- Home
- Filmforum
- Film - Algemeen
- De film als modern fenomeen
De film als modern fenomeen
De filosoof
-
- 2023 berichten
- 1405 stemmen
Geïnspireerd door de longread van Tim Bouwhuis over de film Some Like It Hot (1959) - MovieMeter.nl, heb ik onderstaande beschouwing geschreven over de film en de moderniteit. Waarschijnlijk drukt geen kunstvorm de moderniteit zo goed uit als de film, niet in de laatste plaats doordat de film ons een wereld voortovert in een onttoverde wereld en de moderne mens misschien zelf een acteur is. In dit draadje nodig ik iedereen uit om naar hartenlust te filosoferen over de film als modern fenomeen of om simpelweg zijn mening te geven. Het onderwerp kan op vele manieren worden benaderd en de benadering die ik hier heb gekozen is misschien wel een provocerende want ik maak gebruik van de maatschappijkritiek uit de nazihoek maar mijn intenties zijn goed (ik verhef de nazikritiek op de Jood tot kritiek op de moderne mens überhaupt).
De moderne ontzielde mens
Laat ik mijn beschouwing ermee beginnen dat de nazi’s Some Like It Hot entartete kunst zouden vinden, niet alleen omdat Wilder een Jood is maar omdat deze film ook typisch ‘Joods’ is om de zaken die Tim Bouwhuis al aan de film verbindt. Ik volsta ter illustratie met zijn citaat van Gemünden: ‘’impersonation and masquerade always entail a political dimension, serving as allegory for the price the exile has to pay in his or her quest for assimilation, for blending in, or for mere survival’’. De nazi’s waren bovenal afkerig van de moderne mens zoals belichaamd in de Jood als de bij uitstek moderne mens: de moderne mens is de ontwortelde, ontaarde, ontzielde, dolende mens (wellicht is de zombie de laatste verschijning van de moderne mens zelf). De moderne mens is de machine-mens (en slechts een radartje in de machine), zoals die van Fritz Lang's film Metropolis (Hitler was zo enthousiast over deze film dat hij Lang, die nota bene van Joodse afkomst is, vroeg om hoofd van de Duitse filmindustrie te worden). De moderne mens is de vreemdeling die zelfs van zichzelf is vervreemd en overal waar hij verschijnt de gedaante van de ander aanneemt (en bv. de film Metropolis draait ook helemaal om persoons- en gedaantewisselingen) en tegelijkertijd de ander assimileert in zijn moderne leegheid en materialisme. Overigens, reeds Descartes, de vader van de moderne filosofie, vroeg zich al af hoe je kunt weten of de ander een robot of een mens is, dus of iets wat zich gedraagt als een mens ook daadwerkelijk een ziel heeft.
De moderne mens als acteur (personen en maskers)
Het woord ‘persoon’ verwijst naar Griekse toneelspelen in de oudheid en betekent ‘doorklinken’ en verwijst aldus naar een masker: de toneelspeler in de oudheid sprak vanachter een masker (zeg maar zijn gespeelde ‘personage’) en dat wij allen ‘personen’ zijn geworden betekent dus dat we allen – in ieder geval de moderne mensen – toneelspelers zijn geworden. In de woorden van Oscar Wilde:
“Actors are so fortunate. They can choose whether they will appear in tragedy or in comedy, whether they will suffer or make merry, laugh or shed tears. But in real life it is different. Most men and women are forced to perform parts for which they have no qualifications. Our Guildensterns play Hamlet for us, and our Hamlets have to jest like Prince Hal. The world is a stage, but the play is badly cast.”
We dragen dus allemaal aldoor maskers en we zijn in staat tot vele persoons- en gedaantewisselingen. The American Dream – de sociale mobiliteit die de moderniteit ons gaf door de standen af te schaffen – is daarop gebaseerd: we kunnen alles worden wat we willen zijn. Maar, zo vroeg Nietzsche zich af, wat als er achter het masker geen persoonlijkheid zit en we niets meer dan ons masker zijn? Wat als de ziel niet bestaat maar we slechts onze lichamelijkheid of heel veel uiteenlopende 'willen' zijn?
Iedereen is te koop
Om weer terug te keren naar de nazi’s: de nazi’s verafschuwden de moderne mens die worteling en authenticiteit ontbeert en slechts een lege huls en een toneelspeler is. Nu hangt daarmee ook onder meer seksuele ontaarding zoals promiscuïteit en homoseksualiteit samen: omdat de moderne mens slechts lichaam is (zonder ziel) en geen worteling in cultuur meer heeft, volgt de moderne mens louter zijn dierlijke driften (en waarom ook niet, zo betogen de modernen: sinds Darwin weten we dat we ook niets meer zijn dan apen zodat we beter alle pretenties kunnen laten varen). Ook al is dat volgen van seksuele driften vaak onbewust, zo leert Freud ons. Zeker acteurs zelf hebben altijd de reputatie van prostituees gehad en geneigd tot seksuele perversies en onzedelijkheid: in de 19de eeuw was de scheiding tussen theater en bordeel ook vaak dun en ook in de 20ste eeuw zouden duizenden vrouwen naar Hollywood zijn getrokken in de hoop er een filmster te worden maar er de brood verdienend in de porno-industrie en prostitutie (en omgekeerd beweren prostituees altijd dat hun baan bestaat uit acteren). Maar opnieuw zijn wij allen acteurs en dus prostituees, hetgeen ook Marx in wezen al probeerde te vertellen: in onze tijd voeren moralisten strijd tegen de prostitutie als ‘uitbuiting’ maar het hele punt van Marx was dat wij allen – althans de arbeiders – worden uitgebuit (de economische term voor ‘vervreemding’) en dat het kapitalisme ons allen dwingt om ons lichaam te verkopen. Menig kunstschilder herkende hoe essentieel prostitutie is voor het moderne leven zoals dat ontstond in de moderne stad en schilderde daarom opvallend veel prostituees (veel belangrijke moderne kunstschilders zoals Van Gogh en Picasso werden wel ‘schilders van prostituees’ genoemd en zaten ook elke dag in het bordeel).
De grensvervager
Wat betreft de genderfluïditeit in een open wereld waar Tim Bouwhuis nog over spreekt: de filosoof van het antisemitisme, Otto Weininger, kenmerkt de Jood als ‘grensvervager’. Niet alleen doordat de Jood de eeuwige emigrant is en zo alle landsgrenzen overschrijdt, maar hij zou elke zedelijkheid en identiteit – die worden gevormd door grenzen – doen vervagen. Het bekendste nazivoorbeeld is de rassenvermenging – de Jood zou het product zijn van rassenvermenging en alle andere volkeren tot rassenvermenging willen verleiden – maar je kunt het evengoed op gender (of seksuele oriëntatie) toepassen. De Jood, maar dus in wezen elke moderne mens, zou niet meer uitgesproken man of vrouw zijn maar iets daartussen in: dat mannen steeds verwijfder en vrouwen steeds mannelijker worden noemen wij moderne vooruitgang (‘mannen en vrouwen zijn gelijk!’) en net als in het rollenspel of theater kunnen we dan weer man en dan weer vrouw zijn of spelen als we dat willen.
