Potomok Chingis-Khana (1928)

Nog geen berichten bij deze laatste grote stille film van één van de vier groten van de Russische stille cinema. Was gisteren op Arte. Deze film om de 10e verjaardag van de Russische Revolutie te vieren is het minder bekende slotstuk van Pudovkins triptiek met Mother en The End of St. Petersburg. Dit op locatie gedraaide werk - wat het documentaire waarde verleent - werd in eigen land van Formalisme beschuldigd en bij export werden scènes en tussentitels die de bezetter als Brits identificeerden weggesneden, om ze te laten doorgaan voor Wit-Russen. Eerst over enkele scènes, dan een aantal algemeenheden.

Een eerste hoogtepunt is de scène van de vachtverkoop op de markt. Bair komt in opstand tegen de uitbuiting door de Britse kapitalist (met enorme bontjas - waar hij later spottend in vast zit - en dikke sigaar). Die close-ups! Tussentitel: 'Bloed van een blanke gevloeid!' En een meesterlijke montage met die trommels. Ijzige compositie van de legersalvo's en de vlucht van Bair in de weidse toendra.
Vanuit kikvorsperspectief het gevecht op de spitse rots. De revolutie is ontketend. En altijd weer die goede ritmische montage, zoals de paardenvlucht die hierop volgt. De vreugde in het kamp slaat om in de sterfscène en oproep van een strijdmakker, lyrisch gemonteerd met de ondergaande zon.
Een van de beste montages uit de film is die tussen de handelingen bij het klaarmaken van de Britse kapitalisten en deze van de voorbereidingen in het boeddhistische klooster, waar ze hun diplomatieke eer gaan betuigen in de volgende scène. Het blazen van het haar, scheren, poetsen van de laarzen, weelderige parfumwolken! Wat een montage. Idem met de ceremonie in het klooster: die maskers(!), koppen van standbeelden, de dans, de instrumenten. Het eerbetoon wordt satirisch tussen het stelen van het vee gemonteerd. Net als de gevechten met de Roden en de hypocriete vriendschapsspeech.
De indrukwekkende executietocht door kale vlaktes met enkele dorre bomen monteert Pudovkin op dramatische wijze tussen de ontcijfering van de tekst uit Bairs medaillon. Er ligt "al" Tarkovskiaanse modder voor hun kamp.
Met wat bloederige slagerschirurgie lappen de Britse imperialisten Bair op tot hun vazal. Als een marionettenpop steken ze hem in een kostuum. Hij staat symbool voor de algemene uitbuiting, maar is ook stichtend en exemplarisch voor de gepropageerde revolutie: hij weigerde een laatste sigaret van hen en later een glas water. Hij blijft zich verzetten, maar zit net als in de daaropvolgende aquariumscène gevangen, happend naar vrijheid.
Een volgend hoogtepunt is de confrontatie met zíjn pels en de handelaar van in het begin. Die kale kop, die ogen!
Als een samurai barst hij ten slotte uit in een climax met flitsende montage (inclusief met de tussentitels) en imposition. De totale revolutie is ontketend in het hol van de leeuw. Ze blazen de Britten symbolisch als een wervelwind van hun grondgebied.

Door de picturale kracht en boude kinetische montage (i.t.t. de hýper-kinetische Bourne -of Bay-frenesie van vandaag) zakt dit twee uur durende visueel gedicht niet in. Want het klopt dat Pudovkin lyrischer is dan Eisenstein en zijn confraters. Meestal aanvaard je bij die vroege klassiekers dat ze belangrijk zijn geweest, maar mede daardoor zie en voel je het hier ook echt.
Ook nog een woord van lof voor de erg gevarieerde muziekscore - die telkens gepast is naargelang de setting - van Bernd Schultheis uit 2007 (deed ook Metropolis en Faust). Hier geen loos repetitief pianogetokkel.

Zwijgen is goud.

Agitprop meets Napoléon.Waarmee ik bedoel dat de politieke boodschap en de sovjetschool-montage bij Pudovkin in dienst staan van het verhaal(hij werkte ook met literaire bronnen.)Je zou ook kunnen zeggen dat van de grote 3 Pudovkin de epicus is,Dobzhenko de lyricus en Eisenstein de retoricus.

Het tekort aan verheerlijking van het bolshevisme leidde ertoe dat deze film eerst verminkt en later verboden werd.Het lijkt er zelfs op dat P. in deze film meer bezig was met het verheerlijken van een glorieus verleden dan met het bezingen van de rode zonsopgang,zoals de titel al aangeeft.Daarmee is Potomok... verwant aan Zemlya van Dobzhenko,de openingssequenties zijn ook vrijwel identiek.

De intrige is hierboven al uiteengezet,maar het kan geen kwaad te memoreren dat het midden van de film gevuld wordt met een zeer uitgebreide sequentie die bijna docu-achtig aan doet, en een uitgebreide weergave geeft van lamaistische ceremonies,prachtig gefilmd.Het slot is bijzonder indrukwekkend,behoort tot de beste epische stukken uit de filmgeschiedenis.

Storm Over Asia is een vooruitstrevende film, die vooral vooruit liep op het gebied van montage, iets waar de Russen van destijds sowieso al erg goed in waren, denk bijvoorbeeld ook aan een Eisenstein. Ook hier ontbreekt de propaganda trouwens niet. Ik vond het vooral een interessante film, die uitblinkt door een aantal mooi gemonteerde scenes. Het ziet er enigszins documentaire-achtig uit en die Mongolen springen er hier ook wel uit met hun karakteristieke gezichten. Het laatste kwartier is op dat gebied zeker het hoogtepunt. Erg episch allemaal, zeker voor een stomme film uit de twintiger jaren.

Daarvoor gaat het niveau een beetje op en af. Ik heb begrepen dat er meerdere versies bestaan, maar ik zag de versie van 125 minuten. Ik heb het gevoel dat de kortere versie wat beter is, want vooral in het midden zitten er stukken in, die overbodig aanvoelen en die er in de kortere versies hoogstwaarschijnlijk uitgeknipt zijn. Los daarvan is het zeker niet slecht en was het een aardig kijkje in de keuken van een samenleving, waar ik ook niet zo heel veel van wist, buiten het verhaal van de de legendarische Genghis Khan dan natuurlijk.

3,0*

Toch best vreemd dat Storm over Asia werd geband door de Sovjets. Je zou kunnen zeggen dat, in tegenstelling tot de imperialistische en racistische Britten, de Bolsjewieken de Mongolen als kameraden verwelkomen. Maar wellicht zou het publiek in de war kunnen raken, eerlijk gezegd duurde het bij mij ook even voor ik doorhad dat met het Empire niet Moedertje Rusland werd bedoeld.

Maar los van enige politiek, Storm over Asia is gewoon een toffe film, met visuele hoogstandjes dankzij de dynamische montage en het knappe camerawerk. Ook goede hoofdrol van Inkijinoff, die tot in de jaren 70 zou blijven acteren (o.a. in Fritz Lang's Indiase tweeluik). De film zou trouwens ook als mooie introductie hebben kunnen dienen voor 's werelds eerste superheld Bair, de man die zijn tegenstanders haast letterlijk omver blaast.