Allen tegen Allen (2019)

Vanaf 1 oktober 2020 in de bioscoop (Cinema Delicatessen)

Documentaire over de vele fascistische groepen in NL in de jaren 20 en 30. Met interessante kenners en verzamelaars aan het woord, zoals Wim Zaal. Zeer de moeite waard!

Erg interessant maar ook aan de andere kant laat het nogal wat steken vallen. Weinig tegengeluiden(ook al is de focus op Nederlandse facisme hier hoort daar het tegengeluid uit die tijd daar gewoon bij voor een compleet beeld) en er wordt nogal weinig aandacht geschonken aan dingen als de holocaust in Nederland terwijl het wel de NSB uitgebreid aan bod komt.

Voor de rest is dit droog op een goede manier, er is altijd weinig film beelden geweest van Nederlandse historie tot de 2de wereld oorlog en zeker over semi-kantgroepen als de Bezem dus het is vooral gesprekken met experts, veel archief materiaal in prenten/beelden en voice over waardoor Bouwman een strak beeld schetst van een nogal vergeten stukken van Nederlandse historie. Want zoals een van de experts zegt hier ook: de NSB kwam niet uit de lucht vallen het was een opvolging van een hoop mislukte groepen die langzaam maar zeker het facisme aanwakkerde.

Als we het hebben over Fascisme in Nederland denken we aan Mussert en Rost Van Tonningen, de kopstukken van de NSB en daar blijft meestal bij. Deze documentaire richt zich op het interbellum en met behulp van een door een vooraanstaande fascist ontworpen stamboom wordt meteen duidelijk dat er in de jaren ’20 tientallen Nederlandse fascistische groeperingen waren. Aaan de hand van archiefbeelden uit die periode, teksten uit speeches en interviews met fascistische kopstukken, die jaren na de oorlog zijn opgenomen, krijgen we een beeld van de oorzaak van die versplintering alsmede van hoe de NSB uiteindelijk de dominante partij werd.

Een relevante nationale geschiedenisles die zich ook op propagandatechnieken, waarbij de medewerking van verzamelaars van vaak zeer zeldzame palifernalia van grote waarde is. Hiermee weet Bouwman een parallel te leggen met het heden, waarin dezelfde technieken met moderne media worden gebruikt. Er is aandacht voor het onverwachte succes van zwerver/politicus Hadt Je Me Maar, alsmede voor fascistische leiders als Arnold Meijer, Anton Erwich en Erich Wichman. Vooral het audio-interview uit 1972 met Jan Baars, voor de oorlog leider van de Algemeene Nederlandsche Fascisten Bond, levert interessante nieuwe inzichten op.

Het interessante verhaal ontvouwt zich echter erg langzaam en de immer plechtige, ernstige voice-over maken interessante stof tot erg droge kost. Zo blijkt maar weer dat waar het gaat om geschiedenis de kwaliteit van de verteller belangrijker is dan het verhaal.

Op zich niet onaardig, maar er zaten wel een hoop onboeiende scenes in, iedere keer die verzamelaars..., leek wel Man bijt Hond. Met wat meer urgentie en een snediger montage had de film een kwartier korter gekund en was daarmee ook beter geweest, denk ik.

We worden ons hele leven doodgegooid met films, gesprekken, documentaires, boeken etc over de Tweede Wereldoorlog en de nazi’s en hoe belangrijk dat ook is, word ik altijd wat gefrustreerd doordat het altijd alleen maar over de buitenkant gaat, dat wil zeggen over de poppetjes, over de coups en de veldslagen maar nooit over de ideologie: wat wilden de nazi’s eigenlijk bereiken en waarom? De opzet van deze documentaire lijkt een zoveelste geschiedkundige uiteenzetting te zijn ‘waarbij de kranten de secondewijzers van de geschiedenis zijn’, maar dan gericht op een stukje Nederlandse geschiedenis waar we opvallend genoeg vrijwel nooit iets over horen of lezen: de geschiedenis van het Nederlandse fascisme.

Tegelijkertijd neemt deze documentaire de vraag wat de nazi’s bewoog wel serieus maar wordt de vraag bewust niet erg coherent beantwoord: niet alleen blijft het zo een geschiedkundig document en geen politicologische analyse, maar de boodschap van die geschiedenis is volgens de makers precies dat het fascisme geen coherente ideologie is. De documentaire verhaalt in dat verband dat ook de fascisten zelf eens internationaal samenkwamen om het fascisme te definiëren maar daarin niet slaagden (al merk ik op dat Mussolini coherente werken als ‘De doctrine van het fascisme’ schreef). Maar waar spreken we dan over als we het over fascisme hebben? Wat hebben die tientallen fascistische organisaties, alleen al in Nederland, in het interbellum met elkaar gemeen (en waarom kozen de nazi’s de NSB als de juiste om mee samen te werken)? De documentaire biedt een aantal interessante aanzetten om het fenomeen van het fascisme te begrijpen en daarmee (samen) te vatten, welke aanzetten meer filosofisch dan politicologisch zijn: de fascisten zagen net als Plato democratie als een politieke verrotting die alleen tot volksmennerij leidt want de meerderheid is dom, hetgeen socioloog Theweleit baseert op een angst voor de vrouw en het irrationele (het verlies van controle in de seksuele roes), de fascisten zouden volgens Adorno een persoonlijkheid hebben die bevattelijk is voor rigide denken, het zou een denken in tegenstellingen zijn die een muur of dam wil opwerpen tegen alles wat stroomt (ik merk op dat in dit verband er een duidelijke tegenstelling is met Nietzsche en de postmodernen), een pessimisme dat zowel naar de daders zoekt die ons in dit moeras hebben getrokken als de wil om het lot te overwinnen door middel van geweld, kortom een leer van rancune (Theweleit: het fascisme begint daar waar men niet kan praten zonder te zeggen dat iets of iemand weg moet).

De oplossing wordt echter door de fascisten zelf gegeven: de definitie doet er niet toe want is sowieso niets waard als er geen daad is. Fascisme is een ideologie van de daad, van strijd, van revolutie, van verandering en niet van theorie. En daarmee een ideologie van macht, want tegen de dialoog, waardoor het – in tegenstelling tot het fascistische c.q. NSB-principe ‘algemeen belang boven groepsbelang, groepsbelang boven individueel belang’ – onvermijdelijk was dat de fascistische beweging zich eindeloos versplinterde door interne ruzies. Het nationalistische ‘allen voor één, één voor allen’ ontaardde zo in de praktijk tot haar tegendeel van ‘allen tegen allen’ (Hobbes’ natuurtoestand).

De docu belicht het fascisme in Nederland voor en tijdens de oorlog.

De anarchistische partij Rapaille en de NSB en vele personen en partijen die iets hadden met fascisme worden belicht aan de hand van allerhande geluids- en beeldfragmenten.

Het ligt vast aan mij maar die ouderwetsche tonghval in combinatie met de meest bizarre fascistische en racistische tael brengt mij aan het lachen. Zó belachelijk dat het leuk wordt!

De verzamelaars van insignes en allerhande relikwieën uit die tijd stelen wat mij betreft de show in deze docu. Hun uitleg geeft een eigenzinnige teint aan de voor de rest op ernstige toon vertelde docu.