spreken. Lulu wordt vergeleken met Pandora. Ze wordt ervan beschuldigd dat ze de wereld met alle ondeugden opgezadeld heeft en wordt veroordeeld wegens doodslag. In beide gevallen is het onterecht. Ze wendde haar verleidingskunsten slechts aan om te overleven in een decadente maatschappij. In de Weimarrepubliek was er een verval van de burgerlijke moraal. Alles draaide om seks en geld. Er waren revues met schaars geklede danseressen; er was prostitutie en mensenhandel. Personages doorzoeken elkaars zakken naar geld. Dr. Schön wil de uiterlijke schijn nog ophouden door te trouwen met de dochter van de minister, maar algauw valt hij door de mand. De Belgische Alice Roberts draagt een smoking om een lesbisch personage neer te zetten. Taboes werden doorbroken; in de V.S. werd enkel een zwaar gecensureerde versie vertoond.

Louise Brooks begon als danseres en Hollywoodactrice, maar haar reis naar Duitsland leverde haar haar twee beste rollen op. Met haar shingle bob of Lulu-kapsel was ze een stijlicoon. Make-up benadrukte haar donkere ogen. Ze was wild, verleidelijk en naturel. Close-ups en gaasfilters vestigen de aandacht op haar gezichtsexpressie, variërend tussen poeslief, venijnig en doodsbang. Pabst wist al heel goed hoe hij gebruik kon maken van licht, schaduw, spiegels, rook en mist om de juiste sfeer op te roepen. Decorstukken voegen vaak iets toe aan de scène, zoals het portret van Lulu als een soort harlekijn met gitaar. Het is een hoogtepunt van de jaren '20 in een stijl die de volgende twee decennia zou beïnvloeden.