Roozi Khe Zan Shodam (2000)

nix voor mij.

Pather Panchali redux.

The Day I Became a Woman is een omnibusfilm die bestaat uit drie korte films met nauwelijks verhaaltechnische binding, maar wel met een thematische. Niemand zal denk ik missen waar het over gaat: de slechte positie van de vrouw in Iran. De onderdrukking van vrouwen in de moslimwereld is geen zeldzaam onderwerp, maar toch voelt dit fris aan. Wellicht doordat regisseur Marzieh Makhmalbaf zelf een Iraanse vrouw is en dus dicht bij de ervaring staat. Niet dat dit aanvoelt als een autobiografie, daarvoor is het allemaal te slim bedacht.

Hoewel, het eerste segment zou nog iets autobiografisch kunnen bevatten. Het gaat over een klein meisje dat die middag officieel vrouw wordt en daardoor voor het laatst nog mag spelen met haar mannelijke vriendje. Het is een filmpje met kinderen in de hoofdrol en heeft ook de simpele charme van een goede kinderfilm. Het wordt zo luchtig mogelijk gebracht en de twee jonge acteurs die de hoofdrollen hebben lijken hooguit de instructie te hebben gekregen gewoon kinderen te blijven. In deze context is dat haast een rebelse daad. Kleine kinderen zouden dit segment kunnen bevatten, inclusief de droevige onderlaag, maar het voelt niettemin niet simplistisch aan.

Het eerste verhaal zet ook prima de toon voor wat er volgt. Niet dat de volgende twee delen ook geschikt zijn voor kinderen, maar meer dat Makhmalbaf een lichte toets heeft een oog voor simpele verhalen met een duidelijke boodschap, haast als een parabel. Het tweede deel is filmtechnisch daarnaast ook erg sterk, ondanks duidelijke budgettaire beperkingen. Het gehele deel volgen we een jonge vrouw die mee doet aan een fietsrace, iets wat niet goedgekeurd wordt door haar man. De camera blijft grotendeels dicht bij de hoofdfiguur en het tempo van het fietsen varieert, gelijk aan het plot of de emoties. Wanhoop zorgt voor sneller fietsen, bedenking voor een laag tempo. Het is een simpel middel, maar slim gebruik van montage en cameravoering lijk je echt mee te gaan met de fiets en daarmee de emoties van de vrouw. Het script is even simpel, maar heeft een sterke opbouw en een knap uitgevoerde pay-off. Dit segment zou zo als schoolvoorbeeld kunnen dienen voor hoe je een goede korte film maakt.

Het derde verhaal is minder openlijk emotioneel en richt zich meer op humor, door een stokoude vrouw te volgen die enorm veel spullen koopt, iets wat eerder niet toegestaan was, waarschijnlijk door haar huwelijk. Een stel kinderen moet de spullen dragen en de wisselwerking de koppige, enthousiaste vrouw en de verbaasde kinderen is grappig. Het levert een slotscène op die op zichzelf al het hele kijken van de film de moeite waard maakt.

Ik heb meerdere keren benadrukt dat simpelheid een belangrijk onderdeel is van de verhalen die hier verteld worden. Dat had slecht kunnen uitpakken, zeker met zo'n overduidelijke boodschap. Echter is simpelheid geen synoniem voor simplisme. Makhmalbaf gebruikt eenvoud als een kracht. Het zorgt ervoor dat het geheel een bescheiden indruk maakt, alsof dit allemaal ook maar zo gebeurt. De regisseur is duidelijk betrokken bij het onderwerp, maar straalt geen boosheid of enorme droefheid uit. In plaats daarvan gebruikt ze lichte humor en eenvoudig drama om de personages waardigheid geven, ongeacht de uitkomst van hun verhaal (wat nogal verschilt per deel). Het is een knappe balans van overduidelijke boodschap, subtiele rebellie en alledaagse compassie die verrassend werkt.

Als laatste ook echt hulde voor het filmische oog van Makhmalbaf. Niet zozeer omdat dit er allemaal schitterend uit ziet, maar omdat ze echt enorm goed is om verhalen te vertellen met beelden en precies weet hoe je iets bij het publiek op het netvlies kan branden. De laatste twee verhalen zouden denk ik zelfs bijna net zo goed werken zonder ondertiteling als met. De dialoog daar is verhelderend (en altijd kort, wat ook voor het eerste deel geldt), maar niet essentieel. Knap werk.
4,5*

Overigens zie ik de link met Pather Panchali niet, rokkenjager.

Het is een protest tegen de ongelijke behandeling van vrouwen in Iran, maar het wordt nooit prekerig. Integendeel, het wordt met zin voor humor en relativering gebracht. Het gaat vooral om het vasthouden aan traditionele rolpatronen, het dogmatisch toepassen van de regeltjes en de verregaande sociale controle. Naargelang hun leeftijd krijgen vrouwen allerlei geboden en verboden opgelegd. De eerste twee proberen uit hoever ze kunnen gaan zonder geostraceerd te worden. De derde heeft dan eindelijk een zekere vrijheid, in een levensfase dat ze er niet veel meer aan heeft. Op het einde komen de drie verhalen eventjes samen. Visueel zitten er ook leuke dingen in, zoals de Iraanse kuststreek, het stokje met de schaduw en de wielerwedstrijd.