Martin Eden (2019)

Vanaf 21 november in de bioscoop (Imagine Filmdistributie Nederland)

Niet te missen op het grote doek.

Verfilming van in mijn ogen het beste boek van Jack London. De omschrijving lijkt alleen niet helemaal te kloppen. Het hele verhaal gaat over een jongen uit de arbeidersklasse die in aanraking komt met de hogere middenklasse. Zeer benieuwd naar dit werk.

Waarom niet?

Pure beeldpoëzie die een klassieke sfeer ademt zoals ik ze niet vaak meer meemaak in een nieuwe release. Noem het een archaïsch standpunt, maar wat mij betreft horen bij uitstek dat soort films op een groot doek vertoond te worden.

Ik noem dat geen archaïsch standpunt hoor. Bedankt in elk geval, de film staat op mijn radar.

Zonde dat dergelijke films zelden bij Pathé draaien.

PAC nog wel eens in Buitenhof of Pathé City, maar ik heb de indruk dat zelfs die circuits al jaren op retour zijn. En je moet er maar net gemakkelijk heen kunnen reizen ook. Filmhuizen kunnen dan vaak wel een visie garanderen, je ziet een film meestal zeker niet onder ideale audiovisuele omstandigheden.

Ruim 75 jaar nadat Hollywood de novelle van Jack London verfilmde met Glenn Ford in de titelrol, verschijnt deze Italiaanse bewerking waarvoor hoofdrolspeler Luca Marinelli werd bekroond op het prestigieuze filmfestival van Venetië. Het verhaal betreft de opkomst en ondergang van Martin eden [Marinelli], een eenvoudige arbeider die zich eigenhandig uit zijn armoedige bestaan probeert te werken door te leren lezen en schrijven. Hij hoopt dat zijn daaruit voortvloeiende gedichten en verhalen ooit ingang vinden in de literaire wereld, maar door zijn obsessieve drang naar erkenning en roem vervreemdt hij zich van zijn oorspronkelijke vrienden.

Regisseur Pietro Marcello kiest regelmatig voor verrassende camerastandpunten, maar zijn cinematografische keuzes staan nooit in de weg van het melodramatische verhaal dat meer dan 100 jaar na de oorspronkelijke verschijning weinig aan zeggingskracht heeft verloren. Het komt wat langzaam op gang en het is niet altijd makkelijk om je te identificeren met de hoofdpersoon, maar het puike werk van Marinelli houdt de aandacht vast tot het onherroepelijke, tragische einde.

'Laat je meeslepen door het prijswinnende liefdesverhaal Martin Eden'

Nee, dat is niet uit een advertentie in de Libelle, maar de titel van een wervend mailtje van Picl dat ik toegestuurd kreeg.

Je zou er in een reflex haast van afzien, maar hij stond al op m'n lijstje, dus ik heb me er toch maar aan gewaagd. En nog via Picl ook, luie hond die ik ben.

En verdomd, meeslepend is het. Marcello transformeert London's roman in een Italiaans epos, dat in de jaren zeventig gemaakt had kunnen zijn, associaties oproepend met Bertolucci's Il Conformista en Novecento.

Want ook dit hier is een feest van licht en kleur, en bovendien trefzeker doorsneden met fraaie documentaire beelden van 20e eeuws Italië, met de nadruk op de sociaal-maatschappelijke onderkant daarvan. Soms lijken het flashbacks, zoals het herhaaldelijk terugkerende dansje van Martin met zijn zuster, toen ze nog kinderen waren. En ook:  twee shots van een schitterend zeilschip; in volle glorie, en zinkend. Alsof het de trots en hoop van Martin Eden zelf is.

Luca Marinelli is indrukwekkend als de gedreven en gepassioneerde Martin Eden, de welhaast analfabete zeebonk, wiens vormloze, brandende ambitie handen en voeten krijgt in het zicht van Julia, een meisje uit de gegoede middenklasse. In zijn streven om schrijver te worden zuigt hij als een spons alle boeken, gedachten en ideeën in zich op die voorhanden zijn, halfbegrepen. 

