The Fountainhead (1949)

Naar de bestseller van Ayn Rand, een (dikke) roman waar ik nu halverwege in ben. Geweldig filosofisch werk. Aangezien ik toch weet hoe het afloopt, kon ik de verleiding niet weerstaan de film te bekijken. Had ik dat maar niet gedaan...

Stylistisch ziet de film er prima uit, en Patricia Neal en Raymond Massey zetten uitstekende rollen neer. Het is echter grootheid Gary Cooper die hier een dramatisch slechte rol neerzet als Howard Roark. Ten eerste is hij al veel te oud om die rol te spelen, maar soit, daarnaast begrijpt hij de rol ook niet. Dit was niet de vurige Howard Roark (met oranje haar), dit was geen passie, dit was een 'moetje' voor de studio. De trivia op imdb geeft me gelijk, sjongejonges: Ayn Rand was furious when she heard that Howard Roark's speech at the trial was being trimmed, chiefly because it was considered long, rambling and confusing, especially to Gary Cooper who didn't understand it. She got the studio to make sure that the speech was untouched and in its entirety in the finished product.

Dan Ayn Rand zelf. Ze schreef het script voor de film, helaas. Een Hollywood-A-movie-script is andere koek. Er is zoveel geschrapt dat sommige acties en gebeurtenissen onbegrijpelijk zijn. Ik kan me voorstellen dat zij die het boek niet hebben gelezen er hier en daar geen touw aan kunnen vastknopen. De belangrijke personages Peter Keating en Ellsworth Toohey komen nu niet uit de verf en hun acties komen nu vreemd over.

Neal en Massey en prachtige sets weten er toch iets moois van te maken, maar verder dan 2,5* kom ik niet. Jammer.

De hoofdpersoon is gebaseerd op de legendarische architect 'Frank Loyd Wright'. Ben hier toch wel erg benieuwd naar.

Opmerkelijk,

gezien het gegeven dat Ayn Rand zich op F.L. Wright heeft laten baseren voor het personage in haar roman.

En zeker gezien het feit dat er werken en schetsen van Wrights werk in de film verschijnen, zogezegd dan wel van de hand van het hoofpersonage.

Wat betreft de film, dat weet ik niet, maar voor zover ik weet hebben zij beiden altijd ontkend dat het karakter Howard Roark een portrettering van Frank Lloyd Wright was.

Dat inderdaad niet, wel gebaseerd op. Het personage Howard Roark is gebaseerd op F.L. Wright en W.E. Hickman. Het boek/film vertelt dan ook niet het levensverhaal van Wright, maar Roark zal wel een groot aantal karaktertrekken en opvattingen delen met Wright. Maar nu zijn we echt aan 't muggenziften . En, zoals ik al zei, veel van de schetsen die in de film getoond worden, zijn van de hand van Wright.

Behalve Friedrich Nietzsche kan ik me geen beter voorbeeld bedenken van een 'evil genius' als Ayn Rand. Net als Nietzsches filosofie zijn haar ideeen tegelijkertijd briljant en verwerpelijk, zowel intuitief logisch en voor de hand liggend als moreel volledig onacceptabel. Geholpen door haar gevoel voor humor weet ze samen met Vidor (ze bewerkte zelf haar boek voor het script) dit alles te distilleren tot een heerlijk en hilarisch stukje absurde propaganda camp. The Fountainhead is een van de meest verrassend goed uitpakkende boekverfilmingen uit het studio systeem, en kan zich in haar suprematische intellectuele zelfgenoegzaamheid spiegelen aan een van Roarks gebouwen.

Klassieker die zijn voornaamste belang haalt uit de historische waarde en niet zozeer omdat het nou zo'n meesterwerk is. Het lijdt aan een euvel waar veel boekverfilmingen mee kampen: hoe een ingewikkeld verhaal te vertalen naar een toegankelijke publieksfilm? Zelfs met behulp van de schrijfster in kwestie is het niet gelukt om iets neer te zetten wat op zichzelf staat voor de mensen die het originele werk niet kennen. Het resulteert in een film die van de hak op de tak springt en zo onvoldoende recht doet aan zijn belangrijkste karakters. Met name Elsworth is nu wel heel erg een goedkope schurk geworden, die geen enkele andere laag heeft dan dat hij tot antagonist dient voor Howard Roark. Ze zijn wel geslaagd om het megalomane van de roman in beeld te brengen, met name door de weelderige sets en het effectieve gebruik van de beeldcompositie. Ook noemenswaardig is het schitterende taalgebruik in de dialogen, de (volstrekt ongeloofwaardige) redevoeringen die de karakters voeren, zijn van een theatrale schoonheid en geven het geheel een unieke sfeer.

