Mariken van Nieumeghen (1974)

Heel veel jaren heeft Jos Stelling gestoken in de voorbereiding van zijn eerste film. Als Utrechter raakte je gewend aan de geruchten van 'nieuwe audities' en 'er worden figuranten gezocht' en 'er wordt in april weer gedraaid'.

Met veel medewerking van vrienden en kennissen, cafémakkers en straatfiguren werd de film in stukjes en beetjes gedraaid. Het verhaal, gebaseerd op een middeleeuws volksboek, werd steeds weer veranderd en vele versies van het script woeien over de Vismarkt. Hoofdrollen werden gespeeld door twee studenten (die dat behoorlijk goed deden) : Ronnie van den Berg (werd Montagne) en Sander Bais.

Toen het resultaat van veel weekenden werk toonbaar was, mocht een producent het afmaken. Ervaren editor Jan Bosdriesz probeerde van de beelden een lopend verhaal te maken en er werd een schrijfster (Mies Bouhuys) bij gehaald. Met veel geknip en geplak en bijgeschreven dialogen kwam er een film tevoorschijn.

En niet eens zo beroerd als je zou denken. Er zitten mooie en meeslepende momenten in. Maar het ontbreken van een soort duidelijke lijn en/of concept (of hoe je het noemen wilt) wreekt zich. Mariken blijft een curiosum.

Kort daarna maakte Jos Stelling Elckerlyk. Vrijwel op dezelfde manier, met amateurs.

In Utrecht opgenomen ? Op de Vismarkt ?

Ha, dan wil ik 'm als Utrechter wel eens zien.

Als Korte Jans 'm niet heeft, dan gaat dat voorlopig niet lukken vrees ik.

Ik weet bijna zeker dat Korte Jans hem heeft staan.

Je weet dat deze regisseur de eigenaar van Springhaver is?

Ja, dat weet ik. Leuke, gezellige bioscoop trouwens.

Jos Stelling gaat het oude politiebureau aan het Ledig Erf overnemen en er een bioscoop van maken voor de 'kleine' film.

Laatste Nederlandse film die het hoofdprogramma van Cannes haalde...

Geweldig nieuws!

Ik mailde gister naar het bedrijf van Stelling en kreeg dit als antwoord terug:

We zijn momenteel bezig om alle films van Jos Stelling op DVD te zetten.

Wanneer deze klus precies afgerond wordt, weten we nog niet. Wellicht dat u ons aan het einde van dit jaar nog eens kunt mailen. Naar alle waarschijnlijkheid kunnen we u dan beter helpen.

Hoogst waarschijnlijk worden zijn films dus op dvd gereleased.

Weer is er totaal geen structuur te herkennen, net als in Elckerlyc. De film doet daardoor eerder fragmentarisch aan, Stelling nodigt je uit om een kijkje te nemen in de middeleeuwen, zonder daar een echte bedoeling bij te hebben.

Ik vond vooral het begin wel meeslepend en mooi. Daarna zwakte het wat af.

Net als in Elckerlyc weet Stelling 'het vuil' van de Middeleeuwen mooi weer te geven.

Jammer dat er geen echt verhaal in zit, maar boeiend om te kijken blijft het toch. 2,5*

Heel aardige verfilming, mooi tijdsbeeld van de middeleeuwen. De mooie Mariken valt wel heel erg uit de toon tussen al die middeleeuwse gedrochten.

MOOI TIJDSBEELD? M'n neus. Stelling heeft niet anders gedaan dan onze twintigste-eeuwse 'romantische' fantasie over de Middeleeuwen verfilmen. Dacht je nu echt dat Middeleeuwers niet anders waren dan gedrochten en vuilakken, zwakzinnig, dronken, boerend, poepend en rondneukend in de blubber? (Met dank aan Herman Pleij.) Als de geschiedenis van de mensheid een jaar heeft geduurd, dan waren de Middeleeuwen hooguit vorige week. Bedenk dat goed. Wij zijn de middeleeuwse mens zeer nabij.