De magie van de film
Kortom, niet voor niets wordt de moderne natie bij uitstek, de VS, zo ongeveer gedefinieerd door de film en zijn magie dat zedeloosheid en leegheid als de andere kant van dezelfde medaille heeft. In de 20ste eeuw was bioscoopbezoek het gebruikelijke uitje en droomde bijna elke puber ervan filmster te worden. De moderniteit is dan ook in hoge mate kijken/smachten en bekeken/bewonderd worden. De winkeletalage moet niet onderschat worden als modern fenomeen: het fysiek contact verdwijnt maar we willen kunnen kijken (de eerste etalages waren een sensatie en trokken massa’s publiek). Verschijning of ‘imago’ worden alles: wellicht een symptoom hoe leeg we van binnen zijn geworden. En omdat de moderniteit volgens Weber erdoor wordt gekenmerkt dat de wereld is ‘onttoverd’, verlangen we naar illusie en magie. In het verlengde hiervan ligt het moderne spel tussen illusie/droom/hallucinatie en werkelijkheid, zoals in Don Quichot dat wel de eerste moderne roman wordt genoemd. En de film was zeker magie: het tovert ons een andere wereld voor. Film was een soort goochelkunst. Nu is magie (en goochelen) een typisch moderne obsessie: magie is het manipuleren van de natuur in ons voordeel, resulterend in de spectaculaire technologische ontwikkeling van de moderniteit (waaronder de film), maar het verhaal van de magiër Faust die zijn ziel aan de duivel verkocht om die wetenschap en kunst te verwerven toont het lot van de moderne mens.
Zwolle84
-
- 8022 berichten
- 0 stemmen
Ik zal dit eens lezen wanneer het twintig graden koeler is.
tbouwh
-
- 5650 berichten
- 4966 stemmen
De filosoof uiteraard lenen de meeste zaken die ik heb willen aanstippen zich voor een veel bredere discussie. De grenzen liggen ook hier niet vast Blij dus dit te lezen, ik hoop er in een iets later stadium nog op te reageren. Sluit me wat dat betreft bij Zwolle aan, één recensie was wel genoeg voor vandaag
Panta Rei
-
- 487 berichten
- 7 stemmen
Ik zal dit eens lezen wanneer het twintig graden koeler is.
Ik ook. Want ik las wel degelijk interessante stellingen.
Maar nu is mijn eerste prioriteit het wegvegen van zweet op mijn voorhoofd. (onder andere )
tbouwh
-
- 5650 berichten
- 4966 stemmen
Ik vind moderniteit altijd een lastig begrip - niet zozeer omdat je er geen discussie omheen kunt beginnen (juist wel!), maar omdat moderniteit doorgaans vooral een koepelterm is voor een enorm brede waaier aan veranderingen. Vaak gaat het om alles wat vandaag (of vanaf de jaren dertig in Frankrijk, of.., etc.) niét meer is. Toegepast op de moderne mens kan dat bijvoorbeeld (inderdaad) betekenen dat identiteit niet langer een vast gegeven is, zoals ik in het kader van Some Like It Hot
heb willen betogen. Maar dat op zichzelf vangt nog niet de complete moderniteit - en zo heb je dus altijd stukjes van een puzzel in handen, zonder dat je gemakkelijk tot een uniform begrip kunt komen. Die laatste opvatting is de postmoderniteit ten voeten uit, maar daar ben ik dan ook weer geen voorstander van; als we in het geheel niet tot begrip kunnen komen, zouden we onszelf met iedere poging fatalistisch in de vingers snijden.
Ik denk dat ik zelf niet snel zou vertrekken vanuit de relatie tussen het rollenspel en Nazisme dan wel Jood zijn; maar dat wil niet zeggen dat ik dit vertrekpunt niet begrijp of kan waarderen. Het lijdt immers geen twijfel dat Wilders Jood zijn een bepalende factor is geweest in zijn carrière als schrijver en regisseur. Ook denk ik dat je gelijk hebt over je inschaling van nazisme in relatie tot deze film: de puurheid die de Nazi-ideologie zo aspireerde vind je in Some Like It Hot enkel en alleen terug als je de voortgaande masquerade als puur/authentiek kunt beschouwen. Van identiteit als basisgegeven is geen sprake, fysiek niet en innerlijk niet. Een nuance: ik heb het hier vooral over het Arische gegeven, terwijl jij eerder ingaat op de (beoogde) rol/functie van de moderne mens als radartje in een heilig geheel. Denk echter dat beide benaderingen op hetzelfde neer kunnen komen: de gedaanteverwisselingen brengen bij de 'radar-mens' echter wel een uiterlijke, maar geen innerlijke verandering teweeg. Waar de verandering in Some Like It Hot altijd subversief is, is ze dat niet in een status quo van holle differentiaties. Moet hierbij, om het weer even open te trekken naar Metropolis, wel opmerken dat Lang niet voor niets naar de VS is getrokken na M. Metropolis heeft ook al zoveel lagen en een zodanig dik metaforisch (allegorisch?) karakter dat het regime ook met betrekking tot deze film wel meerdere dingen misbegrepen zal hebben. Maar ik heb die film nu niet scherp genoeg om daar uitgebreid op in te gaan.
Het gedachtegoed dat je daarna uiteen zet is heel herkenbaar. Ik heb geen sluitend antwoord op de vraag van autoriteit en lotsbepaling (in jouw woorden: ''Maar, zo vroeg Nietzsche zich af, wat als er achter het masker geen persoonlijkheid zit en we niets meer dan ons masker zijn? Wat als de ziel niet bestaat maar we slechts onze lichamelijkheid of heel veel uiteenlopende 'willen' zijn?''), te meer omdat je met die zinnen tegelijk aan de kwestie van de ziel als de kwestie van de vrije wil raakt. Daar heb je bijna de geschiedenis van de continentale filosofie in je handen: ineens is de moderniteit nog maar een klein radartje in het geheel
Wel fascineert het me om nog even een passend zijspoor in te slaan, want bij het maskerspel van de moderne mens kan de term 'ideologie' al snel vallen. Ik denk dan aan de Franse Marxistische filosoof Louis Althusser, die ook niet geloofde in de individuele lotsbepaling van de mens; de mens hérkent zich enkel in het beeld dat hem van buiten zichzelf wordt aangemeten. Scherper: de moderne mens luistert naar de roep van de Ander, maar herkent er zijn eigen roep in. Term daarvoor is interpellatie.
Om het concreet te koppelen aan jouw verhaal: de vraag is dus of de moderne mens zich zijn eigen maskers aanmeet, of dat ze hem aangereikt worden. Door Althusser ISA's (Ideological State Apparatus) , door bredere sociale structuren, door specifieke regimes, door de geest van het kapitalisme, door (in het Faust-model) de duivel zelf... talloze verklaringen zijn toereikbaar.
Interessant is dat vooral omdat de ideeën van Althusser in de loop van de jaren 60/70 gretig zijn toegepast door filmtheoretici: kijkers waren passieve constructen die niet doorhadden dat de film haar ideologie op hen projecteerde. Nog interessanter is dat de meeste contemporaine filmtheoretici bijna volledig van dat idee zijn afgestapt: 'de' kijker, voor zover die bestaat, heeft veel meer agency dan we denken, en geeft, dat is essentieel, altijd zelf betekenis mee aan kunst. Ze wordt daarbij dus niét subliminaal beïnvloed door eender welke ideologie. Precies waar we op moviemeter mee bezig denken te zijn, toch?;)
Ohja, nog even een snel, compact filmlijstje voor deze quote:
''De moderniteit is dan ook in hoge mate kijken/smachten en bekeken/bewonderd worden. De winkeletalage moet niet onderschat worden als modern fenomeen: het fysiek contact verdwijnt maar we willen kunnen kijken (de eerste etalages waren een sensatie en trokken massa’s publiek). ''
-> The Bling Ring
-> Spring Breakers
-> We Need to Talk About Kevin
-> The Disaster Artist
-> Under the Silver Lake
alexspyforever
-
- 21062 berichten
- 2328 stemmen
Ik heb hier eigenlijk niet veel aan toe te voegen enkel dat ik het wel eens ben met tbouwh zijn conclusie dat het nog steeds een actueel thema is, was heel fijn om te lezen overigens en nog eens een opfrissing voor mij van de film. Het is voor mij echter al zo lang geleden dat ik de film heb gezien dat ik die diepere lagen op dat ogenblik ook niet heb gemerkt of alleszins zijn vervaagd.
