Summer of Soul (...Or, When the Revolution Could Not Be Televised) (2021)

Summer of Soul - Filmspotting vanaf 54:50

Al ik dat zo hoor word ik erg enthousiast. En die beelden lagen ergens in een doos, ongelooflijk.

In hetzelfde jaar dat het Woodstock de hoogtijdagen van het hippietijdperk vierde, organiseerde Tony Lawrence een serie festivals in Mount Morris Park in Manhattan, New York. Deels een viering van en een manifest voor zwarte bewustwording, maar ook een middel om herhaling van de rellen van een jaar eerder naar aanleiding van de moord op Martin Luther King te voorkomen, bleek het festival een sleutelmoment te zijn voor de aanwezige toeschouwers, maar ook voor de deelnemende artiesten. Het festival werd met een aantal camera’s opgenomen maar tot een uitzending kwam het nooit. 50 jaar nodigt muzikant en filmmaker Questlove artiesten, technici en toeschouwers uit om de beelden te bekijken, herinneringen op te halen en die te plaatsen in de context van hun persoonlijke geschiedenis en de beeldvorming over en binnen de zwarte gemeenschap. Qua cameravoering en beeldkwaliteit kan dit begrijpelijkerwijs nimmer tippen aan Michael Wadleighs Woodstock, maar door te kiezen voor meerdere perspectieven is deze documentaire net zo waardevol als cultuurhistorisch document. Fraai zijn de verhalen over hoe hele families naar het park trokken om er een buurtpicknick van de maken en de reactie van twee leden van The 5th Dimension, voor wie dit optreden in alle opzichten een keerpunt was. En dan zijn er natuurlijk nog de gedenkwaardige optredens van o.a. Stevie Wonder (die door dit concert de inspiratie vond om zelf activist te worden), Sly & The Family Stone, Gladys Knight & The Pips. Maar het muzikale hoogtepunt is wat mij betreft het duet dat Mavis Staples (van de Staples Singers) mocht zingen met haar grote idool Mahalia Jackson. Hun uitvoering van ‘Precious Lord, Take My Hand’, het favoriete lied van Martin Luther King, is er ééntje waar je met eerbied, bewondering en een stevige brok in de keel naar zult kijken.

Wordt de film alleen op 19-8 vertoond als special in diverse filmtheaters of is dit een bredere release?

De identiteitspolitiek zoals die inmiddels ook Nederland heeft overspoeld heeft een belangrijke basis in het ‘zwarte bewustzijn’ dat eind jaren ’60 in de VS opkwam: Martin Luther King was een christen die had gedroomd van een kleurenblinde wereld maar mede omdat hij werd vermoord kwamen militantere leiders en bewegingen zoals Malcolm X en de Black Panthers die niet alleen het geweld en de revolutie maar ook de trots op het zwart zijn predikten. ‘Black is beautiful’ en James Brown (die overigens niet in de film voorkomt) zong “Say It Loud – I'm Black and I'm Proud”. De liberale droom van een kleurenblinde maatschappij waar iedereen gelijk is werd aldus verdrongen door een marxistisch zwart bewustzijn en sommige zwarte militanten predikten niet alleen revolutie maar zelfs segregatie tussen wit en zwart. Een deel van de militante zwarten verruilde daarbij bewust het christendom als ‘de religie van de onderdrukker’ die door de blanke kolonist was opgelegd voor de islam als ‘de religie van de onderdrukten’.

Deze documentaire is niet alleen de registratie van een muziekfestival maar ook van dat nieuwe zwarte bewustzijn in de VS. We leren overigens dat het ook deze revolutionaire beweging was die afdwong dat men zwarte mensen niet meer ‘negro’ maar ‘black’ noemt. De ‘negro’ is de slaaf, de onderdanige zwarte die in de entertainment als een afgericht aapje in een pakje z’n kunstje vertoont; de ‘zwarte’ is de zelfbewuste, zelfbevrijde persoon die zichzelf is en z’n zwarte roots niet verloochent maar die trots uitdraagt (bv. door het dragen van het afrokapsel). Zwarte muzikanten wilden niet meer wit klinken en kunstjes vertonen om bij het witte publiek te kunnen scoren maar aansluiting vinden bij de eigen zwarte gemeenschap en hun zwarte pijn en trots uiten.

