De Vijanden (1968)

Interessant filmpje, doet soms wat amateuristisch aan maar heeft zeker zijn charmes. Mooi camerawerk. 3*

Ook gekocht, ben toch wel benieuwd.

Interessante, niet altijd professioneel aandoende, film. Erg mooie beelden (bijna elk shot heeft wel iets), goede locaties en passende (hoewel goedkope) muziek. Van de montage (die 'fade-out' beelden) was ik niet echt kapot.

Robbe de Hert speelt wat wisselvallig, hij gaat in zijn enthousiasme soms iets te ver. Del Negro lijkt ook geen doorgewinterd acteur. Rademakers komt komisch over als de 'dikke Duitser'. Sympathiek, klein, warm filmpje dat destijds beter verdiend had.

Jammer dat deze film nauwelijks boeide. De drie heren lopen wat verdwaald door het bos tussen de vuurlinies in. Ik ben bang dat ik deze film snel zal vergeten.

De debuutfilm van Hugo Claus. In zwartwitbeelden wordt het verhaal verteld van drie mannen, de Antwerpse jongeman Richard (Robbe De Hert), de Amerikaanse soldaat Mike (Del Negro) en de Duitse soldaat Willy (Fons Rademakers), die door omstandigheden samen op de dool raken tijdens het Von Rundstedt-offensief in de winter van 1944-45. Te midden van het krijgsgewoel groeien deze drie meer en meer naar elkaar toe. Uiteindelijk worden Mike en Willy gedood door kogels wanneer zij in een kruisvuur terechtkomen. Even later wordt Richard per vergissing door G.I’s neergeknald, omdat ze denken dat hij een Duitser is.

Deze film moeten wij ooit als puber gezien hebben op de Vlaamse Televisie ergens rond 1970, en het enige wat wij ons er nog van herinnerden, was dat Robbe De Hert op een bepaald moment aan Ida Bons (die een Waals boerenmeisje speelt) vraagt of hij haar borsten mag zien, want hij vertrekt zogenaamd naar het front en misschien zal hij nooit meer weerkeren. Waarop Ida Bons inderdaad haar kleed naar beneden stroopt en haar blote borsten laat zien. Blijkbaar heeft dat toen de nodige indruk gemaakt op onze jeugdige geest, al is die scène duidelijk van ondergeschikt belang en is ze alleen commercieel bedoeld om anno 1967 meer volk naar de cinema te lokken. Wanneer even daarvoor Mike in het hooi forniceert met de moeder van het meisje, zien we overigens enkel even een blote dij, waarna we een zedige (en onhandige) fade-out naar zwart krijgen.

Maar alle gekheid op een stokje, na al die jaren De Vijanden nog eens terug bekijken op dvd was absoluut geen onaangename ervaring. We hebben de prent de volgende dag zelfs nog eens opnieuw tot ons genomen, en dat was zeker niet omwille van de brave blote tietjes van Ida Bons. De boodschap van Claus, die zelf natuurlijk het scenario schreef, komt heel duidelijk naar voor, wat naar verluidt ook de bedoeling was (de film moest een breed publiek kunnen aanspreken). Met de woorden van Jozef Van Liempt in Film en Televisie [nr. 127, december 1967, pp. 4-6]: En langs deze weg om bedoelt de film een scherpe aanklacht te zijn tegen de afschuwelijkheid van de oorlog. Of anders gezegd: de individuele menselijke drama’s waaraan de spektakulaire prent over de Ardennenslag, The Battle of the Bulge, voorbijging, vormen juist het thema van De Vijanden…

Bovendien heeft Claus met de beperkte (financiële) middelen die hij tot zijn beschikking had, degelijk werk verricht. Het ritme is weliswaar soms wat traag, en hier en daar doen de gevechtsscènes wat te veel denken aan een BRT-jeugdfeuilleton uit de jaren zestig, maar het geheel komt overtuigend over en in tegenstelling tot andere oude Vlaamse films krijgt men nooit een gevoel van plaatsvervangende schaamte. Een enkele keer doet de prent zelfs wat Ingmar Bergman-achtig aan, dankzij de combinatie van zwartwitbeelden, bombastische orkestmuziek en het gebruik van long shots. De enige echte wanklank is eigenlijk het feit dat Robbe De Hert hier bewijst dat hij totaal niet kan acteren, al had hij in 1967 wel de gepaste looks om de uit het door V1’s geteisterde Antwerpen weggestuurde jonge, knappe vlegel Richard te vertolken. Del Negro en Fons Rademakers van hun kant zitten perfect in hun rol. Pluspuntje is overigens ook de internationale sfeer die de film uitstraalt, door het gebruik van Engels, Frans en een enkele keer plat Antwerps, zodat we gespaard blijven van het genante Algemeen Beschaafd Vlaams dat films als De Loteling indertijd zo onverdraaglijk maakte. Geen meesterwerk, deze De Vijanden, maar Claus heeft later slechtere films gemaakt.

3*

Heel jammer dat Robbe de Hert een aantal scènes ontsiert met (soms dramatisch) slecht acteren.

Dat het personage dat hij vertolkt ook niet al te sympathiek is maakt het nog onaangenamer om naar hem te kijken.

Gelukkig zijn niet al zijn scènes even slecht.