Ik zou Friedrich Nietzsche geen evil genius noemen. Zijn naam heeft ten onrechte een slechte reputatie gekregen door Adolf Hitler (die met zijn dubbeltjes intellect geen klap begrepen had van Nietzsche), en het knip en plakwerk van zijn zus na de dood van Friedrich Nietzsche. Voor de rest kan ik me wel redelijk vinden in je woorden aangaande de film. Al vermoed ik dat de humor onbedoeld was. De beste beschrijving die mij ooit is gegeven over Ayn Rand was dit.

Het eerste half uur van de film "gaat verloren" in saaie discussies over vernieuwende of traditioneel gekende bouwstijlen, daarna volgen een veel te theatrale (Patricia Neal !) romance, een wat ingewikkeld intrige om te eindigen met een rechtbankpleidooi waar ge dezelfde gedachten telkens met andere woorden uitgedrukt, meermaals te verwerken krijgt.

Kon me niet bekoren.

Gary Cooper lijkt mij inderdaad wat oud voor deze rol, maar met Patricia Neal, met wie hij in het echte leven een relatie had, leek alvast het romantisch gedeelte als van zelfs.

Een film die hoofdzakelijk interessant is omdat deze ontsproten is aan het brein van “fountainhead” Ayn Rand. Deze dame – filosofe en auteur - wordt beschouwd als de geestelijke moeder van het neo-liberalisme zoals dat opgang maakte in de twintigste eeuw. In 1943 publiceerde ze haar roman The Fountainhead, en het was Barbara Stanwyck die er bij Warner Bros. op aandrong om de filmrechten te kopen. Stanwyck, zelf naar Amerikaans droommodel opgeklommen uit de goot, was een grote supporter van Ayn Rand en wilde zelf de rol van Dominique Francon spelen in deze productie. De rol ging uiteindelijk naar Patricia Neal, waarna Barbara Stanwyck werk maakte van haar vertrek bij Warner Bros.

Net als het hoofdpersonage Howard Roark (gespeeld door Gary Cooper) streefde Ayn Rand naar artistieke integriteit bij de totstandkoming van de productie. Ze stond in voor de adaptatie van haar roman en het uitschrijven van het script. Gedurende het hele productieproces heeft ze erop toegekeken dat er geen letter van de dialogen veranderd werd, tot de eindspeech van Gary Cooper toe.
The Fountainhead komt in mijn ogen en oren over als een vehikel waarin Ayn Rand haar neo-liberale visie erin wil rammen. Het wordt allemaal breed uitgesmeerd en gepolariseerd. Individu vs. het collectief, een tussenweg bestaat niet. Pleidooi voor de triomf van het geniale individu t.o.v. de middelmaat. Pleidooi tegen al wat ruikt naar altruïsme of – godbetert – liefdadigheid. Dit alles vindt zijn uitdrukking in het gedrag en de praat van Gary Cooper, die als eenzame Prometheus de fakkel oplicht voor de massa.

Hoewel ik vind dat Ayn Rand wel een punt heeft om op te komen voor de rechten van het individu vind ik haar visie in deze film ook getuigen van een verregaande naïviteit en zelfs romantisch utopisme. Ze laat namelijk uitschijnen dat er plaats moet gemaakt worden voor mannen en vrouwen, die in staat van integriteit en genialiteit verkeren. Vooral de verbinding van integriteit met die genialiteit is van belang. Hallo wereld? Het toppunt van deze visie vindt uitdrukking in de scene waarin Cooper het gebouw dynamiteert dat niet volledig volgens zijn plan opgetrokken is, en hiervoor vervolgens vrijspraak krijgt bij de jury. Volgens mij van de pot gerukt en van lotje getikt.
Gary Cooper speelt zijn rol vrij degelijk maar geen moment heb ik met hem meegeleefd. Omdat hij gewoon weinig menselijk overkomt. Hij dramt maar door, waarbij je je ook de vraag kan stellen of zijn personage geen verborgen narcist is. Dan had ik meer sympathie voor de personages van Raymond Massey en Kent Smith die een menselijke kant vertoonden.

De hele film maakt een te dogmatische en haast religieuze indruk. Vervang in de eindscene Gary Cooper op de top van het gebouw door een arbeider, en je had de perfecte eindscene voor een door Stalin goedgekeurde sociaal-realistische film, aan het andere eind van het politieke spectrum. Beeldtaal als propaganda.
Ik vrees ook dat de totale afwezigheid van enige humor niet bijdraagt aan mijn appreciatie van het werk van Ayn Rand, die me te fanatiek is. Zij heeft dan wel de artistieke integriteit maar ik hoef het niet goed te vinden uiteraard.

Wel nog een pluim voor het puike werk van regisseur King Vidor en cameraman Robert Burks (bekend van zijn samenwerking met Hitchcock). De muziekscore van Max Steiner vond ik ook wel knap, hoewel misschien iets te aanwezig in een film die weinig emoties beroert.

Conclusie. Interessante film als vehikel om een politiek idee uit te dragen, maar tenzij je helemaal achter dat idee staat, valt er niet zoveel te genieten.