Zoals bekend heeft deze zelfbewuste zwarte muziek, in brede zin ‘soul’ geheten, z’n wortelen in de gospel dus de muziek die ze vaak zelf in de kerk zongen en in die zin ironisch juist christelijk is. We leren echter dat de ‘bezetenheid’ die zo kenmerkend is voor soul en gospel uit Afrika komt die een christelijke interpretatie of vorm heeft gekregen: door bezeten te raken en als het ware je pijn uit te schreeuwen is er de catharsis en verlossing. Deze dubbelzinnigheid blijkt kenmerkend voor de zwarte muziek: het is pijn en verlossing, het is verdrukking en bevrijding, het is rouw en hoop. Harlem, New York, waar dit festival in 1969 werd gehouden was in die tijd het toneel van drugs, geweld en rellen en er is de suggestie dat dit festival beoogde te voorkomen dat de zwarten de complete stad in brand staken – er hing revolutie in de lucht – maar wat we zien is het tegendeel van narigheid: de muziek lijkt z’n louterende werking niet te missen en we zien louter plezier, verbinding, hoop en (slechts) een revolutie in muziek en bewustzijn. Zelfs op mij als argeloze ‘witte’ kijker heeft het zien en horen van dit festival en deze muziek een louterende werking die me intens plezier verschafte en me herboren de bioscoop deed verlaten.

Black is beautiful – Amen.

PS. Dat deze documentaire nu pas is getoond omdat in die tijd niemand interesse had, terwijl Woodstock in diezelfde zomer zo’n 150 km verderop de geschiedenisboeken wel snel haalde, is inderdaad wonderlijk en wordt toegeschreven aan de witte onderdrukking die de zwarte geschiedenis structureel zou wissen, maar ik denk dat dat niet helemaal eerlijk is. Woodstock is een historische gebeurtenis omdat het festival transformeerde tot een soort utopisch experiment maar dit ‘black Woodstock’ was meer gewoon een festival voor de bewoners. Wat dat betreft is er gelijkenis met bv. de festivalregistratie Jazz on a Summer’s Day waarin overigens ook Mahalia Jackson de show steelt met haar louterende gospel.

Heerlijke docu die tegelijkertijd een belangrijk historisch document is en op metaniveau laat zijn hoe geschiedenis 'geschreven' (of bijna vergeten) wordt. Dat zou eeuwig zonde en schandalig zijn geweest. Gelukkig is Summer of Soul er nu om door iedere muziek en geschiedenisliefhebber aanschouwd te worden.

4,1*

Indrukwekkend muzikaal en politiek document van een (bijna) vergeten festival in Harlem New York in 1969.

Een keur van zwarte artiesten trekt voorbij en het is bijna over de hele linie imposant te noemen. Soul, Funk, Gospel, wat een muzikaal talent. De maker monteert de beelden van toen en nu door elkaar, en laat kinderen en of betrokkenen die er destijds bij waren aan het woord. Die keuze heeft een geweldige, soms emotionele, impact. Het geluid is erg goed, wellicht bewerkt maar dat is zeker niet storend. De sociale en drugsproblematiek van Harlem destijds blijft niet onbesproken, maar had wat nadrukkelijker in beeld mogen komen. Nu is het geschetste tijdsbeeld misschien iets te geromantiseerd. Maar in onze barre tijden, waar Black Lives Matter 50 jaar later nog steeds urgent is, zie je ook hoe weinig er is veranderd. We weten ook dat het Love en Peace gevoel van het Woodstock Festival, 150 kilometer verderop, een jaar later de nek werd omgedraaid in Altamont toen een dodelijk steekincident tijdens een Rolling Stones concert een einde maakte aan deze generatie.

