HyperNormalisation (2016)

De politieke machten achter de politieke onvrede

Adam Curtis weet met zijn nieuwste essayistische documentaire een tegendraads horrorverhaal te vertellen waar niets is wat het lijkt. De bloeddorstige kolonel Khadaffi was - behalve knetterzot- vooral een willig slachtoffer van een westerse machtspolitiek die hem neersabelde, op een schild hees toen het nodig was en even hard liet vallen toen zijn oppositie aan macht won. Ondertussen was Assad (de vader) bezig met een antikoloniale beweging om zelfmoordterroristen in te zetten tegen westerse doelen; een strategie die zijn vruchten afwierp in de burgeroorlog in Libanon. Een wrange ontwikkeling die Assad (de zoon) flink zou bijten met de rampsituatie waarin het hedendaagse Syrië zich momenteel bevindt.

Tegelijkertijd raken de banken, het bedrijfsleven en de politiek van elkaar vervreemd. Om nog enige invloed te blijven behouden, kiest de Amerikaanse politiek voor politieke strategieën die raakvlakken hebben met hoe Rusland het postcommunistische bestel wist te verkopen. Het ‘HyperNormalization’ uit de titel is een politieke strategie om idealistische tegenbewegingen in te kapselen in de invloedssfeer van de dominante machten. Dus door ogenschijnlijk de ruimte te bieden voor verzet (demonstreren, stemmen meningen uiten, zekere mate van persvrijheid), maar door tegelijkertijd steeds tegenstrijdige verhalen de wereld in te helpen om de scheidslijn tussen feit en fictie onduidelijk te maken. Die overheidsinmenging creëert bij de burgers het gevoel van een cynische lethargie: een positie waarvan uit het onmogelijk lijkt om veranderingen aan te brengen in het systeem van de heersende machten.

Volgens Curtis verklaart dat concept van ‘hypernormalisatie’ de manier waarop de 21e-eeuwse conflicten in en rond het Midden-Oosten zijn gevoerd. Een machtspolitiek van het zaaien van verwarring (o.a. door de misinformatie rond UFO’s, of hoe er met een dictator als Khadaffi is omgesprongen). Chaos en onduidelijkheid creëren, onduidelijke politieke vriendschappen en vijandschappen aangaan, zodat de burgers duidelijke verhalen krijgen waarmee zij moeilijk te duiden, complexe thema's eenvoudig kunnen behappen. Een rookgordijn van leugens en manipulaties onder het mom van een vrije, liberale en open samenleving.

En al die dromerige idealisten met hun countercultuur? Eerst de verzetsliederen van een Patti Smith en de feministische/marxistische periode van een Jane Fonda. Daarna een soortgelijke idealistische cultus rond hackers, programmeurs en computeractivisten die nieuwe geloofssystemen ontwierpen rond de opkomst van de nieuwe technologie. Volgens Curtis zijn zij - ondanks hun naïeve pogingen om zich af te zetten tegen de status quo- diep verankerd in het geglobaliseerde, kapitalistische systeem. Waarin mensen los gezongen worden van een verantwoordelijkheidsgevoel en een realiteitsbesef van en over de wereld om hen heen. Waar de politieke realiteit een soort activisme oproept dat over randzaken gaat en iedereen in zijn/haar eigen bubbel terechtkomt; zonder dat de uitwisseling van ideeën tot vruchtbare oplossingen leidt om het systeem van binnenuit te veranderen.

En dan verschijnt Trump als de idiote clown om het machtigste land te gaan leiden. Net als de Brexit wordt het fenomeen weggelachen, maar de figuur weet stormenderhand de harten en hoofden te beroeren van ontevreden burgers. Een ontwikkeling waar het establishment in het algemeen en de linkse politiek in het bijzonder, geen adequate oplossingen voor hebben. Elk verzet tegen Trump verdwijnt in dezelfde bubbel van gelijkgestemden die een andere werkelijkheidsbeleving hebben dan de mogelijke stemmers op de populist. De westerse politiek is afgezwakt door het falen om mee te ontwikkelen met de macht van de markt en de razendsnelle opkomst van nieuwe technologieën. Het biedt geen invloed op terreinen die van invloed zijn op ons dagelijkse leven, terwijl de politiek zelf een façade is geworden om zijn eigen relevantie te bewijzen met simpele verhalen die angst inboezemen, ontroeren of hoop bieden. Het machtssysteem zelf blijft echter onveranderd.