Aan de uiteenzettingen die jij en De filosoof hierna hebben gedaan met verwijzingen naar filosofen enzovoorts ga ik mij niet aan wagen, dat gaat mijn petje te boven.
Laat ik het er op houden dat ik film zoals de meeste zie als een vlucht een van de beste manieren om te ontspannen. De diepere lagen en symboliek zal ik onbewust ook wel opmerken met soms wat hulp van anderen (zoals bij Mother! waar ik eerst iets had van wtf is dit allemaal en toen mensen begonnen te spreken over Bijbelse taferelen werd het allemaal heel duidelijk). Maar om eerlijk te zijn ik ben er eigenlijk niet of niet meer zo mee bezig. Heeft het met leeftijd of desinteresse te maken, of misschien allebei een beetje. Dan liever op de manier van Some like it Hot, ludiek
Dit gezegd zijnde zonder al te veel weg te geven wil ik je Homicidal (1961) aanbevelen, ook die leek me gezien de tijdsgeest niet meteen een voor de hand liggende thematiek te hebben die toch in het straatje past van hetgeen in dit topic al is besproken.
De filosoof
-
- 2023 berichten
- 1405 stemmen
Hierbij een reactie op het eerste deel van de reactie van tbouwh:
'Moderniteit'
Ik deel de mening dat ‘moderniteit’ een lastig te definiëren begrip is. Om te beginnen hangt het nogal van de context af waar je die laat beginnen. Als liefhebber van de geschiedenis van de filosofie ben ik geneigd om de moderniteit al te laten beginnen in de tweede helft van de middeleeuwen omdat toen zaken als secularisering en individualisering alsmede de vorming van natiestaten ‘opkwamen’ die in hoge mate de moderniteit ‘definiëren’. Maar vaker wordt het begin van de moderniteit bij de Franse Revolutie in 1789 gelegd of bij de industriële revolutie van omstreeks dezelfde tijd. En nog vaker – met name in het alledaags taalgebruik – vinden we de wereld van na WO II pas echt ‘modern’ (zoals denk ik het geval is als we praten over de geschiedenis van de film). Maar zoals je zegt gaat het je niet zozeer om periodisering maar om de brede waaier van aspecten ervan. Die is inderdaad zo breed dat je die nauwelijks kunt benoemen. En sommige belangrijke aspecten ervan – zoals de al genoemde secularisering, individualisering en nationalisme – heb ik dan ook niet eens genoemd in mijn essay. Mijn poging was uiteraard om díe aspecten van de moderniteit te nemen die ik op een samenhangende manier kon verbinden om iets over de film als modern fenomeen te zeggen. Moderniteit blijft een vaag begrip: mijn poging was dan ook niet om de aspecten te verbinden tot een eenheid van moderniteit, maar om enigszins verschillende aspecten zo te benoemen dat ze in ieder geval op een of andere manier lijken samen te hangen en zo het begrip ‘moderniteit’ niet definiëren maar die het begrip wel betekenisvol maken. Om die reden voelde ik me ook gerechtigd om het nazisme erbij te nemen: dat is zo’n belangwekkende gebeurtenis in de moderne geschiedenis dat het ons veel kan vertellen of verduidelijken over de moderniteit, zeker ook met betrekking tot een film als Some Like It Hot.
De mens als radar in de machine
Wat betreft de moderne mens als ‘radartje in de machine’ dacht ik mede aan Max Webers beroemde analyse van kapitalisme als uitvloeisel van het protestantisme uit 1905 waarin hij belangwekkende dingen over de moderniteit zegt. Het gaat vooral om het volgende. Normaliter verschaft een religie een gemeenschappelijk waardensysteem. Het christendom is eigenlijk een waardeloze religie (aldus Weber): haar (enig) beginsel van naastenliefde (‘keer je vijand ook je andere wang toe’) is totaal onbruikbaar als beginsel voor de maatschappij c.q. politiek (en Weber benadrukt dan ook dat Jezus zelf al zei: “Mijn Koninkrijk is niet van deze wereld”). Tegelijkertijd geeft het christendom de aanzet tot de individualisering, mede door het apolitieke ervan: ethiek wordt een persoonlijke zaak, zoals bij het protestantisme dat de kerk als bemiddelaar elimineert en geloof een privézaak maakt waardoor de secularisering ontstaat (geloof is geen publieke zaak meer). Maar hoe moeten we dan met elkaar omgaan? Welnu, de moderniteit kenmerkt zich door een zakelijke, rationele omgang met de ander (bv. het beginsel van wederkerigheid): we maken aldoor regels, procedures en wetten die moeten worden gevolgd. Moderniteit heeft de maatschappij onpersoonlijk en bureaucratisch gemaakt. Tegelijkertijd is de moderne wereld zo groot en zo complex geworden dat het individu geen overzicht meer heeft over de wereld: hij heeft alleen overzicht over zijn eigen werk – die hem zijn positie in de maatschappij en zijn identiteit geeft – die daardoor een religieuze betekenis krijgt. Het individu stort zich aldus op zijn werk terwijl hij geen idee heeft van de maatschappij als geheel en daarmee geen idee heeft van zijn eigen lot in de wereld die volledig wordt bepaald door onpersoonlijke regels en wetten: dat maakt de moderne mens tot radar in de machine. Overigens, de moderne maatschappij brengt dus niet alleen veel machines voort maar is zelf een machine geworden waardoor de politieke ideologie kon ontstaan als ‘social engineering’: laten we zelf de gewenste maatschappij bouwen!
Het complot
Nu maakt die individualisering waarbij de burger geen controle meer heeft over zijn lot omdat hij het geheel niet meer kan overzien de moderne burger ook vatbaar voor complottheorieën: een restant van de religie is het geloof dat niets zomaar gebeurt maar altijd met een reden, maar met de dood van God en het gebrek aan overzicht over de wereld gaat de burger makkelijk denken dat alles wat gebeurt is gepland door de machthebbers (bv. 9/11) en dat een onzichtbare elite snode plannen tegen hem smeedt. Daarmee kom ik weer bij de nazi’s want de beruchtste complottheorie is die van de ‘samenzwering van het wereldjodendom’ die direct tot antisemitisme en nazisme leidde. Overigens, Hannah Arendt analyseerde de Holocaust in wezen ook weer in Webers geest: de nazibeulen waren geen kwade geniussen maar slechts radars in het systeem (ze voerden slechts bevelen uit dus deden slechts hun werk) zodat het kwaad dat geschiedde ‘banaal’ was. Een ander voorbeeld is het werk van Kafka: de moderne burger die de controle of zelfs maar het zicht op zijn lot is verloren met een anonieme macht boven hem die hem bespeelt om ondoorgrondelijke redenen leeft in een ‘kafkaëske’ wereld.