Zijn hier liefde, artistieke drang en sociale bewogenheid de drijfveren? Of zijn het Martin Eden, Martin Eden en Martin Eden? Het kan niet anders dan in het midden blijven, of dat het ene uit het andere voortvloeit. Maar het is die totale gedrevenheid die de film voortstuwt, van het aan het begin uitgesproken statement van het individu als macht tegenover de macht van de wereld (misschien is dat wel de - ongelukkige - liefdesaffaire) tot het einde, als Martin Eden wederom, en nu definitief, het ruime sop kiest.

Opmerkelijk hoe Marcello dit epische verhaal nergens een directe historische tijdsbepaling geeft: het lijkt zich allemaal af te spelen ergens midden 20e eeuw, maar Martin is een uitgesproken adept van Spencer, de sociaal-darwinist die rond de vorige eeuwwisseling populair was (London's boek speelt ook in die tijd); er is een herhaaldelijke aankondiging van een oorlog; we zien beelden van een nazi-boekverbranding; en een uitgebluste Martin is aan het eind van zijn leven getuige van het lastigvallen van een oude man door een in vol fascistisch ornaat uitgedoste bende.

Dat laatste maakt deel uit van een sequentie die begint als Martin zichzelf als jonge man over straat ziet lopen en hem gaat achtervolgen... En zo zijn er meer surrealistisch aandoende, droomachtige scènes die deze film uittillen boven de schijnbaar overheersende sociaal-realistische sfeer.

Ik zou haast zeggen: die wervende tekst van Picl is precies goed.

Fijne film (verfilming van een boek) over een man uit de lage klasse die verliefd wordt op een meisje uit de hogere klasse hetgeen problemen geeft maar eigenlijk lijkt te gaan over een man die zichzelf tot intellectueel maakt door middel van de boeken van Spencer en daarom een aan anarchisme grenzend individualisme aanhangt waardoor hij zich van zowel het socialisme als het liberalisme en uiteindelijk het leven zelf vervreemdt. De film werkt wellicht beter op het romantische vlak dan op het intellectuele vlak want de film maakt niet echt duidelijk waarom het nu mis gaat en is wat warrig, mede doordat het verschillende tijdvakken bijeen neemt om het verhaal niet aan één periode in de 20ste eeuw vast te pinnen.

Geforceerde, gekunstelde, hoogdravende kitsch. Maar dat zijn we ondertussen wel van de Italianen gewend.

De leerjaren van Martin Eden.

Het type verhaal is al zo vaak verteld, het Aristotelische plot al zo vaak gebruikt, het romantisch aangelengde sociaal-realisme overbekend. Waarom moet aan de veelheid van dit soort drama nog een film toegevoegd, vraagt een mens zich af? Een minder regisseur dan de mij overigens nog onbekende Pietro Marcello zou er finaal mee de mist in zijn gegaan en met zijn narratieve zeilschip op de klippen zijn gelopen (excuseer, vergunt u me toch tenminste één flauwe toespeling). Maar toch boeide de film mij - tot op zekere hoogte (waarover later meer). Ik vind het moeilijk precies te duiden waar de kunde van de filmmaker in dit geval in zit. Natuurlijk is daar de oogstrelende cinematografie, natuurlijk zijn er de evenzeer aantrekkelijke als getalenteerde acteurs en actrices (Denise Sardisco, o la la!). Maar ergens is er ook een soort cinemagie dat zijn ondoorgrondelijke werk doet: een toverdrankje van Italiaans pathos dat bij inname een warme, betoverende gloed van authenticiteit (ik heb er geen beter woord voor, misschien moet ik me ook laten opleiden zoals het hoofdpersonage) door het lijf doet stromen.

Ik haakte echter af bij de wending die de film neemt zo ongeveer na de dood van Brissenden, na het fragment van het zinkende schip. Het voelde alsof de regisseur al dan niet bewust de film liet ontsporen op dat moment. Daar sloeg voor mij het invoelbare pathos om in sentimentaliteit en werd schoonheid kitsch. Ik vond de overgang dermate opvallend dat ik geneigd ben dit hele laatste gedeelte te interpreteren als subjectief, zich afspelend in het hoofd van Martin als een onvervuld verlangen (of als plot van een van zijn boeken wellicht). Doordat ik hier geen soortgelijke ervaringen lees, twijfel ik of dit nou een zinvolle interpretatie is of dat het voor iedereen zo overduidelijk was dat dit te benoemen volstrekt overbodig is, of dat het hoe dan ook klare nonsens is .