Eureka (2023)

Vanaf 18 juli 2024 in de bioscoop (EYE)

Lisandro Alonso over Eureka - Filmkrant

Alles wat er mis is aan moderne arthousecinema komt samen in deze pretentieuze verschrikking. De 20 minuten durende proloog is een verschrikkelijk trage western waarin Murphy [Viggo Mortensen] op zoek is naar zijn dochter en een kamer huurt in een onrustig stadje. Een volstrekt nutteloze sequentie die ons via een dikke middelvinger naar de kijker brengt naar het verhaal van agent Alaina [Alaina Clifford] en sociaal werker Sadie [Sadie LaPointe], die ons laten ervaren hoe deprimerend, monotoon en saai het leven in het Pine Ridge Reservaat is. Tenslotte komen we uit bij inheemse goudzoekers, die rondhangen bij een waterval en vertellen wat ze de afgelopen nacht gedroomd hebben. Bevat een scène van 5 minuten waarin Sadie (na een moeilijk gesprek met haar opa) 5 minuten lang alleen maar koffie drinkt, terwijl ze weemoedig voor zich uit kijkt. Er zijn twee korte uitbarstingen van geweld, maar die komen uit het niets en voegen in feite helemaal niets toe. Film als slaapmiddel.

Hoewel ik wat milder gestemd ben dan degene boven mij, ben ik het ook niet geheel oneens met de geuite kritiek. Films met verschillende segmenten zijn gebaat bij een beetje rode draad en een handige volgorde. Kinds of Kindness wist daarmee recentelijk ruim tweeënhalf uur lang mijn aandacht vast te houden. Eureka heeft daarentegen drie segmenten die voelen alsof ze elk uit een andere film afkomstig zijn en bewaart helaas het saaiste voor het laatst. Ik was nooit volkomen verveeld, maar mijn gedachten dwaalden toch wel behoorlijk vaak af.

In deze parabel van de Argentijnse Lisandro Alonso die bestaat uit drie vertellingen worden aspecten van inheemse culturen naast elkaar gelegd en met elkaar in verbinding gebracht. Eureka is een rustige film. De beelden dobberen langzaam voorbij en bieden de kijker ruimte en tijd voor het ontstaan van eigen gedachten. Ik zal eerlijk zeggen dat niet elke gedachte die in de loop van deze tweeënhalf uur durende film opkwam direct in samenhamg stond met het getoonde. Af en toe was ik mijlenver van de film verwijderd. Het zegt iets over mijn mate van fascinatie tot de film.

De film trapt af in een klassieke westernsetting waarin Viggo Mortensen op zoek is naar zijn dochter. Het tweede stuk speelt zich af in een indianenreservaat in South Dakota en vertelt van de politieagente Alaina die het leven in het reservaat zat is. De film besluit in het regenwoud van de Amazone waar een aantal goudzoekers hun geluk beproeft op een idyllische en waterrijke plek. In de drie episoden is sprake van diverse filmstijlen en formats. De handeling is in iedere episode niet erg ingewikkeld. De shots zijn lang en sereen en wekken gemoedsrust. Het verteltempo is laag en nodigt uit tot contemplatie.

Eureka is de filmtitel oftewel: Ik heb het gevonden. En dat is wat de personages in de drie episoden doen. Ze zoeken en ze vinden. De eerste episode is in zwart-wit en gefilmd in 4:3 formaat. Een van de karakters heet El Coronel. Hij duikt in elke episode op en is een verbindende factor tussen de episoden. Van enige andere verhalende samenhang tussen de episoden is verder amper sprake. Een gemis, vond ik het. Het is prettiger kijken als er wat overeenkomstigheid is. De samenhang die er is speelt op een universeler vlak en is minder grijpbaar.

De tweede episode is het hart van de film. De meest boeiende episode, wat mij betredft. Het verhaal speelt zich af in het heden in het reservaat van de Lakota. De weersomstandigheden zijn slecht en we volgen Alaina bij haar dienst als politieagent. Een vermist kind, huiselijke ruzies en onregelmatigheden in het verkeer. Alaina doet haar werk, maar erg veel levensvreugde is bij haar niet te bespeuren. De setting werkt ook niet mee. Het is donker. Het is winter. Er hangt een troosteloze sfeer. Drugs, drank, armoede, werkloosheid. Het reservaat is een sombere plek. Levensvreugde is een woord dat in deze episode op geen enkel personage van toepassing is. Het boeide me.