Paranoia en verwarring
Complottheorieën zijn een vorm van paranoia welke geestesziekte ook typisch modern is: juist omdat in de moderniteit de ander geen duidelijke of stabiele identiteit meer heeft en iedereen een rol lijkt te spelen, weet je niet meer zeker wie je voor je hebt. Dat maakt de moderne mens achterdochtig. De moderniteit maakt ook duidelijk onderscheid tussen schone schijn en de veelal ‘lelijke’ waarheid: men dient altijd verder te kijken dan wat iets lijkt te zijn. In Some Like It Hot vind je dit in meerdere lagen: de travestie verhult de waarheid maar op een metaniveau kun je de censuur op bv. homoseksualiteit ook weer schone schijn noemen: de moderne burger benoemt graag de hypocrisie van de ander (‘het gaat niet weg door het niet te willen zien!’). Maar de onzekerheid over wie de ander nu eigenlijk is, blijkt het duidelijkst in de detective- en spionageverhalen waar de moderne lectuur en films vol mee zitten: ‘wie is de moordenaar?’ (en iedereen weet dat waarschijnlijk juist die aardige man het gedaan heeft), ‘wie werkt voor ons en wie voor de vijand’ (hetgeen uiteraard weer de centrale vraag is in bv. het antisemitisme en andere beschuldigingen van ‘de Vijfde Colonne’). Toevallig heb ik vanmiddag de film Mission: Impossible - Fallout (2018) - MovieMeter.nl gezien: het zoveelste verhaal waarin de goede instantie is geïnfiltreerd door de kwaaien, elke vriend de vijand en elke vijand de vriend blijkt, en je aldus als kijker helemaal wordt dolgedraaid als je probeert te achterhalen wie voor de goede zaak en wie voor de kwade zaak bezig is met als gevolg ook een razend complex verhaal omdat iedereen een ander plan aan het uitvoeren is, hetgeen zo ook weer die moderne wereld weerspiegelt waarin niemand meer het overzicht heeft en begrijpt wat er gebeurt.
De held
De enige persoon van wie je zeker weet wie hij is en aan wiens kant hij staat (dat is de goede kant) is de held. Maar de held is nu precies een premodern figuur (hij is in wezen net als Don Quichot een ridder die in een verkeerd tijdvak opduikt). Immers, de held trekt zich niets aan van onze onpersoonlijke regels, procedures en wetten – onze moderne, bureaucratische maatschappij laat ‘m koud – maar brengt de rechtvaardigheid in hoogst persoonlijk vorm van een gevecht van man tot man (met meestal een te redden schone (jonk)vrouw of mensheid die op het spel staat). De held belichaamt het goede en dat is voor ons modernen Kants categorisch imperatief: de held offert niemand op om de rest van de mensheid te redden (zoals politici en hun onpersoonlijke wetten doen die daarmee immoreel zijn) maar weet op miraculeuze wijze iedereen te redden. De moderne held lijkt aldus een anachronisme en zijn centrale rol in bijna alle (Hollywood-)films geeft denk ik uiting aan de moderne heimwee naar de voormoderne tijden toen de wereld nog overzichtelijk was. De moderne held die zelfs net als de middeleeuwse ridder op een paard rijdt terwijl hij doolt om overal persoonlijk rechtvaardigheid te brengen en de schurken in het stof te doen bijten is natuurlijk de cowboyheld in talloze westerns, maar juist de cowboy is wellicht geen anachronisme: het Wilde Westen is precies nog die oude, onbeschaafde wereld die nog moet worden veroverd om modern en bureaucratisch te kunnen worden. Omgekeerd zijn films als Batman denk ik ook geen anachronisme omdat zij juist plaatsvinden in een toekomstige wereld die z’n beschaving weer heeft verloren en waar de moderne wetten machteloos tegen de misdaad zijn geworden.
Ik zie dat mijn reactie zelf een nieuw essay wordt. Over Max Webers ‘moderniteit’ en haar uitingen in de film heb ik inmiddels genoeg gezegd. Ik stop dus eventjes; misschien later meer…
Film Pegasus (moderator films)
-
- 30449 berichten
- 5199 stemmen
Ik heb zelf niet echt een filosofische achtergrond, maar toch een reactie op het stuk 'magie van de film'. Bij andere, oudere kunstvormen kennen we ook grote namen. Schilders, auteurs, componisten, beeldhouwers. Maar we kennen vooral hun werken en niet altijd de impact die ze in hun tijd hadden. Of ze ook een status hadden als de huidige film- en popsterren. Er zijn wel documenten die bevestigen dat bvb concerten van Mozart of Beethoven zeer veel volk trokken en ook de componisten zelf als grote sterren bekend waren. Het nadeel is dat er toen geen mogelijkheden waren om hun werk (buiten een partituur) vast te leggen. Geen idee wat de magie van oudere kunstvormen dus is. We ervaren vooral de echo's ervan, vermengd met een blik vanuit erfgoed.
De magie van film is een samenraapsel van enkele factoren. In tegenstelling tot pakweg muziek maken, theater, fotografie, beeldende kunst, schrijven, ... is het zeer moeilijk om privé als hobby met een beperkt budget iets te kunnen doen dat een vorm van magie kan uitstralen. Het 'dit kan ik zelf misschien ook wel' heb je bij film minder dan bij andere kunstvormen. Daardoor blijft het iets verder af, ook al is die brug haalbaar over te steken. Het is een moderne kunstvorm doordat de techniek er van later is ontwikkeld. We hebben letterlijk met onze eigen ogen kunnen zien hoe snel en hoe indrukwekkend die kunstvorm gegroeid is. We staan erbij als een bloem die open bloeit. Film betrekt ook regelmatig andere kunstvormen. Het boek waarop het gebaseerd is, de muziek die je hoort, de prachtige affiche die als schilderijen gemaakt zijn. En sinds de laatste 100 jaar kan meer en meer deze kunstvorm ervaren worden over heel de wereld. Met de komst van wereldwijde bioscopen die dezelfde film over de hele wereld kon vertonen. Maar ook televisie, internet en efficiëntere mobiliteit.
De grote magie van film is volgens mij ook te danken aan de beginperiode met de stomme film. Een zeer visueel ingestelde kunstvorm die net daardoor geschikt was om over de hele wereld te kunnen schitteren. Met literatuur is dat moeilijk door de taal en muziek heeft wereldwijd een zeer diverse geschiedenis achter zich zodat Afrikaanse muziek, Westerse muziek of Oosters muziek al helemaal verschillend ervaren worden. Film mikte ook naar een breder publiek. Ook wie niet geletterd is kan er van genieten, het is minder elitair en een mix tussen fantasie en evengoed iets concreet tastbaar en begrijpbaar (naar gelang de film natuurlijk).
Dat film in Amerika vooral floreerde komt ook doordat pioniers als Edison er mee aan de basis lagen, dat er meer geld in gestoken werd (kon worden) en de afzetmarkt groter is.
tbouwh
-
- 5650 berichten
- 4966 stemmen
Als reactie op de filosoof:
Aan periodisering kun je je blijven branden. Interessant vind ik vooral hoe definities en jaartallen altijd samenhangen: als we (zoals ik eens in een gedegen artikel las) ontwikkelingen in China op (pre)-industrieel vlak, al eeuwen voor de Britse industriële revolutie, meetellen, kunnen we ons al niet meer tot die 18e/19e eeuw beperken als we over 'moderniteit' praten.
Ik ben er daarom zeker geen tegenstander van om niet eenduidig naar moderniteit te kijken en het op meerdere manieren te begrijpen/definiëren. Maar dat beaam je en licht je ook toe in je stuk.
Interessant om je beschouwingen op Weber te lezen. Over moderniteit en ethiek: werk van Bauman (Modernity and the Holocaust) is daar onmisbaar. Stelling is daar, zeer kort door de bocht, dat moderniteit maakt dat we het ethisch ontoelaatbare (massavernietiging) toch kunnen rationaliseren. De Holocaust was, hoe pijnlijk ook, op veel momenten een rekenkundig proces - bezien vanuit de ogen van wat we het Kwaad (willen) noemen. Speer was een architect, geen gek. En zo kun je meer benoemen.
