Systemsprenger (2019)

Won de publieksprijs op het Noordelijk Film Festival.

Vanaf 27 februari 2020 in de bioscoop (Cinemien)

Nu Hors Normes langzaam de bioscopen gaat verlaten, volgt het Duitse Systemsprenger deze bijna naadloos op. Beide films tonen dat reguliere zorgtrajecten en woongroepen niet altijd aansluiten op de behoeften van patiënten met een zwaardere indicatie en proberen dit aan de kaak te stellen. Echter, waar er in Hors Normes plek is voor een sprankje hoop, is die hoop in Systemsprenger niet terug te vinden. Een ander groot verschil is dat er in Hors Normes meerdere karakters worden gevolgd, terwijl Systemsprenger in zijn geheel om Benni en de band met haar omgeving draait.

Systemsprenger is een pittige, eerlijke film die de kijker toch eens goed na laat denken over de zorg voor kinderen zoals Benni. De situatie met haar moeder en de reactie daarop van de verzorgers die kennelijk meer geven om een gezonde, stabiele leefomgeving voor Benni dan de moeder zelf is ronduit schrijnend.

Hoofdrolspeelster Helena Zengel speelt de sterren van de hemel en draagt de film volledig.
Toch is de film niet perfect. Het camerawerk stoorde mij meer dan eens. Een voorbeeld hiervan is het schokkende beeld tijdens het rennen. Ik snap dat de regisseur niet voor een statisch beeld wil gaan, maar wanneer je zelf rent, kun je wel nog de focus houden. In deze beelden was dit niet zo. Ook vond ik de film met bijna twee uur wat aan de lange kant. Voor de sobere verhaallijn zonder subplot was 20 minuten minder afdoende geweest.

Heftig, aangrijpend, innemend en een kind-acteerprestatie van de buitencategorie.

4*

Het opmerkelijke spel van Helena Zengel als de 9-jarige Benni, de 'system crasher' uit de titel, maakt deze film alleen al de moeite van het bekijken waard. Zengel weet Benni afwisselend volstrekt onuitstaanbaar en ontwapenend te maken en die overtuigend gespeelde grilligheid is het centrale probleem in een psychologisch drama dat jammer genoeg geen inzicht geeft in de oorzaken voor het gedrag (afgezien van een traumatische ervaring met luiers) en uiteindelijk nergens toe leidt.

Regisseur/scenarist Nora Fingscheidt heeft veel oog voor de mensen die haar proberen te helpen en constant door Benni, haar moeder of een gebrek aan opties in de steek worden gelaten en daar duidelijk door geraakt worden. Maar als kijker bekruipt je al snel het gevoel dat de situatie voor Benni hopeloos is, mede doordat Ringscheidt je als kijker meer toeschouwer dan deelgenoot maakt van Benni's roerige leven. Het is dan ook onduidelijk wat Ringscheidt precies wilde bereiken met deze film, met oplossingen komt ze in ieder geval niet. Na afloop vraag je je wel af wat wij als samenleving zouden kunnen doen voor Benni. Sterker nog: is het de tijd en de energie wel waard?

Wat een wrange opmerking. Het is een kind van nog geen tien jaar. Twijfelen of dat uberhaupt tijd en energie waard is, geeft wat mij betreft blijk van een moreel kompas die flink aan het haperen is.
Als je als samenleving dat soort vragen stelt ben je al helemaal kopje onder.

Deze film, over de jongensachtig ogende systeem(not)springer Benni, behoudt steeds energie, de energie van Benni. Steeds strandt het weer in hopeloosheid maar je blijft hopen voor haar ergens een thuis te vinden, misschien nog geeneens het liefst de moeder. Of geeneens hoop je, misschien, je weet het ergens al. Maar ze is zo energiek. En innemend. Dat stuwt de film. De film eindigt waarschijnlijk niet voor niets bij de mafste oplossing die Das System nog weet te verzinnen: naar een of ander project in Afrika. Nog voor het vliegtuig gaat het fout, bij de checkautomaten, de lopende band. Ze vlucht op het vliegveld het terras van het vliegveld op, waar je naar de vliegtuigen kan kijken. Ze wordt achtervolgt. Ze springt. Dan eindigt de film. Je ziet niet dat ze valt, of desnoods magisch wegvliegt. Het beeld, als door een ruit, breekt, als eerder zij een ruit brak door er buitenspeelgoed tegen aan te smijten. Is dit einde letterlijk of figuurlijk, symbolisch of realistisch? Springt ze letterlijk uit het systeem? Ik vat het maar symbolisch op want ik zie graag een deel 2.

Sommige mensen zouden geen kinderen moeten nemen.

Ik zie in de film niet terug, of althans ik heb niet het gevoel dat de moeder de oorzaak is van de ellende. Het is een samenkomst van enorm veel factoren waarin moeder een aandeel in heeft.

Ze maakt wat stomme keuzes zoals te vroeg aankondigen dat Benni weer thuis kan wonen. En die vriend die haar slaat lijkt de oorzaak van het gezichttrauma. Het lijkt erop dat ze de andere twee kinderen weet op te voeden. Maar de kern ligt bij de hulpinstanties. Die hadden moeten uitvogelen dat die vriend kinderen slaat en vervolgd dient te worden. Keer op keer krijgt ze hoop in een vertrouwenspersoon en licht ze op. Vervolgens wordt dat vertrouwen weer de grond in gestampt, keer op keer. Als veel eerder een gepaste opvang was geregeld die enige structuur gaf kon ze misschien op termijn terug naar de moeder.