Maar toch een leuke film. Alleen een 'tijdsbeeld', nee.

Ik ben het niet met je eens, Stelling heeft het recht een film te maken zoals hij wil en niet zoals het jouw uitkomt, en of dat nou geromantiseerd is of fantasievol is, doet er niet toe. Het gaat om de film en niet om de werkelijkheid. Of hij nou een tijdsbeeld van de middeleeuwen wil neerzetten met de nadruk op allerlei vuillaken en zwakzinnige enz, moet hij vooral zelf weten. Hij heeft toch op deze manier zijn kijk op de middeleeuwen gegeven en dit heel behoorlijk ingeblikt. Ik blijf dus bij mijn mening.

Zoals hugohei in de eerste post al aangeeft ontbreekt er enige lijn in het verhaal. Dit hoeft geen groot probleem te zijn, maar is het hier wel. De meeste scènes zijn individueel niet interessant genoeg en samen weten ze dus ook weinig te vormen.

Knap hoe dit project van de grond is gekomen, maar goed is het niet.

Naar het beroemde Middeleeuwse verhaal. Moeilijk te volgen, maar zo herinner ik het me destijds ook nog van de middelbare school. Zal wel gaan over de slechtheid van de mens en de wraak van God. Maar er is altijd wel weer vergeving.

De plaatjes van het middeleeuwse leven zijn in ieder geval wel mooi gefilmd.

Film link

Je jaagt op een windmolen. Ik bestreed geenszins Stellings recht om welke film dan ook te maken. Ik bestreed jouw bewering dat deze film 'een mooi tijdsbeeld van de middeleeuwen' zou zijn. Die bewering vatte ik op als dat er van een zekere historische waarheidsgetrouwheid sprake is. Maar nu zeg jij:

Dus onder 'een mooi tijdsbeeld' versta jij kennelijk ook een grotendeels gefantaseerd, onrealistisch tijdsbeeld 'met de nadruk op allerlei vuilakken en zwakzinnigen enz.' In die zin kan ik je gelijk geven: dát is Stelling inderdaad gelukt!

Als geboren Nijmegenaar en liefhebber van historische films is dit een film die ik beslist moet zien. Iemand enig idee waar ik hem zou kunnen vinden?

Die Waerachtige ende Seer Wonderlycke Historie van Mariken van Nieumeghen Die Meer dan Seven Jaren met den Duvel Woonde ende Verkeerde

Mariken is een boerenmeisje uit Nijmegen. Op een dag ontmoet ze een acteur genaamd Moenen en gaat met hem mee op reis naar Den Bosch en Antwerpen. Als Moenen echter beschuldigt wordt de pest naar Antwerpen gebracht te hebben blijft Mariken niet ongeschonden.

Bij Paul Verhoeven's Flesh and Blood werd destijds geklaagd over de "beestachtige verkrachtingsscènes", die mensen hebben deze film van Jos Stelling duidelijk niet gezien. Stelling schetst een rauw beeld van de middeleeuwen met smerige horigen die elkaar voor een stuiver doodsteken, een overal aanwezige pest met overal met puisten bezaaide lijken en verkrachtingen, orgies en losbandige feesten in de kroeg. Dat Stelling ook een aantal erotische films heeft geregisseerd verbaast me eigenlijk niets, want Mariken van Nieumeghen is ondanks de literaire basis eigenlijk een pure exploitation-film.

Wat me tegenviel was dat Nijmegen maar een kleine rol speelde in het verhaal en we niet eens bekende gebouwen uit de stad te zien krijgen. Het overgrote deel van de film speelt zich af in een kroeg in Antwerpen. Er zijn zoveel kastelen en oude gebouwen in Nederland en België, eigenlijk zonde om dan zo eenzijdig in locatie te blijven. Het lag ook gewoon aan het verhaal natuurlijk, want dat speelde zich gewoon op weinig locaties af. De vertelvorm in een 'terugblik op het sterfbed' was goed gevonden, alleen zijn er uiteindelijk te grote sprongen in het verhaal en gebeurde er voor mij gewoon te weinig.