Toch maar goed dat hij later overstapte naar regisseren.

In die functie heb ik hem altijd kunnen waarderen.

Toch is dit geen slechte film.

Claus heeft met beperkte middelen toch iets van de waanzin die oorlog is over weten te brengen, in sfeervolle zwart-wit beelden.

Een aantal momenten wisten mij zelfs te ontroeren, en dat mede dankzij het acteerwerk van Fons Rademakers.

De film is een van de tien die deel uitmaken van een Vlaamse filmklassiekers DVD box, die ik onlangs kocht.

Eigenlijk aangeschaft voor een andere film: "Zaman", maar "De Vijanden" is een mooie bonus gebleken.

Handjes draaien, koekebakkevlaaien. Handjes draaien, koekebakkevis

Over exact een week (op 19 maart) is het 10 jaar geleden dat Hugo Claus vrijwillig uit het leven stapte via euthanasie. De man was een heuse literaire duizendpoot die naast schrijver (van onder andere romans, toneelstukken, poëzie en ook van filmscenario's) ook regisseur was. Zijn bekendste werk was De Leeuw van Vlaanderen maar hij maakte ook nog vier andere films. Met De Vijanden maakte hij in 1968 zijn filmdebuut en dit leek me wel een mooie gelegenheid om zijn oeuvre nog eens onder de loep te nemen.

De Vijanden is zo'n titel die me altijd is bijgebleven, vooral omdat in De Slegte in Antwerpen jarenlang een originele filmposter heeft gelegen. Het was toen de naam van Robbe De Hert die me aansprak en dan vooral de combinatie met het feit dat hij hier acteerde in plaats van regisseerde. De Vijanden dateert dan ook nog uit een tijd De Hert geen regisseur was (hij zou zijn eerste langspeelfilm pas in 1973 maken) en wanneer je hem hier ziet spelen, dan ben je blij dat hij de stap naar regisseren heeft gemaakt. De Hert vloekt in het Antwerps, verleid meisjes in het Frans, maakt ruzie in het Engels en zalft in het Duits. Een heuse talenknobbel dus en hoewel het op zich bewonderenswaardig is dat hij voor een groot stuk toch nog overtuigend is, is hij op sommige momenten tenenkrommend slecht. Sowieso een wat vreemde cast trouwens met Del Negro in de rol van Amerikaan en mede-regisseur Fons Rademakers als Duitse gevangene. Beiden doen het echter uitstekend en gelukkig beseft Claus ook dat hij de authenticiteit verstevigt door alle personages in hun moedertaal te laten spreken. Amerikanen spreken Engels, Duitsers spreken Duits, ...

Het interessante aan De Vijanden is ook dat dit geen grootschalige oorlogsfilm is zoals we er al zoveel hebben gezien in de loop der jaren. Claus gebruikt de setting eerder als een roadmovie tussen drie uiteenlopende karakters die tegen wil en dank met elkaar opgescheept zitten en dichter en dichter naar elkaar toegroeien. Het is een idee dat blijft boeien en het is een intrigerend beeld dat Claus schetst. Slim idee ook om dit in zwart-wit te filmen, maar het blijft jammer dat hij er niet in slaagt om dit wat compacter te houden. Nu is het iets te vaak een herhaling van zetten (Richard en Mike dolen rond, vinden een voertuig, verliezen datzelfde voertuig, dolen verder rond) maar sommige scènes laten zeker een indruk na. Het einde is er daar één van, maar ook het dansen op een simpel Vlaams kinderliedje staat op mijn netvlies gebrand.

Claus liet zich voor zijn debuut omringen door een aantal grote namen (Roland Verhavert trad op als producer en Lili Rademakers was zijn regie assistente) en is dat de reden waarom dit een nog erg behoorlijk debuut is geworden? De Vijanden werd bij zijn release in ieder geval verguisd, maar terecht is dat niet. Ben benieuwd geworden naar zijn andere films. Wordt vervolgd!

3.5*

Anti-oorlogsfilm die beter uitvalt dan verwacht.

Begint wat stuntelig, amateuristisch in setting, maar algauw ligt de nadruk op het chaotische, zelfs op kleinere schaal, die oorlogstoestanden kunnen teweeg brengen en eigenlijk valt dat nog best mee. De personages deden me af en toe zo denken aan deze uit zo'n wit-zwart Oostblokfilmpje uit de jaren zestig.

Begrippen als vriend en vijand vermengen zich voortdurend in de film, maar uiteindelijk heeft de mens zelf geen kans op eigen keuze, overmeesterd als hij is door het monster dat oorlog heet.

Robbe de Hert in zijn jonge jaren.

Hier had ik nog echt nooit van gehoord, maar ik wil deze wel graag zien. Heel fijn dat The Enemies binnenkort op Netflix te zien is.

Op zich was het wel te doen dit filmpje, alleen Robbe de Hert acteert zo ontzettend slecht in deze film dat ik me afvraag of hij wel eerdere ervaring had. Want zeg zelf, dit is toch wel heel slecht. De andere 2, Del Negro (die ik niet kende) en Fons Rademakers, acteerde wel redelijk. De film zelf is matig maar ik kon het toch tot het einde toe volhouden, dus dat valt nog mee. Het einde vind ik dan wel weer aardig. Tenminste geen standaard helden einde.