Adam Curtis doet zelf een tikkeltje wat hij de politici verwijt die hij aanhaalt: rechtlijnigheid en coherentie scheppen in complexe geopolitieke materie. Ik heb niet de kennis paraat om zijn verhaal te bevestigen of te ontkrachten, maar hij lijkt een blinde vlek te hebben naar de feministische stromingen en emancipatiegolven die de westerse maatschappijen blijvend hebben veranderd. In die zin zit er een seksistische ondertoon in hoe hij verzandt in louter cynisme over koddige figuren als Jane Fonda/Patti Smith. Volgens mij zou je best een interessante tegen documentaire kunnen maken over de manier waarop liberale waarden en emancipatiegolven vanuit het westen zelfs op de meest onverwachte plekken dingen in gang hebben gezet.

Desalniettemin weet de Britse documentairemaker wederom met de associatieve montage en de ingewikkelde lijntjes die hij uitzet, te prikkelen om voorbij je eigen vooroordelen en politieke overtuigingen na te blijven denken. Na het zien van deze documentaire zie ik een hele andere Khadaffi voor mij dan de despotische malloot waar ik hem altijd voor hield, meer als een tragische figuur die door andere machten tot zijn ondergang is gebracht. Curtis heeft natuurlijk ook de werkelijkheid niet in pacht, maar zijn intellectueel prikkelende werkjes zijn een aardig tegengeluid op hoe het geopolitieke gebeuren meestal tot ons komt in hap en snap nieuwsfeitjes. Ook 'HyperNormalisation' (2016) stimuleert om verbanden te gaan zien die misschien niet zo evident lijken als je in eerste instantie zou vermoeden.

Nice one !

Het hypnotiserende Bitter Lake beviel me beter, misschien omdat die docu van Curtis de chaotische werkelijkheid op al even chaotische wijze bracht? In Hypernormalisation brengt Curtis zijn visie op uiteenlopende onderwerpen als de Arabische lente, Putin, supercomputers, Occupy, Prozac, Khadaffi, Jane Fonda, UFO's, Brexit en HyperSpace als ware het een soort afgerond, intergeconnecteerd verhaal waarvan hij allang alle ins en outs af weet, met zoveel zekerheid poneert hij zijn stellingen. Zoals Donkerwoud hierboven al stelt, in zijn impressionante review:

Wat overblijft is overigens wel een interessant geheel, want ik heb bijna 3 uur geboeid gekeken.

Nog niet halverwege, maar Curtis heeft alweer meer te zeggen dan veel andere politieke commentatoren. Ontleedt bijvoorbeeld met speels gemak de relatie tussen de VS en Ghaddafi in de '80s.

Deze docu geeft stiekem best wat duidelijkheid over de invasie van Rusland in Oekraïne in 2022, 6 jaar na de docu. Zoals eerder vermeld ziet Adam Curtis iets te snel verbanden tussen dingen, maar zijn laatste 40 minuten zijn haarfijn. Zeker met betrekking tot Poetin. Non-lineaire oorlogsvoering. Chaos creëren zonder achterliggend plan. Willekeurige aanvallen, willekeurige toespraken, retoriek die alle kanten opschiet. En Poetin weet dondersgoed dat niemand hem gelooft, maar het boeit hem niet. Dit wordt uitstekend toegelicht in het eerste gedeelte van de film wanneer het begrip Hypernormalisation in de Sovjet-unie voor het eerst opduikt.

In Oktober komt er een nieuwe documentaire uit van Adam Curtis over het leven in Rusland tussen 1985 en 1999 (het jaar voordat Poetin President werd). Deze keer zonder voice- over.

Maar de echte ster van deze docu is Khadaffi. Ik wist wel iets over hem, maar dat zijn rol in de geschiedenis zo tragisch was is verbazingwekkend.