Ik sla een andere richting in, wederom, maar wens ook niet te herhalen wat je betoogt. Dat is interessant genoeg om op zichzelf te lezen (1/2).
tbouwh
-
- 5650 berichten
- 4966 stemmen
Wat ik nog wil aanvullen is dat ik denk dat je noties over complotdenken en paranoia de moderniteit ontstijgen; ze passen bij tijden waarin we de waarheid niet meer kennen en ook niet meer kunnen kennen (zo redeneren we), en de achterdocht komt voor uit het veld der meningen waarin ook heersende/canonieke opvattingen deel zijn van datzelfde veld. Haal er fake news en digitale media bij en je bent helemaal op weg. Waar stopt de moderniteit en gaat ze over in iets anders? Ook dat is een prikkelende vraag, net zozeer in de film(geschiedenis).
Wat je over de held zegt is prikkelend. Er kunnen complete studies gedaan worden naar helden en antihelden - en hun rol(len)/wisselwerking doorheen de tijd. Waarderen we antihelden nu meer dan vroeger? In welke films vinden we nog klassieke helden zonder een cynisch randje?
Misschien later meer. Mijn tijd is even op zie ik
De filosoof
-
- 2023 berichten
- 1405 stemmen
Op de reacties van tbouwh ga ik nog reageren (ik merk dat ik even tijd tekort kom om dat snel te doen) maar als reactie op Film Pegasus wil ik alvast het volgende kwijt.
Voor mij heeft de term ‘magie’ een specifieke betekenis: magisch is voor mij niet simpelweg iets als ‘fantastisch’ maar verwijst naar een praktijk waarbij men verborgen krachten in de natuur zoekt of oproept die ten goede (‘witte magie’) of ten kwade (‘zwarte magie’) kunnen worden aangewend. Uiteraard is deze ‘middeleeuwse’ tovenaarspraktijk bekend bij de filmliefhebber door de films van onder anderen The Lord of The Rings en Harry Potter. Maar in zekere zin vormt magie ook de basis van de moderne wetenschap en technologie: je zou kunnen zeggen dat wij modernen zeer succesvol zijn geworden in het opsporen van die verborgen krachten in de natuur om daar fantastische dingen mee te doen. Bv. de reis naar de Maan was pure magie (zelfs in die mate dat sommigen het niet kunnen of willen geloven)!
De oude Grieken waren minstens zo slim en wijs als wij maar reisden niet naar de Maan. De reden is dat zij respect hadden voor de natuur: hun wetenschap was bovenal contemplatie. Maar wij christenen c.q. modernen hebben geen respect voor de natuur (hetgeen ons nu duur komt te staan door bv. de klimaatverandering): de grondlegger van de moderne wetenschap is de magiër en alchemist Bacon die – in zijn eigen woorden – de natuur op de pijnbank wil leggen om haar geheimen te ontfutselen! Gelegitimeerd door onder andere zijn filosofie zijn wij gaan experimenteren en dat aspect heeft de moderne wetenschap gevormd (en waar de oude wetenschap een ethisch doel had om door kennis van de kosmos onze plek erin te leren, heeft de moderne wetenschap een technologisch doel om de wereld aangenamer voor ons te maken).
Nu is film zelf een ‘magische’ technologisch innovatie die het publiek – gelijk bv. door de mens opgewekte elektriciteit – het publiek versteld liet staan. Dat je op een doek bv. een trein op je ziet afkomen terwijl er in werkelijkheid geen trein is is een ongelofelijke ervaring! Tegelijkertijd zie je hier ook de moderne ‘schizofrenie’ in van de eeuwige binnen- en buitenkant, illusie en werkelijkheid, bedrog en de waarheid. Want die trein op het doek is een soort illusie. En in de beginjaren werd film ook (vooral?) gebruikt door goochelaars en illusionisten die immers hun beroep hebben gemaakt van het scheppen van illusies (c.q. van bedrog). Een film als Hugo (2011) - MovieMeter.nl verhaalt over die begintijd van de film.
Uiteraard is het eigen aan ‘magie’ dat die het publiek versteld laat staan en dus massaal publiek trekt. En in mijn stuk suggereer ik dat zeker het moderne publiek behoefte heeft aan die magie (wellicht zou een middeleeuws publiek vooral ervan schrikken en er verder niets mee te maken wilde hebben; de kerk was er sowieso tegen). Een ander aspect is de filmster die op het doek ‘bigger than life’ is en het idool wordt van miljoenen. Het is denk ik interessant om daar verder over na te denken. Is de filmster zo’n idool geworden omdat de moderniteit zich heeft ontdaan van God en daarmee weer ruim baan heeft gegeven aan afgoderij? En wat zegt het over ons modernen dat uitgerekend acteurs – die ‘oneerlijke’ mensen en 'halve hoeren' die zich verstoppen achter maskers – onze nieuwe afgoden zijn geworden? Zijn misschien afgoden de maskers van God en acteurs de maskers van onszelf?
Film Pegasus (moderator films)
-
- 30449 berichten
- 5199 stemmen
Ik denk bij afgoden dat we als mens gaan kijken naar voorbeelden die in onze ogen een soort perfectie nastreven. Als kind zijn dat onze ouders, als volwassenen is dat voor velen een god maar ook idolen die bij het brede volk enkel gefilterd gekend is. Door de dingen die ze zeggen, maken, doen, laten zien, … Bij muzikanten is dat hun muziek, maar bij acteurs is dat ook een menselijk personage. Een heel verschil en daarom niet zo verwonderlijk een modern alternatief van een afgod. Niet de acteurs, maar wel hun personage. Alhoewel we die acteurs meestal alleen kennen vanwege hun personage zodat de lijn voor velen dun is.
Religie is in de 21e eeuw zeker niet verdwenen, maar heeft bij popsterren en nog meer bij acteurs, zware concurrentie gekregen. Of je het afgoden kan noemen is moeilijk, want dan zeg je zelf expliciet dat God de ware is en de rest automatisch bijzaak. Dat is persoonlijk natuurlijk. Voor religieuze mensen is er maar één god, terwijl anderen hun leven eerder zullen leiden naar het voorbeeld van filmfiguren en/of acteurs.
Ik denk wel dat veel religies een vorm van magie opbouwden en in stand hielden/houden door de rituelen die ze uitvoeren. Dat is nog voor velen belangrijk, maar heeft minder de impact van vroeger. De meestal ideale wereld van de film, heeft misschien wel een deel daarvan overgenomen.
KillerPony 3000
-
- 154 berichten
- 0 stemmen
In die zin kan filmmagie ook wel een enorme druk vormen voor de betreffende acteur of actrice denk ik. Als je plots wordt aanschouwd als soort van God of afgod kan je geen maskers afdoen of altijd het juiste opzetten. Fouten maken als opperwezen kunnen verstrekkende gevolgen hebben op elk gebied. Misschien is het wel dat soort druk dat meespeelde bij het onderdoorgaan van Robin Williams, bijvoorbeeld. Verering is altijd een risicovol iets, of het nu aansluit bij een oud of nieuw fenomeen. Al maakte film, als we het even als religie bekijken, van alle religie's tot hiertoe wel veruit het minste slachtoffers. Hoewel er geen cijfers berekenbaar zijn van de gevolgen van propagandafilms, en propaganda in films.
tbouwh
-
- 5650 berichten
- 4966 stemmen
Ik denk dat filmsterren wel de vorm van goden aannemen maar niet per se expliciet zo benoemd worden. Er zijn natuurlijk ook wel significante verschillen (afhankelijk van de religie die je aanhangt): hoe veel posters en dvd's er ook op je kamer hangen en liggen van een Tom Cruise of Jennifer Lawrence, ik ga er voor het gemak even vanuit dat je niét gelooft dat één dezer sterren jou van een symbolische dood gered heeft en/of jouw constante aanbidding via contemplatie/zang/vul maar in verdient
Wat Film Pegasus dan zegt over afgoden is treffend(er); afgoden houden je ervan af om je met iets 'groters' bezig te houden, een enkele God bijvoorbeeld, als je daar in gelooft. Vanuit een protestantse opvoeding heb ik regelmatig meegekregen hoe film en muziek in precies zo'n kader bekeken werden.