Overigens gaat het historische boek heel anders. Moenen is daar geen man, maar de duivel zelf en Mariken's oom weet haar te redden waarna Mariken naar een Klooster in Maastricht gaat en haar zonden worden vergeven. Ik snap wel dat Stelling niet voor deze sprookjesachtige en moralistische opzet heeft gekozen, maar een meer realistische invalshoek.

Het camerawerk was wel erg sfeervol (ook goed rekening gehouden met het 4:3-aspect ratio) en duidelijk ook door historische schilderkunst geïnspireerd. De film voelde overigens ook aan als een tot leven gewerkt schilderij van Jheronimus Bosch, met name het gebruik van schaduw in de nachtscènes was goed gedaan.

Al met al een prima Historische film van Nederlandse bodem. Qua toon zowat het tegenovergestelde van De Leeuw van Vlaanderen en toch ook heel anders als De Vliegende Hollander (maar wel net zo toneelachtig). Camerawerk was goed verzorgd, acteerwerk van de totaal onbekende acteurs redelijk en de rauwe middeleeuwse setting erg gedurfd voor de jaren '70. Echter heeft de film teveel gebreken om echt te overtuigen. Ben wel benieuwt naar Elckerlyc van Stelling.

Ik begreep dat het nogal een bevalling is geweest om nog iets van deze film te maken. Om er naar te kijken was wat mij betreft al net zo'n bevalling. Ik kon er weinig lijn of verhaal in ontdekken. En enige samenhang van de beelden vaak ook niet. Het is een soort nachtmerrie achtige verbeelding van de Middeleeuwen, lijkt het. Met veel bijgeloof en levend zonder god noch gebod. Maar er werd kennelijk veel gefeest en gelachen, naar wat ik zag. Ach ja, je leven was kort toen.

Nederlandse films in de hoofdcompetitie van Cannes. Het komt zelden voor. Minder vaak dan heel veel landen met een vergelijkbare of zelfs kleinere filmproductie ooit. Toen in 2013 Borgman van Van Warmerdam geselecteerd was was dat de eerste keer sinds 1975. En die film uit 1975 was een film van een autodidact die in het een heleboel weekenden vrijwel zonder budget een film had gemaakt. Die autodidact was Jos Stelling en de film was deze film.

Stelling was niet de eerste die zich aan een verfilming van Mariken van Nieumeghen waagde en hij zou ook niet de laatste zijn. Er was al een TV-spel en later is er nog een kinderboek-versie verfilmd. ( Mariken ). Stelling liep vast in zijn pogingen om een film van zijn materiaal te maken. Jan Bosdriesz was degene die de montage deed. Het van origine stichtelijke verhaal dat in 1515 voor zover bekend voor het eerst was verschenen en alle uithoeken van Europa bereikte ging vooral over dat zelfs de grootste zondaars vergeving konden krijgen maar dankte zijn succes wellicht aan het omschrijven van de zonde.

Mede door hoe de film gemaakt is ontbreekt een traditionele verhaallijn met een duidelijke spanningsboog en is de film vooral gebouwd op de enscenering van een liederlijke nachtmerrie in de middeleeuwen. Stelling heeft flink naar Europese schilderkunst gekeken (vooral Breughel) en veel naar Italiaanse cinema (onder meer invloeden van Pasolini en Leone zijn zichtbaar) gekeken, Het is wellicht ook niet voor niks dat ook in de Italiaanse cinema er veel films waren in deze tijd die meer met enscenering en sfeer bezig waren dan met een plotgerichte samenhang. Bij vlagen zit Mariken van Nieumeghen haast tegen het geniale aan, maar de film is ook niet erg constant van niveau. Maar het is op een fijne manier, durf ik het te zeggen, onnederlands. Meer poëzie dan proza. Meer smerig dan netjes. Instabiel maar regelmatig prachtig. Vaak ruw. Vaak flink theatraal ook.