Samen met het personage Sadie dat in deze episode een drankje nuttigt en in een maraboe verandert, vliegt de kijker uit. Op weg naar het derde segment alwaar de kijker zich andermaal kan opmaken voor een geheel andere setting en een ander genre. Een kijkje in het leven van een groepje gevluchte inheemse zelfvoorzienende goudzoekers in Zuid-Amerika. Een idyllische omgeving maar geen idyllisch bestaan. Goud blijkt een constructieve basis voor problemen. En kijk! In het water van een kreek drijft een blikje pepsi. Confronterende sporen van het consumentisme dat tot in alle uithoeken van de wereld is doorgedrongen en een dreiging is voor het voortbestaan van de inheemse cultuur.

Eureka is een tweeënhalf uur durende meditatie met verhalen uit de Transamerikaanse cultuur. Interessant, maar niet in gelijke mate fascinerend. Het hart van de film deed me iets. De andere episoden vermochten me minder te interesseren. In plaats van een vogelvlucht naar de Amazone, was ik liever in het Lakotagebied gebleven. Ondanks mijn gematigd enthousiasme wil ik Eureka toch een indrukwekkende film noemen. De diversiteit aan stijlen, settings en genres is boeiend. Inhoudelijk is het helaas tamelijk mager. De film is lang. De film is sereen. Ruimte voor contemplatie is fijn. Teveel ruimte voor contemplatie maakt een beetje ongedurig. De maraboe komt aan het eind nog even langs, neemt de dingen in ogenschouw, heeft het wel gezien en verlaat op parmantige wijze de film. Gelijk heeft ie. Genoeg is genoeg.

Drie van elkaar los staande verhalen waarin mensen in een uitzichtloze situatie verlossing vinden in de dood.

In het eerste verhaal is een man in het wilde westen op zoek naar zijn dochter. Hij knalt wat lui dood om zijn doel te bereiken, maar als hij zijn dochter dan vindt, blijkt deze helemaal niet op papa te zitten wachten. De dochter houdt hem onder schot en zegt dat hij op moet hoepelen, dat ze alleen over haar lijk mee gaat. De vader heeft geen doel meer, en richt langzaam zijn pistool op zijn dochter. Duidelijk wat de bedoeling is. Hij heeft niets meer om voor te leven, dus kiest hij de dood.

In het tweede verhaal zitten we in een Sioux-indianenreservaat, waar het leven bestaat uit (kleine) misdaad, alcoholisme, (huiselijk) geweld, verveling, leegte. We horen een gesprek tussen een gestrande actrice en een jonge vrouw, en het gaat over het hoge zelfmoordpercentage. De jonge vrouw vertelt dat iedereen er wel eens over denkt, maar dat het niet zo gemakkelijk is, anders had iedereen het al gedaan.
Later zien we dat de jonge vrouw naar haar grootvader gaat om middels een zelfmoorddrank uit het leven te stappen. De uitzichtloosheid is haar te veel geworden.

In het derde verhaal komen we in het Amazonewoud in Brazilië bij een kleine groep mensen die vredig leven. Twee jongemannen zijn verliefd op hetzelfde meisje, en daar komt ruzie van, waarna de ene de andere doodsteekt.
Uit angst/schaamte verlaat hij de groep en zoekt werk bij een kleine goudzoekersnederzetting. Daar wordt hij ziek en gaat uiteindelijk dood. De hele reis die hij nog met de boot maakt lijkt me een metafoor voor de overgang naar de 'andere wereld'. Al tijdens de achtervolging lijkt hij dood te zijn, want zijn achtervolgers rennen straal langs hem heen.

De verbindende factor maraboe kan ik niet zo goed plaatsen. Is er een bepaalde symbolische betekenis verbonden met die vogel? Ik kan niet iets vinden.

Uiteindelijk heb ik 2,5 uur geboeid gekeken, me geen moment verveeld, terwijl het toch een bijzonder trage film is, met heel lang uitgesponnen scenes. Mij beviel het meer dan uitstekend.