Nog even over magie: ik wil graag even meegeven dat er geen instemming is tussen academici die zich ermee bezig (hebben) (ge)houden wat nu exact de relatie is tussen magie en religie. Het is niet per definitie hetzelfde, en ook hier is er geen exact antwoord, omdat het afhangt van hoe je religie en magie definieert.
Onderstaande quote geeft denk ik wel enig begrip:
the much greater matter of religion. Religious rituals and beliefs come into play whenever group
concerns are foremost in the mind; the sacred functions as the focal point of the claims that affect
the entire community. Accordingly, magic and religion can exist quite comfortably side by side; the
one is the place for the personal, the other the sphere of the social. A magician, as Durkheim puts it, has clients but no congregation. “There is no church of magic.”
In relatie tot de uitleg van De filosoof: ik denk zelf ook niet per se dat magie gekoppeld moet zijn aan het aanwenden van goede of kwade krachten, vooral omdat de insteek en inzet van 'magie' veel en veel breder is (geweest). Een kleine verstoring van het evenwicht in de natuur (denk aan: het verwijderen van specifieke planten uit een berglandschap om genezing teweeg te brengen) kun je al als magie beschouwen. Daarnaast is vandaag de dag niet altijd duidelijk waar de illusie stopt en echte magie begint. We spreken, zo zagen we bij Film Pegasus, ook over filmmagie en over (bijv) magisch realisme bij Fellini, maar we wéten dat film een illusie is.
Ik denk wel dat magie zich bij uitstek leent voor een groter religieus kader. Niet voor niets begin je over Harry Potter -> goed en kwaad als conflict, magie als middel bij beide kanten. LOTR hetzelfde verhaal.
De filosoof
-
- 2023 berichten
- 1405 stemmen
Wat betreft magie en religie is voor mij het verschil vrij eenvoudig; Durkheim heeft uiteraard een punt met zijn privé-publiekonderscheid maar wellicht komt dat voort uit het fundamentelere onderscheid dat ik hierna schets. Religie gaat over levensvragen (waartoe zijn we op Aarde?) en hoe me moeten leven en met de ander moeten omgaan. Religie heeft een ethisch doel. Magie daarentegen heeft een technologisch-instrumenteel doel: wat moet ik doen om te bereiken wat ik wil bereiken? Oorspronkelijk bestond religie wellicht uit weinig meer dan magie zoals het clichévoorbeeld van primitieve religie waarbij men een dier of mens offerde om de goden gunstig te stellen zodat de oogst niet zou mislukken. Omdat men iets probeert te bereiken (het slagen van de oogst, het winnen van een oorlog, etc) door met de goden te communiceren komt vanwege die goden de religie erbij. En omgekeerd hebben religies vaak nog magische elementen, zoals de rituelen en spreuken die men uitspreekt bij bijeenkomsten. Bidden is zo beschouwd ook een poging tot magie.
Zeker het christendom heeft echter religie en magie uit elkaar willen trekken: het christendom verruilt rituelen door geloof; magie werd en wordt door de kerk beschouwd als communicatie met Satan in plaats van met God (horrorfilms putten hier volop uit zoals met betrekking tot Ouija-borden). Het idee is dat de mens niet hoogmoedig moet ingrijpen in de natuurlijke gang van zaken die God zo heeft bepaald (een opvatting die je nog wel vindt in de Biblebelt met betrekking tot vaccinaties). Om nog eens het bruggetje te slaan met de jodenvervolging: in de middeleeuwen werden joden vervolgd, mede doordat men joden verdacht van het bedrijven van magie hetgeen joden tot duivels maakte (waarschijnlijk doordat het jodendom nog meer ritualistisch is). De beroemde magiër Faust moest dan ook zijn ziel aan de duivel verkopen om de door hem gewenste kennis en macht te verwerven (wellicht ligt daar ook de kiem van de modern antisemitische gedachte dat Joden alle kennis en macht in de wereld bezitten, nu zij met hun rituelen en toverspreuken hun ziel aan de duivel zouden hebben verkocht). Overigens, toen de oude Griekse filosofie in de eerste eeuwen na Christus een alliantie met de oude religie aanging – mede in strijd tegen het opkomende christendom – werd magie ook een essentieel onderdeel van de filosofie. Wat dat betreft vind ik de titel van Harry Potter’s eerste film, ‘Harry Potter and the Philosopher’s Stone’, wel leuk; sowieso hadden filosofie en christendom een problematische verhouding in de middeleeuwen die erop neer kwam dat de filosofen hoogmoed werd verweten omdat zij zonder de genade van God maar puur op menselijke denkkracht de kosmos probeerden te doorgronden. En dan ook nog die kennis wilden gebruiken om bv. de Steen der Wijzen te vinden.
Toen in de Renaissance de oude, heidense filosofie weer in de belangstelling kwam te staan werd magie erg populair (maar ook zijn keerzijden zoals heksenvervolgingen) en zelfs bv. Newton - met wie we de Verlichting laten beginnen - zou zich nog het grootste deel van zijn tijd met magie hebben bezig gehouden. Magie werd immers niet meer slechts als negatief – het werk van de duivel – beschouwd. Tegelijkertijd gaf ook het christendom een grote nieuwe impuls aan magie; althans, Francis Bacon wilde de natuur op de pijnbank leggen om gehoor te geven aan het christelijke gebod van naastenliefde. Immers, de christen heeft de plicht het lijden – honger, ziektes, etc – in de wereld weg te nemen, waartoe de mens de plicht heeft in te grijpen in de natuur. Wat misschien ook meespeelde was de opkomst van de mystiek in de late middeleeuwen die benadrukte dat de mens naar het evenbeeld van God is geschapen dus zelf een goddelijke vonk heeft en dus zelf schept en in die zin voor God mag spelen. Ik geloof dat men bv. in de Renaissance ook dode mensen ging opensnijden om te leren hoe het menselijk lichaam werkt hetgeen in de middeleeuwen nog verboden was.
Religie – zingeving en moraal – staat dus tegenover magie maar er loopt mijns inziens wel een rechte lijn van magie naar de moderne wetenschap. Om nog een voorbeeld te geven: de atoombom. Magie is het oproepen van verborgen krachten in de natuur, meestal door middel van een toverspreuk (‘Hocus Pocus Pilatus Pas’). Maar hoe verhoudt zich dat met het ‘uitspreken’ van de toverspreuk E=mc^2 waarna er een ongelofelijke energie uit een beetje materiaal wordt losgelaten? En menig mens zal zich kunnen indenken dat dit magisch spektakel het werk van de duivel is.
tbouwh
-
- 5650 berichten
- 4966 stemmen
Saillant detail is dan weer wel dat die toverspreuk alles met religie te maken heeft: hoc est corpum -> dit is het lichaam, > pilatus pas(sum) -> onder Pilatus is het gebeurd
Over de vervolging van Joden in de middeleeuwen heb ik een volledige scriptie geschreven. Periodiek exact in relatie tot de pestjaren, dus het lijkt me duidelijk wat de insteek daar qua beschuldigingen is geweest;) Joden zijn doorheen de eeuwen (spreek nu even specifiek over de middeleeuwen) van meerdere dingen beschuldigd. Niet enkel van 'duivelse' rituelen maar dus ook van vergiftiging en grootschalige corruptie. Robert Chazan heeft fenomenaal en uitgebreid geschreven over de Joden in de middeleeuwen.