Bijzondere documentaire over het Harlem Cultural Festival In New York, dat zich afspeelde in de zomer van 1969. De opnamen van het festival zijn pas recentelijk ontdekt en worden nu voor het eerst vertoond. Een enorme stoet aan bekende en minder bekende artiesten passeert de revue. De documentaire is grotendeel erg onderhoudend en er valt te genieten van veel geweldige muziek, al gaat de boel iets te lang door en zakt de boel halverwege nogal in. Met het gospel-aspect van het festival heb ik gewoonweg niet zoveel. Niettemin een fascinerende en cultureel relevante tijdcapsule.

Zeer vermakelijk, maar doe mij toch maar liever Wattstax (Film, 1973) - MovieMeter.nl

Het optreden van Sly & the Family Stone krijgt trouwens wel 5 sterren.

Uitstekende documentaire over een reeks concerten die werden gehouden in de zomer van 1969 in Harlem. De opnames van dit festival zijn na 50 jaar terug gevonden wat geresulteerd heeft tot deze documentaire. De muziek en de bezielde optredens staan voorop hier, maar de positie van de zwarte gemeenschap in Amerika destijds komt ook zeker aan bod en is mooi verweven binnen het geheel. En dit alles maakt dit een prachtig tijdsdocument, vol heerlijke sou, blues, motown en gospel muziek.

Krankzinnig dat de opnames van deze serie concerten gewoon vijftig jaar ergens in een kelder hebben gelegen zonder dat de wereld er van wist. Dit was niet een of ander obscuur festival, maar gewoon een gigantisch evenement in hartje New York met bijna 300.000 bezoekers in totaal en een line-up om u tegen te zeggen. Questlove heeft er een spetterende documentaire van weten te maken waarin met behulp van allerlei andere archiefbeelden op een indringende manier culturele en historische duiding wordt gegeven aan wat je te zien krijgt.

De muziek is uiteraard waanzinnig, maar als je Summer of Soul slechts een muziekdocumentaire zou noemen dan zou je de film ernstig tekort doen. Meer dan de spectaculaire muzikale optredens alleen weet Questlove – met enorme hulp van de niet te onderschatten montage – echt een bepaalde energie te vatten: een gevoel van gemeenschap en revolutie, een toonbeeld van wat muziek voor mensen kan betekenen; als afleiding en als uitlaatklep, als eenzaam middel om jezelf uit te drukken.

Tussen alle beelden door worden aanwezigen van destijds geïnterviewd, en hoewel dat op zichzelf een niet altijd even prikkelend format is krijgt het allemaal een hoop extra glans doordat iedereen al die beelden voor de eerste keer te zien krijgt. Dat is alleen al ontroerend omdat de concerten duidelijk een dierbare jeugdherinnering voor de geïnterviewden zijn, maar het Harlem Cultural Festival was meer dan dat alleen ook een viering van en een ode aan zwarte cultuur in zijn meest brede vorm, en dat maakt het allemaal des te wranger en veelzeggender dat de opnames decennia ergens in een kelder hebben gelegen zonder dat de wereld er weet van had.

Er wordt regelmatig hysterisch gedaan over dingen die niet meer zouden mogen, terwijl die mensen en dan uitgebreid over blijven praten. Maar er is ook geschiedenis dat al doodgezwegen werd of geen enkele kans kreeg om gehoord te worden. Summer of Soul ging ongeveer tegelijk door met Woodstock en was met 50.000 mensen geen klein festival. Grote artiesten en met mooi kwaliteit gefilmd. Een festival dat zoveel meer was dan muziek.

Summer of Soul geeft een blik op een stuk vergeten geschiedenis en toont in net geen 2 uur boeiende optredens maar ook de sociale en politieke thema's die er toen leefden. Tijdens het optreden ging de maanlanding door. Het was een festival in Harlem met Black Panthers in de security. Het was in mijn ogen zelfs professioneler dan Woodstock (los van de muzikale impact).

Een boeiende documentaire dat er in slaagt om op een rustige en muzikale manier een groot festival van enkele weken in een tijdsgeest waarin zoveel maatschappelijke onderwerpen samen kwamen, samen te vatten in 2u zonder dat het chaotisch wordt of te zwaar. Een mooie aanrader!

Vanavond op Canvas 2-9-2023