Mademoiselle de Joncquières (2018)

Vanaf 23 mei 2019 in de bioscoop (Cherry Pickers Filmdistributie)

Fraai vormgegeven kostuumdrama met een geraffineerde intrige als plot. De aanloop duurt onnodig lang, want de film komt pas echt gang met het ten tonele verschijnen van moeder en dochter De Joncquières. Cécile de France speelt een van haar beste rollen. Al met al toch wel een onderhoudende film.

Het is moeilijk deze film te beoordelen want puur als film is het een matig geacteerd kostuumdrama en weinig bijzonder of fraai vormgegeven (twee sterren), maar het verhaal dat wordt verteld – gebaseerd op een verhaal uit het boek “Jacques de Fatalist en zijn Meester” van de 18e eeuwse Verlichtingsfilosoof Diderot – is ongelofelijk sterk en mateloos intrigerend (vijf sterren). Het verhaal is grootse literatuur waarvan de verfilming wat overbodig lijkt en je vraagt je af waarom er niet een opera door Mozart of zo is gemaakt op basis van dit prachtige verhaal, maar omdat ik intens heb genoten van het verhaal geef ik de film toch een bijna maximale score.

Ik ken het verhaal van Diderot niet dus ik weet niet wat van Diderot en wat van de regisseur en scenarioschijver Mouret is. Maar de film valt meteen op door een enorme welsprekendheid van alle personen, bijna op z’n Shakespeariaans maar dan heel rationeel (want Verlichting) in plaats van poëtisch. Welsprekendheid was natuurlijk ook sowieso aanwezig in de hogere kringen in de 18de eeuw maar er wordt ook filosofische diepzinnigheid aan die welsprekendheid gekoppeld. Die welsprekendheid staat ook in direct verband met het thema van de film: eerlijkheid. De film gaat over een welsprekende markies die geheel en al denkt en handelt naar de ideeën van de Verlichting: God is vervangen door Waarheid, religie door filosofie, ernst door luchtigheid, en de grootste deugd is eerlijk spreken over je (wispelturige) verlangens als mens, resulterend in het eindeloos najagen van genot en avontuurtjes. Door zo hoog op te geven over eerlijkheid en daarbij al zijn vurige verlangens eerlijk op te biechten aan vrouwen verovert de markies elke vrouw (stuntelige maar welsprekende eerlijkheid blijkt slechts de gladste vorm van versierpraat) waarbij dan blijkt dat hij zo ook alle vrouwen bedriegt want zijn eeuwige liefde blijkt dan toch nooit langer dan een paar dagen te duren: juist de Verlichtingsdenker blijkt de grootste leugenaar waarmee nota bene de Verlichting wordt bekritiseerd (is dit zelfkritiek van Diderot?). Eerlijkheid blijkt de grootste leugen.

Het verhaal maakt duidelijk dat de hele wereld een en al leugen is: iedereen liegt en bedriegt iedereen. Ook geliefden bedriegen elkaar en ook als je denkt dat niet liefde maar vriendschap de juiste basis is voor eerlijkheid kom je bedrogen uit. De waarheid lijkt – gelijk het goddelijke – een onbereikbaar ideaal. Ook de laatstelijk door de markies bedrogen vrouw speelt het spel van leugen en bedrog mee om een val op te zetten voor de markies: de bedrieger moet bedrogen worden – op basis van het menselijke verlangen dat onverzadigbaar is en naar het onbereikbare reikt: de markies kan geen weerstand bieden aan dat wat hem weerstand biedt (het spel van verovering) – waaraan de film ook een feministisch tint geeft want mannen moeten een lesje worden geleerd om hun bedrog van vrouwen te doen stoppen en zo een betere maatschappij te maken. Daarbij moet de markies ook echt worden ‘verlicht’ opdat hij een beter mens wordt. Wat volgt is een virtuoos spel van leugen en bedrog (zonder dat het plot ingewikkeld wordt) – tot en met het bedriegen van God – waarbij de markies inderdaad wordt ‘verlicht’ en eindelijk oprechtheid vindt waar niemand het voor mogelijk had gehouden.

Het verhaal heeft zo alles: mooie en welsprekende teksten, een boeiend en wervelend plot vol hartstocht, rede, jaloezie en wraak waarbij het goede c.q. de eerlijkheid telkens niet zit bij wie je het verwacht (ik begrijp dat ook het boek van Diderot vol contrasten of paradoxen zit), diepzinnige filosofische thema’s als waarheid, oprechtheid en zuiverheid en zelfs een bevredigend einde.

Praterig, toneelmatig gefilmd verhaal over de verbitterde Madame De La Pommeraye [Cécile de France] die besluit zich te wreken op Le Marquis des Arcis [Edouard Baer], door wie ze zich verraden voelt. Ze roept de hulp in van twee hoeren die ze aan de markies voorstelt als Madame de Joncquières [Natalia Dontcheva] en diens dochter Mademoiselle de Joncquières [Alice Isaaz]. De hoeren gaan mee in het complot in de wetenschap dat ze een flinke som geld staat te wachten nadat hun toneelstukje ten einde is, maar het plan verloopt niet geheel zoals verwacht.

Een typisch geval van een verhaal dat beter werkt op papier dan in beeld, vooral omdat er vrijwel geen actie is. Het is een spel van woorden en regisseur Emmanuel Mouret grijpt naar wanhopige middelen (de personages zonder gegronde reden laten rondlopen) om te ontsnappen aan het gebrek aan dynamiek, maar het is een onmogelijke opgave. Dontcheva speelt prima en Isaaz goed gecast als de beoogde verleidster. De kostuums van Pierre-Jean Larroque, de make-up van Sarah Beaupoux en vooral de hair styling door Anne Bichon en Jane Milon zijn andere pluspunten, maar dit is hoe dan ook een lange zit.