Maargoed, waarschijnlijk dwaal ik nu teveel af
Wie een modern voorbeeld wil zien van de representatie van Joodszijn in een religieus perspectief beveel ik (met wat reserve, want ik heb moeite met die film) een (her)bezichtiging van the Passion of the Christ aan.
De filosoof
-
- 2023 berichten
- 1405 stemmen
Ik ga je scriptie lezen als ik er tijd voor heb, want ik vind dit soort dingen wel interessant. Ik heb eens een andere scriptie over jodenhaat in de middeleeuwen gelezen maar dan van een studente kunstgeschiedenis. Dat ging vooral over hoe de uil op afbeeldingen in de middeleeuwen vaak naar de jood verwees en dat was ook heel interessant. Immers, in de middeleeuwen was de natuur niet een ‘machine’, hetgeen de moderne voorstelling is (vandaar dat moderne fysica altijd ‘mechanica’ heet: mechanica is toegepaste wiskunde om een machine te bouwen), maar had alles in de natuur een betekenis (de natuur als betekenissenrijk). En met name de uil verwees in de middeleeuwen naar de jood (en de duivel). Waarom? Onder meer omdat de uil een menselijk gezicht heeft – waarbij de haaksnavel van de uil de karikaturale jodenneus zou worden – en de uil een nachtelijk roofdier is (de daden van de uil/jood kunnen het daglicht niet vertragen). De oren van de uil zijn spits en lijken op hoorntjes (zoals de duivel ook heeft). De uil maakt doorgaans geen eigen nest maar neemt het nest van een andere vogel die het verjaagt of doodt (dat past bij het beeld van de jood die parasiteert op de christelijke gemeenschap). En iedereen herinnert zich het hoofd dat 360 graden draait in Exorcist en andere horrorfilms dat een teken van duivelse bezetenheid is: dat is ook afkomstig van de uil die immers zijn kop (bijna) 360 graden kan draaien. Et cetera…
En ja, we dwalen enorm af maar dat vind ik niet erg! De referenties naar films houden het relevant. ?
Phoenix
-
- 7846 berichten
- 1418 stemmen
Leuk topic! Houden we even in de gaten.
Bijdrage van mij is totáááál iets anders, maar als jong en schichtig Filmwetenschapstudentje op zoek naar onmogelijke antwoorden op grote vragen, betrok ik zijdelings wat filosofie bij mijn Master-scriptie over mijn nog altijd favoriete film aller tijden: Reconstruction (2003) - MovieMeter.nl. Kort gezegd is het paper één grote meta-wisselwerking tussen (film)receptietheorie en een analyse van Boe's meesterwerk, met voor de aardigheid nog een vleugje filosofie (Deleuze, Derrida... de makkelijksten ) erdoor.
Ik drop hem hier maar gewoon, wie weet vind iemand het leuk om te lezen: Reconstruction: Op zoek naar de esthetische rijkdom van de moderne film
eRCee
-
- 13346 berichten
- 1923 stemmen
Als vervolg op het kopje 'de moderne mens als acteur' uit het eerste bericht zou ik dit fragment van Milan Kundera willen inbrengen (Uit Het boek van de lach en de vergetelheid):
"In tijden toen de geschiedenis nog langzaam verliep, waren de ontelbare gebeurtenissen daarvan gemakkelijk te onthouden en zij vormden een algemeen bekende achtergrond, waarvoor een spannend toneelstuk van persoonlijke menselijke avonturen werd gespeeld. Tegenwoordig schrijdt de tijd met snelle pas. Een historische gebeurtenis, in één nacht vergeten, straalt meteen de volgende dag met de dauw van nietigheid en is dus in het verhaal van de verteller geen achtergrond, maar een verrassend avontuur dat plaatsvindt tegen de achtergrond van de algemeen bekende banaliteit van het prive-leven."
alexspyforever
-
- 21062 berichten
- 2328 stemmen
Tegenwoordig schrijdt de tijd met snelle pas.
Wel de tijd gaat niet nu sneller dan vroeger, het is enkel door de technologische vooruitgang en door het jachten en jagen van de mensheid dat het allemaal sneller lijkt te gaan. De mens wil eigenlijk vaak ook altijd meer doen dan in zijn tijdschema past. Er zijn te weinig uren op een dag, neen de mensen willen teveel of delen hun tijd niet goed in of zetten niet door bij bepaalde dingen
Zoals Robert Long ooit zong "je kunde tijd niet doden, het is de tijd die alles doodt". Ok tot hier mijn filosofische inbreng van de dag
tbouwh
-
- 5650 berichten
- 4966 stemmen
Ik denk dat we de tijd vandaag de dag wel wíllen doden. Alles moet vastgelegd worden, en we zijn als de dood om te vergeten. Maar doordat we alles op ''het moment zelf'' vast willen leggen, vergeten we dat het moment zelf zo nooit meer kan bestaan (immers: het moet altijd een instant memory worden).
Vroeger werd alleen vastgelegd wat belangrijk was. Daar had je bijvoorbeeld kronieken voor. Nu wordt alles vastgelegd.
@ De filosoof benieuwd wat je ervan zou vinden. Is een wat ambitieuze aanpak geweest: niet alleen gaat het over de vervolging van Joden tijdens de pestjaren en hun rol in de laatmiddeleeuwse maatschappij (speciaal aandacht voor de term anti-Judaïsme, die telkens weer terugkomt), ook heb ik willen kijken in welke mate besproken ontwikkelingen in christelijke anti-Judaïsche literatuur in verband zouden kunnen staan met de vervolging tijdens de pestjaren. Een idee dat je op meerdere plaatsen terug ziet komen is namelijk dat de flagellanten (christelijke geselbroeders) verantwoordelijk zouden zijn geweest voor de vervolgingen in kwestie.
Bleek allemaal niet eenvoudig literatuur en vervolgingen met elkaar te verzoenen, maar een jaar of anderhalf na dato ben ik nog steeds wel content met hoever ik gekomen ben (én vooral: wat ik er zelf van op heb kunnen steken).
Phoenix die scriptie wil ik zeker gaan lezen. Maar eerst de film eindelijk eens gaan zien. Wordt hoog tijd
De filosoof
-
- 2023 berichten
- 1405 stemmen
@ De filosoof benieuwd wat je ervan zou vinden. Is een wat ambitieuze aanpak geweest: niet alleen gaat het over de vervolging van Joden tijdens de pestjaren en hun rol in de laatmiddeleeuwse maatschappij (speciaal aandacht voor de term anti-Judaïsme, die telkens weer terugkomt), ook heb ik willen kijken in welke mate besproken ontwikkelingen in christelijke anti-Judaïsche literatuur in verband zouden kunnen staan met de vervolging tijdens de pestjaren. Een idee dat je op meerdere plaatsen terug ziet komen is namelijk dat de flagellanten (christelijke geselbroeders) verantwoordelijk zouden zijn geweest voor de vervolgingen in kwestie.
Bleek allemaal niet eenvoudig literatuur en vervolgingen met elkaar te verzoenen, maar een jaar of anderhalf na dato ben ik nog steeds wel content met hoever ik gekomen ben (én vooral: wat ik er zelf van op heb kunnen steken).