Taak van de diverse hulpinstanties is zo'n kind klaar te stomen om weer terug te kunnen in het gezin. Daar faalt het systeem dus compleet in.

Dat zie ik anders de moeder had nu ook al moeite met de andere twee kinderen , de moeder vond ik het probleem om telkens maar beloftes te doen. De zorg instanties hebben genoeg gedaan.

Goeie film over een getraumatiseerd en onhandelbaar negenjarig meisje waarmee de instanties zelf geen raad weten. Sommige zaken hadden wat beter uitgewerkt kunnen worden en hier en daar valt het in herhaling, maar de film bevat wel een aantal sterke scenes. Sentiment wordt vermeden, maar echt aangrijpend wil het ook niet worden. De jonge Helena Zengel zit in iedere scene, en dat is zeker geen probleem. Net geen 4.0 sterren.

Een iets te lijvig, maar wel bijzonder roerend drama over een 9-jarig meisje dat bij de onmachtige jeugdzorg geen doeltreffende hulp krijgt. Ze is een ‘systemsprenger’. Een onofficiële term voor kinderen die hulpbehoevend zijn, maar met wie absoluut niets valt aan te vangen. Ze zijn niet in staat zich ergens aan te conformeren en kunnen moeilijk omgaan met teleurstellingen. Aansluiting bij andere kinderen of plaatsing in een pleeggezin is bijkans onmogelijk.
Benni heet het meisje dat in deze film de systemsprenger is. Ze is licht ontvlambaar. Als ze explodeert, geraakt ze in een toestand van onbeheersbare razernij, waarin ze onbereikbaar is voor rede en alles vernield wat haar in de weg staat. Emotioneel en fysiek. Ze is een gevaar voor zichzelf en voor anderen.
De film verdiept zich in de (subjectieve) waarneming van Benni, die ontspoord is en een groot verlangen heeft naar haar moeder en naar een liefdevolle omgeving. De film neemt de kijker mee op een dollemansrit vol onbeheerste emoties en laat daarbij meteen de radeloosheid en hulpeloosheid van de jeugdhulpverlening zien. Zonder overigens met de vinger te wijzen. De film signaleert simpelweg gebeurtenissen en hint slechts lichtjes.
De camera hecht zich bijna de gehele film aan Benni. Razend en tierend, maar ook lief en aandoenlijk, presenteert ze zich aan de kijker. Haar onvoorspelbare aanwezigheid legt een stilzwijgende dreigende sfeer over de film. Dat voelt heel onaangenaam.
Haar innerlijke beleving komt ook aan bod. Intense droomachtige fragmenten die af en toe opduiken geven een indruk van haar eigen waarneming en gedachtewereld. Een impressie van een trauma en een mogelijke oorzaak voor haar gedrag schemeren door en verhelderen zich naarmate de film vordert.
Een intens verhaal. Een intens portret. Benni wordt indrukwekkend gespeeld door de getalenteerde Helena Zengel en bezorgt de kijker behalve een leeg en triest gevoel ook een gevoel van radeloosheid.
We bevinden ons niet in Hollywood. Regisseur Nora Fingscheidt biedt de kijker geen verlichting. Heel consequent ontzegt ze de kijker een verhalende reddingsboei of fantasievolle opluchtende twist. Geen soelaas dus. Wel een authentiek sociaal drama dat rauw binnendringt en nog langdurig en onbehaaglijk nasuddert.
Een indrukwekkende film. Dat blijkt wel uit bovenstaande. Toch bevat de film ook wat storende elementen. Zo blijft de film op momenten iets te lang in scènes hangen en valt daardoor soms dood. Misschien bedoeld om de sfeergevoelige omstandigheden te versterken, maar wat mij betreft werken die lange scènes eerder saai dan constructief.
Over de volwassen personages valt ook wel iets storends te zeggen. De volwassen personages zijn eigenlijk maar weinig interessant. Ze zijn erg onvolwassen, erg passief en tamelijk stereotiep vormgegeven. Ze gaan naar verloop van tijd irriteren.
De film is erg afgestemd op de hoofdrolspeelster. De omlijsting is verder vrij zwak. Ik denk dat Systemsprenger zonder de aanwezigheid van Helena Zengel veel minder had geïmponeerd.

De film oogt realistisch en die werkelijkheid is deprimerend: de film laat de schrijnende paradox zien van de hulpverlening waarbij een kind onhandelbaar is geworden omdat ze zich in haar thuissituatie in de steek gelaten voelt en zich dan hecht aan haar hulpverleners bij wijze van substituutouders die precies omdat zij niet haar ouders zijn haar ook weer in de steek moeten laten en haar zo alleen maar opnieuw traumatiseren. Er lijkt geen ontsnapping mogelijk uit deze vicieuze cirkel en je kunt je levendig voorstellen dat als zo’n meisje niet in een gesloten instelling eindigt ze op straat komt en daar snel een fout vriendje zal krijgen – eindelijk iemand die er altijd voor haar is! – door wie ze aan de drugs en in de prostitutie raakt.

De film heeft aldus een confronterende boodschap en de jonge actrice speelt voortreffelijk. Wel is de film eentonig en langdradig in z’n aaneenschakeling van soortgelijke agressieaanvallen en vluchtpogingen, hoe dramatisch die op zichzelf ook zijn. En waar je een goed einde verwacht of in ieder geval hoopt, nu het met de hulpverlener Micha bijzonder goed lijkt te klikken, neemt de film zelfs niet die wending waardoor de film net zo uitzichtloos eindigt als ie begon.