Helemaal mee eens en ik heb hier ook mee geworsteld: zie mijn recensie hierboven. Vaker krijgen hier films die als film weinig interessant zijn omdat het meer om de tekst dan om het beeld gaat slechte kritieken (bv. Fences (2016) - MovieMeter.nl), maar ik vraag me af of dat terecht is. Om een wat filosofische vraag te stellen: wat is film eigenlijk? Is het een kunstvorm op zichzelf of mag het ook een medium (doorgeefluik) voor een kunstwerk zijn? Als een toneelstuk of concert of opera magnifiek is en je filmt die en laat het in een bioscoop zien: is het dan opeens waardeloos of ongenietbaar geworden omdat de verfilming niets toevoegt aan het toneelstuk of de tekst/muziek?

Ikzelf leg film geen restricties op en zie het meer als een spectrum: aan de ene uiterste kant heb je films die als film (bewegend beeld) geweldig zijn waarbij al dan niet alle mogelijkheden van de filmkunst worden benut (spectaculaire actie, adembenemende special effects) maar die totaal geen boeiend of uberhaupt een verhaal hebben en aan de andere uiterste kant heb je films die een geweldig verhaal vertellen met een subliem spel met woorden in de tekst maar waarvan de film slechts het medium voor die vertelling is en niets toevoegt aan de briljante tekst. Deze film is duidelijk het laatste. Ik heb daar geen problemen mee want de tekst c.q. het spel met woorden blijft intens genieten, ongeacht het medium.

Voor mij is hier het probleem dat ik nauwelijks Frans versta en dus volledig afhankelijk ben van de ondertiteling. Die doet (vrijwel) nooit recht aan de oorspronkelijke tekst, dus dat maakt een film als deze sowieso al minder toegankelijk voor een ieder die de Franse taal niet (voldoende) machtig is. Ik had daar vooral problemen mee bij La Ch'tite Famille (2018), een Franse komedie die volgens mij ook vol zat met woordspelingen die echter totaal over mijn hoofd gingen.

Gevolg is dat je de film niet kunt beoordelen op de taal en dat andere factoren dus veel zwaarder wegen in je eindoordeel.

Wat betreft je filosofische vraag: film (cinema vind ik in dit verband overigens een beter woord) is bewegend beeld vastgelegd met een camera. Bij een verfilming van een boek, toneelstuk of opera moet je de vorm aanpassen aan de conventies die gelden voor film.

Tussen de hoofdpersonages vindt heel wat verbaal pingpong plaats. Het taalgebruik met alexandrijnen is artificieel, maar wordt natuurlijk gebracht door de acteurs. Het is losjes gebaseerd op één gedeelte uit de raamvertelling van Diderot. Inhoudelijk doet het denken aan Les Liaisons dangereuses, met romantische intriges en amoureuze bekokstovingen. Marquis des Arcis is een casanova in midlifecrisis. De periode van grote veroveringen is stilaan voorbij. De weduwe wil ofwel een blijvende relatie ofwel vriendschap. Wanneer hij haar toch dumpt, bedenkt ze een subtiel wraakplan, wetende dat er dubbele normen heersen voor mannen en vrouwen met veel partners.

Kostuums, interieurs, meubels en de symmetrische tuin met kegelvormige cypressen zijn typisch voor de tijd van het Ancien Régime, toen aristocraten een liederlijk leven konden leiden. Het personeel was minderwaardig, zoals pijnlijk blijkt wanneer twee lakeien een stoel bij de vijver moeten zetten. Ook de muziek komt uit de achttiende eeuw, met onder andere Bach op klavecimbel en een paar mooie harpbewerkingen.

Interessante discussie tussen De filosoof en mrklm. Ik stuitte erop na het bekijken van Les Choses Qu'on Dit, les Choses Qu'on Fait (2020) , van dezelde regisseur, die er kennelijk een voorliefde voor heeft om z'n personages met bergen tekst op te zadelen. Ook ik ben (ondanks m'n pseudoniem) afhankelijk van ondertitels omdat ik de Franse taal onvoldoende beheers. Dan ben je dus alleen maar aan het lezen en kom je aan het bekijken van de film nauwelijks toe. Overigens is in dit soort films meestal toch niet veel te zien, behalve 'talking heads' om het eens in goed Frans te zeggen. Ik ben daar allergisch voor. Voor mij is film beweging. Het woord 'movie' zegt het ook: beweging. Als een filmer wil dat ik naar zijn film kijk (en dat is een voorrecht voor hem, niet omgekeerd) dan mag ik daar ook eisen aan stellen: in de eerste plaats een verhaal (ontbreekt het vaak aan), beeld, actie, muziek, drama en waar nodig ook tekst. Maar het is opvallend hoe goed je zonder kunt.

Naar een novelle van de Franse filosoof, encyclopediemaker, Denis Diderot.

Ook Bresson's "Les Dames du Bois de Boulogne" (1945) was los op die novelle gesteund.

Bijzondere kenmerken van deze "Mademoiselle de Joncquières" zijn de mooie fotografie, decors en costumering, het dramatisch-grappig intrige, de sublieme vertolkingen (vooral Cécile de France en Edouard Baer blinken uit) en bovenal de schitterende dialogen.

Film splitst zich eigenlijk op in twee delen, zijnde enerzijds de op het woord gerichte verleidingskunst van de Marquis des Arcis met de ontgoochelende afloop voor Madame de Pommeraye en anderzijds de cynische wraakneming.

En eigenlijk sluit de film hiermee niet af en rest er een nog een doordenkertje, want als Madame de Pommeraye in het slot zegt dat de rust in haar hart is teruggekeerd, ben ik daar lang niet zeker van...