Ik heb 'm gelezen (wel heb ik daarbij de beschrijving van de historische gebeurtenissen wat diagonaal gelezen: ik ben meer geïnteresseerd in het denken van toen). Het is een mooi en interessant stuk. Ik heb eruit gedistilleerd dat de pogroms tot stand kwamen door toenemende christelijk geïnspireerde anti-Joodse sentimenten met de machthebbers die hun handen ervan af trokken in plaats van de Joden te beschermen (een beetje zoals Pilatus deed bij Jezus...). Dat lijkt me zeer plausibel.
Wat betreft anti-judaïsme en antisemitisme: de studente met haar scriptie over de jood en de uil schreef over het middeleeuwse antisemitisme maar dat is uiteraard een anachronisme. De juiste term is inderdaad anti-judaïsme. Wel viel het me op dat je Joden met een hoofdletter schrijft; ikzelf zou voor joden met kleine letter hebben gekozen omdat het toch vooral was gericht tegen mensen met een bepaald geloof in plaats van een volk... Overigens, de joden maken misschien daarin geen verschil en historisch gezien moet ook worden erkend dat het moderne antisemitisme in het verlengde van het middeleeuwse anti-judaïsme ligt, ook al vormde de joodse religie niet het probleem voor de nazi's: hun verwijt tegen de Joden was veeleer dat de Joden - als motor achter de Verlichting - het atheïsme verspreidden. Het christelijk anti-judaïsme is denk ik in wezen het idee dat we allen joden zijn in de zin van zondaars maar dat de christen zich naar het voorbeeld van Jezus - die ook als jood was geboren - zich kan afkeren van de zonde (de christen is 'hergeboren') hetgeen de joden uitdrukkelijk niet deden (zij wezen Jezus als hun Verlosser af). In wezen komt dit idee terug in het moderne antisemitisme maar dan in seculiere vorm: elk individu is egoïstisch maar de Staat als 'collectieve ik' is gericht op het goede, bv. door middel van belastingheffing (we vertikken het om als particulier ons geld te delen met de armen maar we zijn bereid ons geld te delen door middel van de Staat als ons hogere en betere ik). De Joden hadden geen Staat en het idee was dat de Joden ook niet tot Staatvorming dus tot een hogere ik in staat zijn: de Jood blijft egoïstisch en het Joodse volk is geen Staat maar een samenzwering tegen alle andere volkeren (door oorlogen tussen Staten aan te wakkeren en door kapitalisme en communisme te verspreiden; beide ideologieën beroven de volkeren). In feite zie je dezelfde argumenten tegen Israël: Israël zou geen legitieme Staat zijn maar slechts een moordwapen om andere volkeren - de Palestijnen - te vernietigen...
De filosoof
-
- 2023 berichten
- 1405 stemmen
Ik zou nog reageren op het tweede deel van tbouwh's eerste reactie over “de vraag is dus of de moderne mens zich zijn eigen maskers aanmeet, of dat ze hem aangereikt worden.” Ik heb echter niet veel toe te voegen aan wat Tim of Phoenix erover zegt (de scriptie van Phoenix gaat onder meer hierover): de modernen, zoals de neomarxisten, gingen uit van een passieve (film)kijker terwijl de postmodernen uitgaan van een actieve kijker die zelf interpreteert en betekenissen geeft.
Wat betreft Nietzsche wil ik daaromtrent nog opmerken dat hij in feite ook niet zo geloofde in de vrije wil (en dat het postmodernisme dus niet een hernieuwd geloof in de vrije wil impliceert): vrijheid is doen wat je wilt maar wat je wil is min of meer gedetermineerd (door de omgeving, de natuurwetten of door de ‘wil tot macht’). Alles heeft immers een oorzaak en de wetenschap heeft tot taak die oorzaken op te sporen, zodat een wetenschappelijke benadering altijd elke ‘vrijheid’ ontkent (zoals de wetenschap ook precies het subject elimineert en daardoor 'objectief' is). Maar desalniettemin blijft vrijheid of autonomie een bruikbaar (filosofisch) begrip, ook bij Nietzsche, maar dan als zelfbevestiging: je bent vrij als je je (gedetermineerde) wil bevestigt als jouw wil. Het punt van Nietzsche is nu echter dat een persoon niet één wil heeft en sowieso niet één identiteit of ziel: in elk persoon strijden eindeloos veel willen/zielen/identiteiten of nog beter: elk persoon is niets anders dan eindeloos veel willen/zielen/identiteiten. “Er zijn geen feiten; er zijn slechts interpretaties”: er zit niet iets metafysisch bestendigs achter wat we willen of interpreteren. Dat maakt dat er slechts verschijningen zijn - zonder een Kantiaans 'Ding-op-zchzelf' erachter - en wij allen slechts onze maskers - onze veelheid van identiteiten - zijn. Nietzsche keert de zaak aldus om: er is slechts een eindeloze stroom en veelheid (er is niets bestendigs) en dus niet zoiets als een gegeven identiteit of autonomie (contra Kant die elk redelijk wezen autonomie geeft) maar de autonome mens – dat is eigenlijk de Übermensch – schept zijn identiteit en autonomie door de gegeven veelheid niet af te wijzen (hetgeen Nietzsche de christenen en metafysici verwijt) maar de veelheid te integreren tot een eenheid door alles te bevestigen (‘ja-zeggen tegen het leven’).
Toegepast op de film: een film heeft geen gegeven betekenis (die de regisseur zendt en de kijker ontvangt) maar er zijn vele interpretaties mogelijk waarbij de (actieve) kijker zelf een interpretatie en een betekenis schept.
tbouwh
-
- 5650 berichten
- 4966 stemmen
De filosoof goed om te horen. Ik heb niet met écht definitieve antwoorden willen komen, omdat ik op basis van het bronmateriaal dat ik had niet kon vaststellen dat [bij voorbeeld] groepen Joden op basis van het besproken geschrift (en/of andere geschriften, zie de uitgelichte stroom van anti-Judaïsche literatuur) vermoord zijn. Met andere woorden: het is één ding om te zeggen dat die geschriften er wáren, een verband tussen literatuur en pogroms vaststellen is iets anders. Ik denk zelf dat de rol van de politieke autoriteiten (minstens ook) érg groot is geweest. Het daarvoor gehanteerde werk van Cluse vond ik erg overtuigend en heb ik dan ook wel sterk laten doorwegen in mijn argumentatie.
Het is wennen en leren - en dat brengt me soepel ook weer bij film terug - om (al dan niet academisch) te schrijven over dingen die je niet bewijzen kunt. Een historicus is geen wiskundige, ook al denkt hij/zij soms van wel. Een filmrecensent ook niet. Helaas wordt dat wel eens vergeten Anderzijds denk ik dat we nergens zijn zonder goede argumentatie - sommige recensies neem ik daardoor bijvoorbeeld stukken serieuzer dan andere.
[P.s. nog over terminologie: ik heb dit besproken met mijn supervisor destijds. De exacte argumentatie is me ontschoten maar we zijn er toen op gekomen dat een hoofdletter het meest gangbaar en taalkundig het meest correct was.
Middeleeuws antisemitisme is een veelgemaakte vergissing ja. We projecteren dingen die we kennen vaak heel gemakkelijk op het verleden. Je eigen redenatie schuurt enigszins: ja, ik spreek hier met name over religie, maar veel beschuldigingen entten zich ook wel daadwerkelijk op uiterlijke kenmerken. Ik quote voor het gemak even een klein stukje tekst: